آنهایی که در حوزه‌های فرهنگ‌نگاری و دانشنامه ودائره‌المعارف نویسی دستی دارند و اخبار این حوزه و موضوع را تعقیب می‌کنند، نام«دائرهالمعارف تشیع» را شنیده‌اند و قطعا تورقی در این مرجع مهم و قابل اعتنای ادبیات شیعه صورت داده‌اند.
روز یکشنبه، 4بهمن بانو فهیمه محبی (انجدانی)، که مسوولیت این دائرهالمعارف را از بدو شکل‌گیری تا به امروز، که جلد چهاردهم آن در دست انتشار است، بر عهده داشت، در سن 75 سالگی و به دلیل ابتلاء به سرطان خون، دار فانی را وداع گفت و به محبوب ازلی وابدی پیوست و پیکر پاکشان، روز دوشنبه، از منزل آن مرحومه تشییع و به خاک سپرده شد.
این بانوی مبارز همسر سرهنگ محبی، بنیانگذار هوانیروز بود که از خوشنام‌ترین افسران ایران به شمار می‌رفت که در یک سانحه هوایی جان باخت و هنوز که هنوز است، نامش از سوی افسران هوانیروز با احترام و تحسین یاد می‌شود.
بعد از درگذشت همسر، بانو محبی به اتفاق فرزندان به لندن می‌روند و منزلشان در آن دیار ،کانونی می‌شود برای حضور و جلسات انجمن سیاسی دانشجویان اروپا و نیروهای سیاسی و مذهبی و ملی، از جمله مرحوم دکتر علی شریعتی. پس از انقلاب وی به ایران می‌آید و فرزند ایشان، شهید سعید محبی که درس‌خوانده آن دیار بود، برای حضور در جبهه‌های دفاع مقدس به وطن بازمی‌گردد و به شهادت می‌رسد. شهرت و اعتبار این خانواده ارجمند به اندازه‌ای بود که مرحوم امام خمینی(ره) بعد از شهادت سعید برای خانواده تسلیتی ویژه می‌فرستند و از این خانوده و خدماتشان به نیکی یاد می‌کنند.
بعد از این رخدادها بانو فهمیمه محبی ضمن تاسیس انتشاراتی به نام فرزند شهیدشان، مسوولیت «دائرهالمعارف تشیع» را بر عهده می‌گیرند که از موقوفات مرحوم تولیت بود و از این پس است که تمام انرژی و توان مالی و معنوی خود را برای انتشار یکی از شاخص‌ترین دانشنامه‌های حوزه شیعه صرف می‌کنند. تا آنجا که منزل مسکونی خود و بسیاری از اموال شخصی‌اش را برای ادامه حیات و بقای این مجموعه و بار‌آور شدن آن هزینه می‌کنند. مجموعه‌ای که بزرگانی چون استادان کامران فانی، بهاء‌الدین خرمشاهی، استاد احمد صدر حاج‌سیدجوادی در شورای اصلی‌آن حضور داشتند و رصد مقالات و مدخل‌ها را با دقت و تیزبینی دنبال می‌کردند و از دیگر سو بزرگانی چون مرحوم عباس زریاب خویی و زنده‌یاد مشایخ فریدنی و حسین کریمان و استاد اصغر دادبه و برخی دیگر در آن قلم و قدم زده‌اند.
دائرهالمعارف تشییع، تنها محل انتشار یک مجموعه نبود، بلکه زیست‌بومی فرهنگی بود که گروهی از اهل فرهنگ و کتاب ، به شکل مرتب و منظم در آن گرد هم می‌آمدند و مباحث علمی و فرهنگی حوزه کتاب و نشر و دین را، فارغ از تمامی هیابانگ‌های این سو و آن سو، رصد کرده و در جلساتی منظم، هفتگی و ماهانه با علاقه‌مندان این گونه مباحث در میان می‌گذاشتند. آنهایی که این مکان و این گونه نشست‌ها را پی می‌گرفتند، عصر دوشنبه‌های ابتدای هر ماه را به خاطر دارند که چه مباحث خوب و روشنگری در این نشست‌ها مطرح می‌شد.
دائرهالمعارف نویسی و دانشنامه‌نگاری کاری سخت است و استمرار و پایمردی در این وادی سخت و صعب‌تر. به قول استاد کامران فانی بسیاری از افرادی که پای در این وادی نهادند، به دلیل مشکلات پیش‌رو در همان گام‌های نخست فروماندند و ادامه کار ندادند و حتی طنزی در میان این شاخه از کتاب رایج است که ایران شده است مرکز دانشنامه‌ها و دائره‌العمارف‌های «آ» و «الف». اما بانو محبی شاید از معدود کسانی باشد که در این مسیر پای فشرد و ایستاد و تاکنون 14 جلد از این مجموعه کم‌نظیر را تا حرف «ل» به پیش برده است و شاید این دائرهالمعارف از معدود مجموعه‌های این چنینی باشد که به مدخل‌های پایانی رسیده‌است.
نکته مهم‌تر این ماجرا نگه‌داشت شأن علمی و آب نبستن به مدخل‌هاو محتوای این مجموعه بود به نحوی که اکنون به جرات می‌توان گفت، در زمینه شیعه و شناخت این مذهب مهم و دورانساز، هیچ منبعی به اندازه این مجموعه، اطلاعات مستند و قابل اعتنا در اختیار ندارد. منبعی که بر اساس استنادات و منابع دست اول تنظیم و تدوین شده و فرهنگی توصیفی و در طرازهای بالای دانشنامه‌نگاری است.
مرحومه محبی این ویژگی را داشت که جمعی از فضلا را گرد آورد و از سوی دیگر با کمترین امکانات و بدون گرفتن کمک مالی از نهادهای دولتی و به رغم تمامی فشارهای اقتصادی باری چنین سهمگین و کمر خردکن از منظر مالی را تا به این مرحله بر دوش کشد. یادگاری که در این گنبد دوار بماند.
محسنان مردند و احسان‌ها بماند
ای خنک آن را که این مرکب براند
گفت پیغمبر خُنک آن را که او
شد ز دنیا ماند از او فعل نکو
مرد محسن لیک احسانش نمرد
نزد یزدان دین و احسان نیست خرد.
(مثنوی معنوی-دفتر چهارم)
نظر شما