علی حق- محمد هیراد حاتمی: اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها وارد فاز تازه ای شده است به طوری که دیگر تمامی شهروندان پس از اتمام واریز یارانه نقدی به حساب های بانکی شان هر روز انتظار دارند که دولت آزاد سازی قیمت ها را آغاز کند تا بر این اساس اصلاح قیمت ها کلید بخورد. موضوعی که موسی غنی نژاد، اقتصاددان لیبرال و عضو هیات علمی دانشگاه صنعت نفت آن را با قاطعیت رد می کند. او اعتقاد دارد این طرح به دلیل اصلاح قیمت ها صورت نمی گیرد چرا که اگر قصد دولت چنین بود این اقدام در زمینه های دیگری که هزینه های کم تری به دنبال داشت قابل اجرا بود. او در همین رابطه به اصلاح نظام بانکی اشاره می کند. متن کامل این گفت و گو را در ادامه خواهید خواند:
طرح هدفمند کردن یارانه ها در مراحل اجرایی خود قرار گرفته است. سوالی که در این میان مطرح است نقش رانت در اقتصاد ایران است. چرا اقتصاد ایران با تمام اقدام هایی که صورت پذیرفته است کماکان به شکل رانتی باقی مانده یا اینکه به این شکل وابسته به نفت است؟
برای اینکه اقتصاد ما می خواهد دولتی بماند. بر این اساس یکی از ساده ترین شیوه های دولتی کردن اقتصاد این است که شما دسترسی به یک منابعی مستقل از مالیات مانند در آمد نفتی داشته باشید. این موضوع در کشور هایی مثل کشور ما سبب می شود تا قدرت اقتصادی کشور به شدت افزایش پیدا کند و در مقابل پاسخگویی آن کاهش پیدا می کند. چرا که در چنین شرایطی دولت مالیاتی نگرفته است که پاسخگو باشد. به عنوان توزیع کننده و ارباب وارد صحنه می شود و می گوید این پول ها برای من است و حالا این را توزیع خواهم کرد، یا اینکه سرمایه گذاری صورت خواهد پذیرفت، اقتصاد توسعه پیدا خواهد کرد و همچنین عدالت اجرا خواهد شد. تمامی این ادعا های عریض و طویل و در عین حال شعار های پوچ و تو خالی به اتکای آن درآمد نفتی می تواند گفته شود.
البته نکته ای هم در این میان وجود دارد و آن این که حتی آن گروه هایی که خارج دولت هستند برای رسیدن به آن منبع چنین شعار هایی را مطرح می کنند. شما این موضوع را قبول دارید؟
بله. اپوزیسیون هم رقابت دارد تا آن رانت نفتی را بگیرد. منتها دعوا سر این است که یک طرف می گوید شما بد آن را هزینه می کنید و طرف دیگر بر این باور است که بهتر این در آمد را هزینه خواهد کرد. دعوا سر این نبود که ما باید یک پروژه جامع داشته باشیم که چه به لحاظ اقتصادی و چه به لحاظ سیاسی ما را به پیشرفت و تعالی برساند. اینجا یک پرانتز باز کنم و بگویم که طی سال ها ی گذشته اعتقادی به اینکه یک پروژه واقعی که اقتصاد پیشرفته را پی ریزی و دنبال کند وجود نداشته است. . در کل اگر بخواهیم نگاه کنیم باید گفت که در حقیقت ما دور خودمان چرخیدیم. درآمد های نفتی را ثابت نگه داشته ایم که هر میزان هم افزایش پیدا می کند این شدت دعوا برای رسیدن به آن افزایش پیدا می کند و بقیه بحث های تئوریک هم زیر سایه محو می شود.
چرا تا کنون پیشرفتی در رابطه با تغییر ساخت رانتی نکرده ایم و از این اقتصاد متکی به نفت فاصله نگرفته ایم. به طور کلی راه حلی در این رابطه وجود دارد یا خیر؟ یعنی می توان اقدام هایی صورت بگیرد که ما از این اقتصاد متکی به نفت فاصله بگیریم یا اینکه اقتصاد ایران به نفت گره کوری خورده است؟
تمامی مشکلات راه حل دارد ولی این را می خواهم بگویم که ما دنبال راه حل نیستیم. به لحاظ فکری و ایدئولوژیک طی 20 سال اخیر یک مبارزه ای در گرفت که بر اساس آن ایده های چپ و سوسیالیستی عقب نشینی کرد و آنان پذیرفتند اقتصاد رقابتی خوب است. این موضوع سبب شد که سیاست های کلی اصل 44 ابلاغ شود تا بر اساس آن اقتصاد غیر دولتی شود. به نظر من این پیشرفت فکری بسیار خوبی بوده است.
به لحاظ تئوریک سیاست های اصل 44 بسیار قابل دفاع است اما تحلیل شما از اجرای این قانون چیست؟
در عمل به طور کامل خلاف آنچه که در واقع روح سیاست های کلی اصل 44 است عمل کردیم و حرکت کردیم. نخستین عاملی که باعث زمینگیر شدن سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی شد سهام عدالت بود که آن موقع هم کارشناسان و تحلیل گران اقتصادی انتقاد کردند و کسی گوش نداد. چرا که سهام عدالت در واقع 40 درصد کارخانه های بزرگ دولتی را مدیریت اش را تا ابد در اختیار دولت قرار خواهد داد. بر این اساس این اقدام سنگی بر سر راه غیر دولتی شدن اقتصاد بود و به این ترتیب تا آخر اقتصاد دولتی باقی خواهد ماند. دوم اینکه مبنای تئوریک اینکه چگونه می توان اقتصاد را غیر دولتی کرد در دعوا های سیاسی همه اش گم شد. به طوریکه از بحث هایی مانند آزاد سازی و رقابتی کردن و عدم دخالت دولت فاصله گرفتیم. تمام موضوعات به این گره خورد که با درآمد های نفتی هر دولت چه کرده است. حتی این هدفمند سازی یارانه ها که برخی از همکاران من آمده اند و گفته اند که موضوع در جهت اقتصاد آزاد حرکت می کند. اینطور نیست.
برخی کارشناسان معتقدند دولت فعلی طرح تعدیل دولت سازندگی را سوسیالیستی است؟ یعنی توزیع عمومی را به طرح اضافه کرده است تا از آن غالب لیبرالی خارج شود. شما با این نگاه موافق هستید؟
خیر. من با این موضوع موافق نیستم.
یعنی اعتقاد دارید که طرح هدفمندسازی یارانه ها الگویی لیبرالی دارد؟
خیر. به هیچ وجه الگوی آن لیبرالی نیست. این الگو این است که قبلا رانت نفتی یک جور توزیع می شد در حال حاضر قصد بر این است که به گونه ای دیگر توزیع شود. مساله این نیست که از اقتصاد رانتی خارج شویم بلکه مساله این است که از توزیع رانت به طور کامل طوری بود که بیشتر طبقه بالا از این یارانه های انرژی استفاده می کردند در حال حاضر قصد بر این است که این موضوع از آنها گرفته شود و به شکلی دیگر توزیع شود. یک عده از اقتصاد دانان به اصطلاح دچار توهم شده اند که این موضوع اصلاح قیمت های نسبی است در حالی که اینگونه نیست. چرا که اگر بخواهند اصلاح قیمت های نسبی را انجام دهند از آنجاییکه هزینه نداشت آغاز می کردند. این شکل هزینه اجتماعی دارد و کار خطرناکی است. چرا که قیمت یارانه های انرژی را یکدفعه بر دارید و قیمت ها بالا برود نمی دانید عکس العمل اجتماعی چه خواهد شد. اگر واقعا اعتقاد بر این است که قیمت های نسبی باید حاکم شود و قیمت ها از طرف دولت نباید دست کاری شود چرا از نظام بانکی این کار صورت نمی گیرد؟ چرا از قیمت کالا های بخش خصوصی این اقدام انجام نمی گیرد. در هر دو مورد دولت دخالت و قیمت گذاری می کند. این موارد که برای دولت هزینه ندارد. چرا این اقدام پس صورت نگرفت؟ پس دولت به اصلاح قیمت های نسبی اعتقاد ندارد. اگر اعتقاد داشت از دو موضوعی که به آن اشاره کردم آغاز می کرد.
یعنی طرح هدفمندکردن یارانه ها با طرح تعدیل متفاوت است؟
بله. دقیقا اجرای این طرح با تعدیل تفاوت دارد و من می خوام دوستان کارشناس را که از این بعد به دفاع می پردازند بگویم این اشتباه است و به این شکل نیست. همانطور هم که اشاره کردم اگر واقعا عزم بر اصلاح قیمت ها بود می توان در بخش هایی که هزینه کم تری وجود دارد این اتفاق صورت می گرفت. مساله این است که توزیع می خواهد به شکل دیگری باشد. یعنی از قشر پر در آمد جامعه گرفته شود و به قشر آسیب پذیرتر این پول تعلق بگیرد.
نظر شما