احمد فرهنگ‌نیا: حواشی از همان ابتدای برنامه بر متن غلبه کرد؛ زمانی که مخاطبان متوجه شدند دکتر نادر طالب‌زاده در حالی تکیه بر صندلی نقد سریال LOST زده است که بیش از 4 قسمت اول آن را ندیده است. طبق گفته برگزارکنندگان، ایشان فرصتی برای تماشای این سریال نداشت و آنها ناچار شده بودند در همین چند روز گذشته نسخه‌ای از 4 قسمت اول را در اختیار او قرار دهند تا بتوانند جلسه را برگزار کنند. نادر طالب‌زاده نیز پس از آن‌که با اعتراض‌های پی در پی تعدادی از حاضرین نسبت به اظهار نظرهای اشتباه خود روبه‌رو شد، مجدداً بر همین نکته تأکید کرد که «تماشای کل این سریال، حوصله می‌خواهد» و ادامه داد که چون این سریال، یک محصول صرفاً سرگرم‌کننده است و ارزش صرف وقت برای تماشای بیش از سه چهار قسمت را ندارد پس درباره همین‌ها که دیده است توضیحاتی خواهد داد و همین هم برای درک مسأله کافی است. اما سؤال اینجا بود که اساساً قرار است چه اتفاقی در این جلسه بیفتد و مسأله‌ای که قرار است درک بشود چیست. در هر صورت نادر طالب‌زاده با همین رویکرد و با تکیه بر جست‌وجوهای اینترنتی یکی دو روز گذشته خود درباره این سریال، تلاش کرد بتواند چند جمله‌ای درباره LOST بگوید. اما زمان گذشت و مشخص نشد ایشان قصد دارد دقیقاً از چه زاویه‌ای به این سریال بپردازد.
طالب‌زاده در ابتدا با این نکته شروع کرد که اساساً خود آمریکایی‌ها چندان درباره این سریال صحبت نمی‌کنند و مثلاً اگر یک آمریکایی باخبر شود در ایران عده‌ای دور هم نشسته‌اند و درباره LOST حرف می‌زنند متعجب خواهد شد. او به جست‌وجوهای اینترنتی خود اشاره کرد و گفت حتی در نیویورک‌تایمز و واشنگتن‌پست نیز چیزی در این رابطه نیافته است. بنابراین نتیجه گرفت که «این کار ما کار ویژه‌ای است». او که مرتباً از عبارت «فیلم LOST» استفاده می‌کرد، توضیح داد فیلم‌ها به دو دسته «فرهنگی» و «عامه‌پسند» تقسیم می‌شوند و فیلم‌های فرهنگی که همان «فیلم کالت»ها هستند، مؤلفه‌هایی دارند که در این سریال وجود ندارد. به اعتقاد طالب‌زاده LOST جزو سریال‌های عامه‌پسند آمریکایی است که در خلالش تبلیغات پودر رختشویی پخش می‌شود و بنابراین نمی‌تواند یک اثر فرهنگی باشد. نکته بعدی که مورد توجه طالب‌زاده قرار گرفته بود این بود که این سریال بعد از 11 سپتامبر ساخته شده است و شدیداً متأثر از فضای اجتماعی حاصل از آن اتفاق است. او گفت «فضای فیلم، طوری است که همه می‌ترسند؛ از «دیگران» می‌ترسند و این دقیقاً همان وضعیتی است که رسانه‌های آمریکا پس از 11 سپتامبر ساختند و مردم آمریکا را از تهدید بیگانگانی که نمی‌دیدند و نمی‌شناختند، ترساندند». اما طالب‌زاده درست مشخص نکرد «دیگران» سریال LOST را چگونه می‌توان به «مسلمانان تندرو» که عامل وحشت آمریکایی‌ها شده بودند ربط داد.
همان‌طور که هرگز نمی‌توان فهمید چرا او قائل است ترس موجود در پس‌زمینه داستانی این سریال ناشی از تصویر موهوم رسانه‌های آمریکاست. او به جای اثبات این مدعا توضیحات بسیاری داد درباره ادعای آمریکا مبنی بر جنگ با تروریسم و تأثیرات آن بر محصولات فرهنگی غرب. دکتر طالب‌زاده سپس تعدادی نکته حاشیه‌ای فنی درباره سریال ارائه داد و گفت «ولی این‌ها همه هیچ و پوچ است و شما فردای تماشای این فیلم، هیچ احساس خاصی ندارید. برای همین هیچ عاقلی آن را نقد نکرده است».
بعد از این توضیحات، خلاصه‌ای از 4 قسمت اول پخش شد و سپس طالب‌زاده صحبت‌های خود را از سر گرفت. اولین مسأله او این بود که در این سریال هیچ چیز واقعی نیست بلکه همه چیز سمبلیک است. این موضوع باعث شد تعدادی از حضار تلاش اندکی کنند تا این موضع را زیر سؤال ببرند. طالب‌زاده درباره شخصیت مسلمان سریال، «سعید جراح»، صحبت‌هایی کرد که بعد هنگامی‌که توضیحات مخاطبان را شنید نظر خود را تغییر داد و بیان کرد: «این شخصیت با این مشخصاتی که شما می‌گویید آدم پیچیده‌ای است و آمریکایی‌ها همین را می‌خواهند بگویند که مسلمانان آدم‌های پیچیده و بسیار توانمند و غیر قابل پیش‌بینی هستند. شخصیت سعید پیچیده نشان داده شده و این نشانه ترس رسانه‌های آمریکاست». اما واکنش مخاطبان وقتی صریح‌تر شد که او گفت «در تمام این سریال، هیچ اسمی از خدا برده نمی‌شود». این نکته فوراً با واکنش چند نفر از حاضران روبه‌رو شد و آنها با بیان نمونه‌هایی از سریال، با این حرف نادر طالب‌زاده مخالفت کردند.
مسأله جالب‌تر وقتی شکل گرفت که بحث کم‌کم از پشت تریبون به میان جمعیت منتقل شد و حاضران با یکدیگر صحبت و تبادل نظر کردند. طالب‌زاده که تا این لحظه فقط خودش صحبت می‌کرد، با وضعیتی مواجه شد که تعدادی از شرکت‌کنندگان تقریباً صحت تمام نکاتی که او درباره سریال مطرح کرد را مورد تردید قرار دادند.
شاید نادر طالب‌زاده خود بهتر می‌دانست که این وضعیت مناسب‌تری است، چراکه خطاب به مجری مراسم که سعی داشت بحث را به محل اصلی خود برگرداند تا میهمان برنامه بتواند دیدگاه‌های نقادانه‌ی خود را تشریح کند، گفت که اطلاعات دوستان حاضر در جلسه بسیار کامل است و به نکات خوبی اشاره می‌کنند و بنابراین بهتر است اجازه بدهند ماجرا به همین صورت ادامه پیدا کند. اما بحث‌ها بدون انسجام میان مخاطبان مطرح شد و در آن میان طالب‌زاده نیز علاوه بر تأیید برخی نقدهای حاضران تلاش می‌کرد در مواردی از خود نیز دفاع کند. اما مسأله‌ای که طالب‌زاده تا انتها بر آن پای فشرد، کم‌اهمیت بودن سریال و غرض داشتن سازندگان آن بود. و اتفاقاً همین دو نکته تا انتها روشن نشد که LOST «چرا کم‌اهمیت است؟» و سازندگانش «دقیقاً چه غرضی دارند؟».
■
«اخلاق حرفه‌ای شما چطور به شما اجازه می‌دهد با دیدن ناقص یک اثر تلویزیونی درباره آن چنین نظراتی دهید؟» این اعتراض تند یکی از حاضران بود که با هیچ جواب روشنی از سوی طالب‌زاده پاسخ داده نشد. بعد از جلسه نیز طالب‌زاده در برابر سؤالات آنها پاسخ داد که چون سی سال فعالیت سینمایی داشته و فراوان به آمریکا رفته، پس با دیدن یک سکانس یا یک پلان از یک فیلم یا سریال حق دارد و می‌تواند درباره فضا و لحن و ساختار و داستان و ویژگی‌های فرمی و غیرفرمی حاکم بر آن سخن براند.
شاید اینجا پرداختن به اشکالاتی که بر صحبت‌های نادر طالب‌زاده می‌توان گرفت فایده‌ای نداشته باشد. شاید بهتر باشد در چنین جلساتی، یک نفر مخالف نیز حاضر باشد تا بحث‌ها این‌چنین پراکنده طرح نشود. شاید رعایت ابتدایی‌ترین اصول اخلاق حرفه‌ای در مواجهه با پدیده‌های فرهنگی بتواند راه‌گشای چنین جلساتی باشد.
نظر شما