حسین ذوقی: ارکستر سمفونیک تهران در روزهای 13، 14 و 15 آبان ماه در تالار وحدت چند اثر از آثار مهم آهنگسازان بزرگ تاریخ موسیقی جهان را اجرا خواهد کرد. ایرج صهبایی رهبر ارکستر سمفونیک تهران در آستانه برگزاری دومین کنسرت این ارکستر در سال 88 توضیحاتی درباره این برنامه و برنامه‌های آینده ارکستر سمفونیک تهران ارائه کرد.
ایرج صهبایی در نشست خبری این کنسرت گفت: «در این کنسرت که روزهای 13 تا 15 آبان‌ماه برگزار می‌شود، بزرگترین شاهکارهای موسیقی جهان را اجرا می‌کنیم. به گفته او اجرای دو اثر از «موتزارت» به نام‌های «عروسی فیگارو» و «سمفونی 41» به نام «ژوپیتر» برنامه بخش اول این کنسرت را تشکیل می‌دهد و بعد از آنتراکت نیز قطعه‌ای از «ادوارد گریک» آهنگساز نروژی که شامل دو سوئیت پرگینت است، اجرا می‌شود» صهبایی همچنین احتمال داد: «چند قطعه از «یوهان استراوس» نیز در این کنسرت اجرا شود.
مدتهاست که ارکستر سمفونی 41 را اجرا نکرده و سوئیت‌های پرگینت نیز هشت، نه سال پیش اجرا شده است و چون در نظر داشتیم قطعات جدیدی را اجرا کنیم، این قطعات را برای برنامه خود انتخاب کردیم».
ایرج صهبایی درباره گروه نوازندگان هم تصریح کرد: «گروه نوازندگان ارکستر ما تکمیل است و این قطعات از نظر اجرایی بسیار مشکل هستند. ما برای این برنامه در مجموع پنج هفته تمرین داریم، البته همیشه تلاش می‌کنم قطعاتی را انتخاب کنم که کمی دشوار باشد تا به نوازندگان انگیزه کار بیشتری بدهم. ارکستر سمفونیک تهران برای این برنامه با 83 نفر قرارداد رسمی دارد و ممکن است چند نوازنده دیگر هم به این گروه اضافه شوند. ضمن اینکه اجرای کل برنامه با احتساب زمان آنتراکت یک‌ساعت و 50 دقیقه خواهد بود». وی در خصوص اجرای این قطعات توسط ارکستر سمفونیک افزود: «تمامی این قطعات از زمانی که نوشته شده‌اند تاکنون میلیون‌ها بار توسط ارکسترهای مختلف دنیا اجرا شده‌اند اما از آنجایی که این آثار خیلی کم توسط ارکستر سمفونیک تهران اجرا شده‌اند، آنها را انتخاب کرده‌ام. از طرفی من سعی می‌کنم همیشه قطعاتی را در برنامه اجرایی ارکستر داشته باشم که یک مقدار از جهت قدرت نوازندگی بالاتر باشد تا انگیزه اعضای ارکستر بیشتر شود.»
ارکستر نادر
ارکستر سمفونیک تهران همواره با مشکلات پیچیده‌ای همراه بوده است. این مشکلات در چند سال اخیر نمود بیشتری داشته است. با اینکه رهبران اخیر ارکستر سمفونیک چهره‌های شاخصی نیز بوده اند؛ اما هیچگاه نتوانستند بحران را از ارکستر سمفونیک تهران دور کنند. مدتی هم هست که شورایی در وزارت ارشاد در حال بررسی مشکلات و پیدا کردن راه حل‌هایی برون‌رفت از بحران هستند. البته بسیاری از مشکلات آنقدر آشکار است که نیازی به برگزاری جلسه برای شناسایی آن احساس نمی‌شود.
یکی از مشکلات اصلی ارکستر تهران، مشکل نوازنده‌های آن است. نوازنده‌هایی که با حداقل دستمزد مجبور می‌شوند برای تأمین مخارج خود راهی غیر از ماندن در ارکستر را انتخاب کنند و نواختن ساز برای ارکستر می‌شود شغل چندم آنها. از طرف دیگر کمبود بودجه ارکستر به رهبران آن اجازه نمی‌دهد تا در انتخاب نوازنده آزادی عمل داشته باشند.
رهبر ارکستر سمفونیک تهران در این خصوص می‌گوید: «ارکستر ما یکی از نادرترین ارکسترهای دنیاست که تمامی نوازندگانش ایرانی هستند و این در حالی است که ارکسترهای دیگر کشورها از ملیت‌های مختلف تشکیل شده‌اند به طوری که بسیاری از آنها دارای 15 تا 20 نوازنده با ملیت‌های مختلف هستند. من از این جهت که همه موزیسین‌های ما در ارکستر ایرانی هستند خوشحالم و به عقیده من باید نام آن را ارکستر سمفونیک ایران گذاشت. از طرفی به خاطر بالابردن سطح ارکستر اگر دستمان باز باشد و بتوانیم نوازندگان بین‌المللی را استخدام نماییم، سطح هنری و اجرایی مان هم بیش از حال بالا خواهد رفت. اگر بتوانیم از حضور نوازندگان خارجی در ارکستر استفاده نماییم می‌توانیم از آنها برای تدریس در مدارس و دانشگاه‌های موسیقی نیز استفاده کنیم که برای حال و آینده موسیقی ما مهم و تأثیرگذار باشد.»
رهبر ارکستر تهران درباره اولویت دادن به آثار ایرانی برای اجرا در ارکستر سمفونیک تهران و البته آثار سفارشی نیز می‌گوید: «ما در ایران به آهنگسازان‌مان بسیار توجه می‌کنیم و قطعات سفارشی از سوی این عزیزان ساخته می‌شود که این خودش نصف برنامه‌های ارکستر را در طول سال پر می‌کند. به طوری که طی دو سال گذشته آثار آهنگسازان ایرانی حدود 60 درصداز برنامه‌های ما را تشکیل داده‌اند. ما به اجرای چنین قطعاتی نیاز داریم اما متأسفانه یک عده از آهنگسازان معتبر ایران با ما همکاری نمی‌کنند و ساختن این قطعات مختص به چند آهنگساز شده است. به دنبال این اتفاق من دلم می‌خواهد طی یک فراخوان از تمامی آهنگسازان دعوت کنم که برای ساخت آثار سفارشی با ما همکاری نمایند. چرا که آثار شاهکارهای موسیقی جهان که 200 الی 300 سال پیش نوشته شده‌اند، همگی مناسبتی بوده و آنقدر خوب و دارای ارزش هنری بالا هستند که تا به امروز جزء رپرتوآرهای ارکسترهای جهان درآمده و هر روز در سرتاسر جهان اجرا می‌شود.»
اولویت را به ایرانی‌ها بدهیم
برگزاری چنین کنسرت‌هایی توسط ارکستر سمفونیک تهران اگرچه موافقانی دارد؛ اما مخالفان این برنامه‌ها هم دلایل قانع‌کننده‌ای را مطرح می‌کنند.
شاهین فرهت آهنگساز و استاد دانشگاه در این ارتباط می‌گوید: «بارها و بارها در خصوص این موضوع در ده سال گذشته گفته ام؛ در قدیم دسترسی به آثار صوتی در زمینه موسیقی کلاسیک بسیار کم بود. اما الان می‌شود بهترین اجراها را به سرعت تهیه کرد و شنید. اینترنت این قابلیت را در اختیار علاقه‌مندان موسیقی کلاسیک قرار داده تا در سریعترین زمان ممکن به آثار برجسته موسیقی جهان دسترسی پیدا کنند.
در قدیم چون دسترسی وجود نداشت؛ اجرای آثار مهم از آهنگسازان بزرگ بسیار اهمیت داشت و آموزنده بود. رفته رقته چون دوستداران موسیقی از طریق شنیدن اجراهای درجه اول با اجرای خوب آشنا شده بودند، اجراهای درجه دوم و سوم ارکستر سمفونیک تهران از آثار مهم جهان کاربرد خود را از دست داد. البته اجرای این چنین آثاری برای هر ارکستری و همینطور ارکستر سمفونیک تهران جنبه آموزشی نیز دارد.»
فرهت اما معتقد است که ارکستر سمفونیک تهران باید اولویت خود را بر اجرای آثار ایرانی بگذارد تا بتواند مخاطب برای خود جذب کند: «با این اوضاع بهتر است که ارکستر سمفونیک تهران تمرکز خود را بر اجرای آثار ایرانی قرار دهد. ما مدتهاست که در جلسات مختلف به این موضوع اشاره کرده‌ایم و امیدواریم که به نتیجه برسد. باید اجرای آثار ایرانی را در اولویت قرار داد. اجرای آثار بزرگ البته بسیار جالب است اما اینکه اینها را به شکل ضعیفی اجرا کنیم، باعث دور شدن مخاطب از سمت ارکستر سمفونیک می‌شود. در چند سال اخیر میزان تماشاگر این ارکستر خیلی کم شده است در حالی که یادم هست مثلاً 15 سال پیش برای تهیه بلیت برخی از شب قبل در جلوی تالار وحدت در انتظار می‌ماندند.
در مجموع من صلاح نمی‌دانم آثار مهم موسیقی کلاسیک جهان به صورت غیرحرفه‌ای اجرا شود. زمانی ارکستر صلاحیت خود را به دست خواهد آورد که آثار ایرانی را اجرا کند. این همه آهنگساز جوان داریم که باید آثارشان اجرا شود. باید از اینها حمایت شود.»
اما چه راهکارهایی باید در نظر گرفته شود تا سطح ارکستر سمفونیک تهران بالاتر برود: «به نظرم ارکسترهای زیادی برای ایران لازم است تا بتوانیم به کیفیت هم برسیم. در کنار تعداد؛ بالارفتن کیفیت آثار به فاکتورهای از قبیل پول، برنامه‌ریزی و رهبر خوب نیز احتیاج دارد. اگر همین ارکستر فعلی هم زمان مناسب و امکانات داشته باشد می‌تواند اجراهای بسیار خوبی داشته باشد. این همان ارکستری است که توانستند با علی رهبری سمفونی 9 بتهوون را به زیبایی اجرا کنند.»
یک ارکستر و هزار مشکل
ارکستر سمفونیک تهران نخستین بار در 13 آذر 1312 به رهبری غلامحسین مین باشیان و با نام ارکستر سمفونی بلدیه (شهرداری) فعالیت خود را آغاز نمود. در سالیان بعد اشخاصی چون هایمو تویبر، مرتضی حنانه، حشمت سنجری، فرهاد مشکات، فریدون ناصری، نادر مشایخی، علی رهبری و منوچهر صهبایی رهبری این ارکستر را عهده دار شدند.
در طول سه دهه اخیر این ارکستر هیچگاه اوضاع و احوال خوبی نداشته است. اجراهای ارکستر که در دهه پنجاه به بیش از بیست برنامه در یک فصل سال می‌رسیدبه دو یا سه اجرا در سال کاهش یافت که این اجراهای اندک هم تنها در قالب جشنواره‌ها یا مناسبت‌های خاص عرضه می‌شد. مشکلات ارکستر را شاید بتوان در دو نکته اساسی خلاصه کرد: نبودِ بودجه کافی و فقدان مدیریت خوب.
رهبران ارکستر در طول سال‌های بعد از انقلاب نتوانستند نوازندگان را وادار کنند که قطعات دشوار را تمرین کنند و یا حتی به‌طور منظم در تمرین‌ها حاضر شوند. اکثر نوازنده‌ها دستمزدهای اندکی دریافت می‌کردند و می‌کنند و حضورشان در ارکستر بیشتر تفننی یا تشریفاتی است. منبع درآمد بیشتر نوازندگان ارکستر از تدریس یا نوازندگی در پروژه‌های موسیقی دیگر تأمین می‌شود. حقوق آنها به طور متوسط هفتاد هزار تومان است که تقریباً یک پنجم درآمدی است که از سوی دولت به عنوان خط فقر اعلام شده است به همین خاطر این نوازنده‌ها اگر کار دیگری برایشان پیش بیاید آن را جایگزین تمرین می‌کنند.
علی رهبری که دو سال پیش برای رهبری ارکستر دعوت شده بود بعد از مدت کوتاهی وقتی ایران را ترک می‌کرد مشکلات را به زبان آورد او به نوعی ترجیح داد نامش در کنار ارکستر سمفونیک تهران نباشد و البته دلایل قانع‌کننده‌ای هم داشت: «من به درد این ارکستر نمی‌خورم. نه نوازندگان دیگر بعد از سی سال تحمل سختگیری تمرین را دارند و نه نظام سیاستگزاری موسیقی به درستی به وظایفش عمل می‌کند.
برای ارکستر سمفونیک تهران کاری از من ساخته نیست. ارکستر هزار مدعی دارد که برایش تصمیم می‌گیرند. نوازندگان و مسئولان حتی در انتخاب قطعات هم نظر می‌دهند.» پس از رفتن علی رهبری شش ماه ارکستر به حالت نیمه تعطیل درآمد تا این که نادر مشایخی پس از نوزده سال زندگی در اروپا و رهبری ارکسترهایی در آلمان و اتریش رهبری ارکستر سمفونیک تهران را پذیرفت. اما او هم چندان تاب نیاورد تا منوچهر صهبایی رهبری ارکستر سمفونیک تهران را به عهده بگیرد و هنوز هم او رهبر ارکستر تهران است.
نظر شما