پر پروازت کو؟

فریبا فرهادیان: پدیده پرریزی در بین پرندگان پدیده‌ای شایع است. سختی شرایط پروازی، انگل‌ها و عفونت‌های باکتریایی و نیز تماس با نور فرابنفش همگی عواملی هستند که به پرهای پروازی پرندگان آسیب می‌رسانند. به‌همین دلیل این موجودات باید به‌صورت دوره‌ای پرهای آسیب‌دیده خود را با پرهای جدید تعویض کنند. اما این امر نیازمند صرف زمان و انرژی است که می‌تواند به‌جای پرریزی، صرف یافتن جفت و پرورش جوجه‌ها و یا مهاجرت شود.

به گزارش نیچر، همین موضوع و توجه به اندازه پرندگان باعث شد که عده‌ای از دانشمندان به بررسی این پدیده و ارتباط آن با ارتفاع پرواز و دیگر نیازهای حیاتی پرندگان بپردازند. سایورت روهر محقق دانشگاه واشنگتن در سیاتل و همکارانش با مطالعه 43 گونه‌ پرنده به ارزیابی ارتباط بین اندازه پرنده با طول پرهای پروازی و زمانی که طول می‌کشد تا این پرهای جدید رشد کنند پرداختند. آن‌ها نتایج تحقیقات خود را در Plos Biology منتشر کردند.

آن‌ها دریافتند که طول پرهای پروازی یک پرنده با جرم او به توان یک سوم متناسب است. به‌عبارت دیگر اگر طول پر 2 برابر شود، وزن پرنده باید 10 برابر شود. درحالی‌که سرعت رشد پر با جرم به توان یک ششم متناسب است. پس هرچه پرنده بزرگ‌تر می‌شود، سرعت رشد پر کم‌تر می‌شود تا خود را با افزایش درطول پر پروازی مطابقت دهد. بنابراین پرندگان بزرگ‌تر مجبور می‌شوند زمان بیشتری را به‌صورت غیرمتجانس صرف رشد پرهای پروازی خود کنند.

اکثر پرندگان کوچک حداقل یک‌بار در سال تمام پرهای اصلی خود را جایگزین می‌کنند؛ به‌این‌ترتیب که 9 یا 10 پر اصلی در هر بال را پی‌درپی با پر تازه تعویض می‌کنند. روهر و همکارانش نشان دادند پرندگانی که به‌این شیوه پرریزی می‌کنند، نمی‌توانند بیشتر از 3 کیلوگرم وزن داشته باشند. حال اگر پرند‌ه‌ای بیشتر از 3 کیلوگرم وزن داشته باشد، زمان زیادتری صرف پرریزی می‌کند و بنابراین اتلاف وقت بر تولیدمثل و مهاجرت آن‌ها تاثیر نامطلوبی خواهد داشت.

برای مبارزه با این اتلاف وقت، پرهای بسیاری از پرندگان بزرگ‌تر مثل نوعی مرغابی در طی سال 2 تا 3 بار رشد می‌کند. همین امر باعث می‌شود زمان کمتری از هر سال صرف پرریزی در آن‌ها شود. برخی گونه‌های پرندگان هم هستند که پرهایشان یک‌جا می‌ریزد و مجبورند موقتی پرواز را کنار بگذارند.

چنین کاری برای این دسته از پرندگان هزینه زیادی دربردارد. چنین اتفاقی، یعنی حذف بیش از یک پر پروازی در یک زمان، به‌معنی از دست دادن حالت آیرودینامیکی پروازی است و ریختن تمام پرها در یک زمان باعث می‌شود پرنده به‌صورت موقتی از پرواز محروم شود و تغذیه و فرار از دست شکارچیان را به سختی انجام دهد.

یک سئوال تاریخی؟
در این‌جا یک سئوال مهم ذهن محققان را به خود مشغول می‌کند. آن‌ها به این فکر افتادند که چگونه می‌توان چنین اتفاقی را در مورد بزرگ‌ترین پرنده کشف شده جهان توجیه کرد؟ Argentavis Magnificens، پرنده‌ای که 6 میلیون سال پیش زندگی می‌کرده و در حدود 70 کیلوگرم وزن داشته، چگونه با این جایگزینی کنار آمده است؟

پژوهشگران فکر می‌کنند که این پرنده، مشکل جایگزینی پرهای بزرگ و کم رشد خود را با چاق‌تر شدن و ورود به یک مرحله پرریزی بزرگ و طولانی حل کرده است. درست مثل کاری که غازها و قوهای امروزی انجام می‌دهند.

آندره هدنستروم از دانشگاه Lundo سوئد معتقد است که اندازه پرنده هنوز هم یک عامل مهم محسوب می‌شود. روابط آیرودینامیک پرواز، بالاترین حد وزن را برای پرندگانی که با بال زدن پرواز می‌کنند، 15 کیلوگرم تعیین می‌کند. اما پرندگان بلند پروازی مثل کرکس آمریکایی می‌توانند تا 20 کیلوگرم هم وزن داشته باشند. به اعتقاد او پرنده باستانی 6 میلیون ساله داستان ما باید جزو چنین پرندگانی باشد.

روهر در نتایج خود اشاره کرده است که دلیل نرسیدن بسیاری از پرندگان به وزن مجاز، محدوده پروازی‌شان احتمالا به‌خاطر صرف زمانی است که به جایگزینی پرها اختصاص می‌دهند.