متروی اصفهان کار خودش را کرد

هادی نیلی:  بنیاد جهانی میراث پاسارگاد، سال جاری را «سال میراث فرهنگی و طبیعی اصفهان» نام‌گذاری کرده هم‌زمان اعتراض‌ها به ساخت متروی اصفهان شدت گرفته است.

مدتهاست که طرح ساخت مترو در اصفهان با نگرانی‌هایی همراه بوده و به‌خصوص اعتراض‌ها به ساخت مترو در خیابان چهارباغ حفر کانال‌های مترو در زیر زاینده‌رود و سی و سه پل شدت گرفت و عده‌ای از مردم اصفهان در برابر ساختمان شهرداری مرکزی این شهر تجمع‌های اعتراض‌آمیز کردند.

روز گذشته خبرگزاری مهر از قول یکی از کارشناسان مسائل تاریخی و فرهنگی استان اصفهان خبر داد که در حفاری‌های متروی اصفهان سردر دروازه هزار جریب مربوط به دوران صفویه، تخریب شده که باید در این باره تدبیر جدی شود.

پیش از این در این خصوص علیرضا جعفری‌زند در همایش اصفهان‌شناسی اصفهان با اشاره به تخریب سردر دروازه هزار جریب گفته بود: در جریان احداث تونلهای مترو در شهر تایخی رم ایتالیا، یک هیأت باستان‌شناسی در تمام مدت در مراحل حفاری‌ها حضور داشت و آثار تاریخی را که در مسیر حفاری قرار داشتند، کشف و شناسایی می‌کرد به نحوی که برخی از این آثار کشف شده هم‌اکنون بر دیواره مترو به شکل موزه به نمایش گذاشته شده است. اما حفاری‌های مترو در اصفهان بدون حضور باستان‌شناسان در خیابان چهارباغ و مناطق بسیار مهم و حساس انجام شد.

این اصفهان‌شناس گفته است سردر بزرگ دروازه کاخ هزار جریب در کارگاه حفاری مترو در میدان آزادی این شهر کشف شده، ولی برای اینکه مترو به کار خود ادامه دهد این اثر ارزشمند، شبانه تخریب شده است.

این همه در حالی است که در آخرین هفته فروردین‌ماه گذشته، پلیس قضایی اصفهان به دستور دادگستری این شهر، کروکی تونل مترو اصفهان را رسم کرد. این اقدام در پی شکایت مردمی از مسئولان مترو اصفهان صورت گرفته است. از ورود اعضای انجمن‌های میراث فرهنگی به داخل تونل مترو جلوگیری شد اما عده‌ای از این اعضا که موفق شده‌اند با مسئولان متروی اصفهان صحبت کنند، می‌گویند تونل هم‌اکنون در 50 متری سی و سه پل واقع شده و بدنه آن تنها 24 متر با مدرسه چهارباغ فاصله دارد.

یک سخن‌گوی انجمن‌های میراث فرهنگی اصفهان دراین‌باره گفت: با پیگیری وکیل جدید پرونده شکایت مردمی از مسئولان مترو اصفهان و به منظور اثبات این موضوع که مترو از زیر چهارباغ عباسی عبور کرده، بازپرس دادگستری اصفهان طی دستوری از پلیس قضایی خواست تا کروکی عبور مترو از زیر خیابان تاریخی چهارباغ را تهیه کند. به گفته وی این کروکی با مراجعه به کلانتری 11 اصفهان که در خیابان سیدعلی‌خان واقع شده تهیه شده است.

عبور متروی اصفهان از زیر خیابان چهارباغ عباسی این شهر به این خاطر مناقشه‌برانگیز شده که کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند این ساخت و سازها، خسارت‌های جبران‌ناپذیری متوجه مدرسه چهارباغ، کاخ هشت‌بهشت و دیگر آثار تاریخی اصفهان در این خیابان می‌کند. همچنین یونسکو قصد دارد خیابان چهارباغ عباسی را در فهرست میراث جهانی به ثبت برساند اما ظاهراً اگر مترو از این خیابان رد شود، بعید است این امر محقق شود.

داستان متروی اصفهان و خیابان چهارباغ، داستان تازه‌ای نیست. بررسی‌ها درباره متروی اصفهان از قبل از سال 57 شروع شد، اما مطالعات دقیق عملاً تا سال 1379 ادامه پیدا کرد. بعد از تصویب بودجه ساخت متروی اصفهان، عملیات ساخت و ساز آن شروع شد. اما بحث درباره مسیرهایی از شهر اصفهان که خطوط مترو از آنها عبور می‌کرد همواره موجب نگرانی بود. در سال ۷۹ شورای عالی ترافیک کشور تصویب کرد که متروی این شهر در ادامه مسیر خود از زیر محور چهارباغ عبور کند.

با توجه به قدمت بافت تاریخی خیابان چهارباغ و وجود آثار و بقایای تاریخی در لایه‌های زیرین این خیابان، این تصمیم شورای عالی ترافیک کشور، اعتراض‌های وسیع مردم و فعالان حامی میراث فرهنگی و مخالفت سازمان میراث فرهنگی را در پی داشت تا این‌که سرانجام در سال ۸۵ شورای عالی ترافیک تصویب کرد که خط مترو با فاصله گرفتن از چهارباغ، به مسیر خود ادامه دهد.

اما یک سال بعد از تصویب این طرح، رئیس شورای شهر اصفهان گفت «چون مترو نمی‌تواند به یک‌باره تغییر مسیر دهد، بنابراین باید ابتدا وارد خیابان چهار باغ شود و سپس آرام‌آرام از آن فاصله بگیرد». رئیس سازمان میراث فرهنگی اصفهان در یک موضع‌گیری قاطع در برابر این اظهارنظر گفت: «ورود مترو به چهارباغ عباسی، حتی به اندازه یک متر هم ممنوع است و اگر این کار صورت بگیرد، با متخلف برخورد خواهد شد».

با این حال اطمینان سازمان میراث فرهنگی اصفهان از ادامه‌پیدانکردن تونل مترو در خیابان چهارباغ، ابتدای شهریورماه امسال با تردید رو‌به‌رو شد. یعنی زمانی که رئیس سازمان میراث فرهنگی اصفهان گفت: «مسئولان مترو اجازه بازدید از مسیر مترو را به کارشناسان میراث فرهنگی نداده‌اند و بنابراین احتمال دارد که مترو در حال عبور از زیر محور چهارباغ باشد».

با وجود این ابراز نگرانی، این مقام مسئول بعد از مدتی با عقب‌نشینی از موضع قبلی‌اش گفت در صورت استفاده از تجهیزات پیشرفته در حفر تونل، عبور مترو از چهارباغ مشکلی برای آن ایجاد نمی‌کند. این اظهارنظر متفاوت رئیس سازمان میراث فرهنگی اصفهان، موجی از اعتراض‌های فعالان حامی میراث فرهنگی را در این شهر برانگیخت.

 متروی اصفهان کار خودش را کرد

در هفته نخست آبان‌ماه بود که ابراهیم آذری، رئیس انجمن حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی آثار تاریخی ایران، به خبرنگاران گفت که مسئولان مترو بالاخره کار خود را کرده‌اند و در حال حفاری تونل در زیر چهارباغ هستند». به گفته این فعال حامی میراث فرهنگی، مسئولان سازمان میراث فرهنگی اصفهان با در دست داشتن نتایج گزارش‌های علمی دانشگاه اصفهان که حاکی از حادثه‌آفرین‌بودن عبور مترو از زیر خیابان چهارباغ است، می‌توانستند جلوی ادامه حفاری تونل را بگیرند.

همان زمان حسن رایتی‌مقدم، از کارشناسان قدیمی و عالی‌رتبه سازمان میراث فرهنگی در این باره خبر داد: «شنیده‌ها حاکی از آن است که تونل‌های مترو اکنون به نزدیکی زاینده‌رود رسیده است». رایتی‌مقدم درباره کارشناسی‌های انجام‌گرفته در این باره گفت: «تاکنون میلیون‌ها تومان خرج انجام کارهای کارشناسی در خیابان چهارباغ عباسی شده و همه آزمایش‌ها و بررسی‌های علمی، بر اشتباه‌بودن عبور مترو از چهارباغ تأکید دارد».

به گفته این کارشناس قدیمی میراث فرهنگی، یونسکو نیز آزمایش‌هایی در این باره انجام داده که نتایج مشابهی داشته است. رایتی مقدم همان زمان تأکید کرده بود حتی با استفاده از تکنولوژی روز نیز عبور مترو از چهارباغ می‌تواند حادثه‌آفرین باشد و این در درازمدت مشخص خواهد شد.

در مصوبه شورای عالی هماهنگی ترافیک کشور آمده بود که تونل متروی اصفهان باید از خیابان شمس‌آبادی عبور کند. در این صورت، این تونل مسیر طولانی‌تری را طی می‌کرد. اما با آن‌چه در عمل اجرا شده، با عبور تونل مترو از خیابان گل‌دسته و ورود آن به دولت‌خانه صفوی، این تونل به‌ناچار وارد خیابان چهارباغ بالا شده و سپس از کنار سی و سه پل تاریخی عبور می‌کند. در این صورت، لرزش‌های عملیات احداثی، این پل تاریخی را تهدید می‌کند.

 تن تاریخ را در گور نلرزانید

سیاوش معتمدی، از کارشناسان معماری و شهرسازی در اصفهان، در این باره هشدار می‌دهد: «دولت‌خانه صفوی، مهم‌ترین بخش از محور فرهنگی‌تاریخی اصفهان به حساب می‌آید. محدوده این دولت‌خانه از میدان نقش‌جهان و خیابان چهارباغ عباسی آغاز می‌شود و تا چهارباغ بالا و پل‌های تاریخی سی و سه پل و پل خواجو ادامه پیدا می‌کند. عبور مترو از این محدوده می‌تواند به آثار موجود در آن از جمله سی و سه پل تاریخی اصفهان آسیب‌های جدی وارد کند».

علی خواجویی، معاون حفاظت فنی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان نیز تأیید می‌کند که عبور مترو از خیابان چهارباغ بالا و سی و سه پل، باعث ایجاد لرزش در این پل تاریخی می‌شود و این لرزش‌ها می‌تواند به‌مرور زمان، خطرساز و مخرب باشد.

سازمان جهانی یونسکو در آخرین اجلاس جهانی خود در شهر دوربان آفریقای جنوبی، از ایران خواست که محور فرهنگی‌تاریخی اصفهان را با الحاق به میدان نقش‌جهان، در فهرست میراث جهانی به ثبت برساند. پل تاریخی سی و سه پل و خواجو، بخشی از محور فرهنگی و تاریخی اصفهان به حساب می‌آید.

در کنار همه این اظهارنظرهای کارشناسی و اعتراض‌های مردم که تاکنون از سوی شرکت متروی اصفهان بی‌پاسخ مانده است، محمدعلی دادخواه وکیل پایه‌یک دادگستری نیز خود دست‌به‌کار شده تا اعتراضش را از مجاری قانونی پی بگیرد. او معتقد است محاکمه علنی اعضای شورای شهر اصفهان، چاره کار است. او در حال حاضر وکیل پرونده «شکایت مردمی عبور مترو از کنار آثار تاریخی اصفهان» است؛ پرونده‌ای که به اعتقاد او، با 2300 نفر شاکی، در تاریخ قضایی ایران بی‌سابقه است.

برخی از ناظران بر این باورند که سرمایه‌گذارانی که در پی کسب سود از فروش زمین‌های خود در خیابان چهارباغ هستند، عامل اصلی عبور تونل مترو از زیر این خیابان هستند.

خبرنگاران محلی در اصفهان می‌گویند همه مسئولان متروی اصفهان از گفت‌وگو با خبرنگاران منع شده‌اند و از سوی این شرکت، هیچ پاسخی به نگرانی‌ها و اعتراض‌ها و پرسش‌ها داده نمی‌شود؛ رویه‌ای که ظاهراً از سوی سازمان میراث فرهنگی این شهر نیز که متولی حفاظت و صیانت از این آثار تاریخی است، در پیش گرفته شده است.