محمدجواد ترابی: سازمان فضایی اروپا، ماهواره گرانش‌سنج خود را راهی فضا کرد. این ماهواره قرار است با قرارگیری در ارتفاع 260 کیلومتری سطح زمین، توزیع گرانش را در سراسر زمین بسنجد و به کمک آن، نحوه شارش جریان‌های اقیانوسی را معلوم سازد.
این ماهواره با باله‌های خود، شکلی عجیب‌تری نسبت به دیگر ماهواره‌ها دارد و همین، سبب شده است تا گوس، زیباترین ماهواره ساخته‌شده تاکنون لقب بگیرد. علت داشتن این باله‌ها، گذر ماهواره از ارتفاع بسیار پایین 260 کیلومتری است که جو زمین هم‌چنان به صورت رقیق وجود دارد؛ بنابراین باله‌های ماهواره گوس به همراه موتور یونی پیشران آن، سعی در پایدار کردن مسیر حرکت این ماهواره دارند. ماهواره گوس همچنین جزو بزرگ‌ترین ماهواره‌های ارسالی به حساب می‌آید و علی‌رغم این‌که در سازمان فضایی اروپا طراحی شده، با موشک بالستیک اصلاح‌شده قاره‌پیمای روسی راه فضا را در پیش گرفت.
سازمان فضایی اروپا این ماهواره را برای سنجش گرانش در سراسر زمین ارسال کرده است تا به کج‌فهمی‌های رایج خاتمه دهد. اغلب مردم فکر می‌کنند به سبب پخ بودن شکل زمین، نیروی گرانش یا همان جاذبه در استوا بیشتر از قطب‌هاست؛ اما این نگاه به گرانش نگاهی غیرعلمی است. میزان توزیع مواد در لایه‌های مختلف زمین کامل متفاوت و ناهمگن است و تمامی مواد اطراف ما در همه جای زمین به همین شکلی که در اطراف ما توزیع شده‌اند، پخش نشده‌اند.
گوس همچنین می‌تواند با داده‌های ارسالی خود به تعیین نحوه شارش جریان‌های اقیانوسی که نقشی عمده در تغییر وضعیت آب‌وهوا دارند، کمک کند و می‌توان امیدوار بود در آینده، دانشمندان با کمک همین داده‌ها بتوانند پیش‌بینی دقیق‌تر و طولانی‌تری از وضعیت آب‌وهوا و تغییرات اقلیمی داشته باشند.
زلزله‌شناسی از فضا
اما فواید این ماهواره اروپایی به همین جا ختم نمی‌شود. داده‌های ماهواره گوس به شناخت نحوه تغییر و تحول آتشفشان‌ها و حرکت پوسته زمین با توجه به گسل‌ها (که به آن حرکت تکتونیک گفته می‌شود) نیز کمک می‌کند. دانشمندان امیدوارند داده‌های گوس، گامی جدید برای پیش‌بینی زلزله باشد.
اما مهم‌ترین دستاورد ماهواره گوس، انتشار نقشه تمام‌نمای گرانش در کل زمین یا به عبارتی دیگر، نقشه دقیق گرانش زمین‌واره است که به تشکیل سامانه گرانش استانداردی خواهد انجامید. دانشمندان قصد دارند از مدل زمین‌واره مرجع برای اندازه‌گیری فعالیت‌های اقیانوسی استفاده کنند و این، خود می‌تواند در تشخیص دقیق جریان‌های گردشی اقیانوسی و تغییر ارتفاع سطح آب‌های اقیانوس موثر واقع شود.
قراربود ماهواره گوس در شهریورماه / سپتامبر گذشته ارسال شود؛ اما نگرانی‌ها از موفقیت پرتاب این ماهواره 450 میلیون دلاری سبب شد که پرواز این فضاپیما 27 اسفند انجام گیرد. به گفته مقامات رسمی سازمان فضایی اروپا، مشکل قبلی در سامانه موشک پرتاب بود که با تغییر ژیروسکوپ هدایت این فضاپیما و نیز تازه کردن سامانه تولید انرژی، این مشکل رفع شد. یکی از دانشمندانی که در طرح‌ریزی این ماهواره کمک کرده، در گفتگو با بی‌بی‌سی گفته است: دقت و حساسیت اندازه‌گیری میزان گرانش زمین این ماهواره به قدری بالاست که می‌توان با استفاده از آن، متوجه شد یک دانه برف روی نفتکشی فرود آمده است.
دقت اندازه‌گیری این ماهواره گرانش‌سنج سبب می‌شود پس از دو سال که داده‌های این فضاپیما از سنجش گرانش سراسر زمین منتشر خواهد شد، تعیین دقیق ارتفاع عوارض زمینی به دقت کمک گرفت.
بنابه اعلام مهندسان پرواز این ماهواره، گوس به سلامت به فضا رسیده است. دانشمندان تا چند هفته دیگر مشغول آزمودن ابزارهای علمی این ماهواره خواهند بود. قرار است ظرف 45 روز آینده، ماهواره گوس ارتفاع خود را تا 260 کیلومتری سطح زمین کاهش دهد. 40 کیلو گاز گزنون به موتور پیشران یونی این ماهواره کمک می‌کند تا در صورت لزوم مسیر خود را طی دو سال آتی تصحیح کند. علت نزدیکی مدار حرکت ماهواره گوس به سطح زمین، نیاز این ماهواره به قرارگیری در نزدیکی سطح زمین برای سنجش دقیق گرانش است.
گوس، 5 متر طول و1 متر پهنا دارد و بیشتر شکلی شبیه به هواپیما دارد تا یک ماهواره. به گفته سازمان فضایی اروپا، اسا، اصلی‌ترین ابزار گوس، شیب‌پیما است که شامل سه جفت شتاب‌سنج یکسان برای آشکارسازی تغییرات بسیار جزئی گرانش به کوچکی یک در ده هزار میلیارد می‌شود. شتاب‌سنج‌ها با سه بازوی خود در سه جهتِ گذر ماهواره گوس، عمود بر مسیر پرواز و به سوی مرکز زمین قرار گرفته‌‌اند تا کوچک‌ترین تغییرات گرانشی را به دقت ثبت کنند.
با گذر ماهواره گوس با سرعت 8 کیلومتر بر ثانیه از فراز زمین، میزان کشش هر کدام از شتاب‌سنج‌ها ثبت می‌شود. بدین ترتیب با یکپارچگی 6 بار خواندن و سنجش این شتاب‌سنج‌ها، زمین‌واره‌ای به دقت کمتر از 2 و نیم سانتیمتر، اندازه‌گیری می‌شود. هر کدام از شیب‌پیماها دارای جسمی هستند که آزادانه در گرانش زمین حرکت می‌کند. با رصد این داده‌ها که هر ثانیه گرفته می‌شود، هر 20 دقیقه نقشه کاملی از زمین‌واره گرانش سراسر سطح زمین بدست می‌آید.
شتاب‌سنج‌های ماهواره گوس 100 بار حساس‌تر از حسگرهای ماموریت آمریکایی-آلمانی گریس است و اطلاعات گردآوری‌شده آن هزار بار دقیق‌تر از ماهواره آلمانی چمپ خواهد بود. نکته قابل توجه این است که پرواز گوس مقارن با هفدهمین سال پرواز گریس بود.
نظر شما