به گفته مدیر علمی و طراح دانش‌گستر،«آنها می‌گفتند شما بیایید داخل موسسه ما مستقر بشوید و زیر نظر خود ما این کار را صورت بدهید. نه این که در بیرون یک موسسه‌ای داشته باشید و یک قراردادی با ما ببندید. نگرانی‌شان این بود که با این کار حقوق انحصاری این دائرةالمعارف مخدوش و بخشی از آن متعلق به یک موسسه دیگری بشود و در واقع یک مشارکتی میان موسسه دانش‌گستر و انتشارات امیرکبیر به وجود آید.آنها برای این که انحصار مالکیت دائرةالمعارف را برای خودشان حفظ بکنند، نگران عقد چنین قراردادی بودند.»
اما آیا واقعا چنین بود، اگر دست‌اندرکاران انتشارات امیرکبیر چنین دلسوزانه به فکر سرمایههای مادی ومعنوی این انتشاراتی بودند،چرا از فرهنگ شش جلدی دکتر معین مراقبت نکردند که هم اکنون تکه‌پاره شده آن را ناشران به یغما برده‌اند. آنها حتی به توصیه دکتر معین در همان مقدمه کتاب هم اعتنا نکردند و هیچگاه،با آنکه سرمایه و امکانات این کار را داشتند،به فکر روزآمد کردن این فرهنگ نیفتادند؟ و یا فرهنگ آریانپور را در دعوایی در دهه هفتاد در دادگاه به ناشری دیگر باختند؟و مصداق آن ضرب المثل شدند که «نه خود خورند و نه به کس دهند و ....»
در هر حال مشاورانی که فرهنگ‌نگاری وکتاب مرجع کار اصلی آنها بود، پیش از آنکه به سراغ کاری مستقل بروند،به آقای سودآور،سرمایه‌گذار و بانی اصلی این کار،پیشنهاد دادند که دائره‌المعارف مصاحب را روزآمد کند تا هم حق آن مرد بزرگ را به جای آوردو هم اینکه پابرشانه‌های کار و تجربه‌ای که او به سامان رسانده بود،بگذارند،اما دست تقدیر چنین می‌خواست که کاری نو متولد شود.
کاری که ایده‌ای ابتکاری در پس و پشت آن بود و البته طرح‌نو برای به سامان رساندند کاری بزرگ در 9 سال.
به گفته یکی از بزرگان کتاب مرجع،ایران سرزمین دانشنامه‌های«آ» و«الف» است و حتی همین بزرگ پیشنهاد داده بود که از این پس اگر قرار است دانشنامه‌ای کار شود،بهتر است از حروف آخر یا وسط شروع شود!و این سخن او طعنه‌ای بود بر این ضایعه فرهنگی که بسیاری از دانشنامه‌ها به رغم شروع خوب و نویدبخش،پایانی غم‌انگیز داشتند و سرمایههای مادی و معنوی کثیری(عمدتا دولت) را به حیف دادند که البته بخشی عمده از این ماجرا به رانت‌خواران حرفه‌ای عرصه فرهنگ بازمی‌گردد که هنوز هم در کمین بودجه‌های سرگردان فرهنگی طرح‌های بزرگ‌می‌دهند که به قول مولوی:
«ظاهری چون گور کافر پرحلل» دارند اما
«وز درون قهر خدا عزّو جل»
اکنون اما نه در بخش دولتی یا شبه‌دولتی،که در بخش خصوصی کاری به سامان رسیده است که قطعا در تاریخ فرهنگ ایران یادی نیکو و پسندیده از آن خواهد شد. کاری که 250 نفر مترجم و مولف و مدیر و سرویراستار و ویراستار ارشد و مدیران علمی و مولف و ناشر و صحاف و چاپگر و صفحه‌آراء و تجلید‌گر و نمونه‌خوان و مقابله‌گر بر آن وقت و انرژی نهادند و اکنون به جایی رسیده‌است که برای نخستین بار در تاریخ فرهنگ ایران دانشنامه‌ای یک‌جا عرضه عمومی شود.
دانشنامه‌ای که 60 درصد از 67هزار مدخل آن ترجمه و 40 درصد آن تالیف و بیش از سه هزار عنوان کتاب مهم در تاریخ فرهنگ ایران، اسلام و جهان و نزدیک به 20 هزار شخصیت و رجل زنده فرهنگی،هنری، ورزشی و سیاسی در آن معرفی شده است.
دانشنامه‌دانش‌گستر از منظرهای دیگری هم باید مورد بررسی قرار گیرد، چه از منظر اقتصادی که نسلی دیگر از خانواده بزرگ و فرهنگی ملک(جناب حسینعلی سودآور) سرمایه و امکاناتی در اندازه سه میلیارد تومان را برای به سامان رساندن چنین کاری ، اختصاص دادند و در نشست رونمایی هم تاکید بر استمرار و تداوم آن در چاپ‌ها و ویرایش‌های بعدی و حتی نسخه‌آنلاین آن داشتند.
همچنانکه باید از نظر فرهنگی و حتی از نظر کار حرفه‌ای نشر که برخی از ناشران کهنه‌کار دیدگاه‌های دیگری در این زمینه دارند ، به خصوص در زمینه نوع کاغذ و حتی تعداد صفحات که معتقد بودند می‌توانست این کار در مجلداتی کمتر با کاغذی نازک‌تر منتشر می‌شد.
در هر حال دانشنامه‌اکنون منتشر شده است و به قول یکی از مدیران این دانشنامه که گفته بود، «از فردا نقد این دانشنامه شروع خواهد شد و ما هم از تمامی این نقدها استقبال می‌کنیم»،باید در انتظار نقدها و پیشنهادها برای ارتقای این کار بزرگ بود. امید که آقای سودآور این مسیر (سرمایه‌گزاری بر کار کتاب مرجع) را استمرار دهد و پیشنهادات برای ارتقای کیفی مدخل‌ها در ویرایش‌هاو چاپ‌های بعدی به کار گرفته شود.
نظر شما