آمارهای بزهکاری در کشور، قطعا مبین میزان واقعی بزهکاران در کشور نیست و در اکثر جرائم به ویژه جرایم مالی، ضرب و جرح‌ها، مواد مخدر، اعتیاد، رابطه نامشروع و ... تعداد اندکی از جرایم به مراجع انتظامی و قضایی گزارش می‌شود و مرتکبین دستگیر می‌شوند. این امر در مورد کودکان و نوجوانان به دلیل اغماضی که والدین در حق آنها روا می‌دارند، مشهود و ملموس‌تر است. بنابراین اگر سال گذشته 200 نفر در مکز اصلاح و تربیت کودکان نگهداری می‌شدند، این دلیل کم بودن جمعیت کیفری نوجوانان در سال گذشته نیست.
در واقع اگر شهر تهران مرکز اصلاح و تربیتی با وسعتی پنجاه برابر مرکز کنونی داشته باشد، باز هم نیاز به مراکز بیشتری دارد زیرا در این مراکز اولا تمام بزهکاران نابالغ و یا زیر بیست سال نگهداری نمی‌شوند چرا که تعداد زیادی از آنها با صدور قرار تامین مناسب آزاد می‌شوند و یا مجازاتشان معلق می‌شود و یا با تاثیر گذشت شاکی، کیفر آنها از بین رفته و یا تبدیل به مجازات‌های غیر حبس خواهد شد.
ثانیا در این مرکز کودکان و نوجوانان فراری و فاقد سرپرست، گاهی نگهداری می‌شوند یا کودکانی که از لحاظ قانونی مرتکب ولگردی و تکدی‌گری شده‌اند. بنابراین هرچند به علت مسائل اقتصادی و اجتماعی، بزهکاری در کشور ما افزایش فراوان یافته ولی علت دوبرابر شدن تعداد مددجو در مراکز فوق‌الذکر، معیار مناسبی برای ارزیابی کمی بزهکاری کودکان و نوجوانان نیست. این امر به دلیل تصمیماتی است که ذات ما در خصوص بزهکاران نوجوان و جوان یعنی زیر 18 الی 20 سال اتخاذ می‌کند اما واقعیت آن است که متاسفانه بزهکاری در کشور ما از جهات میزان و تنوع رو به افزایش است. بزهکاری اطفال تا سن بلوغ شرعی، فاقد مجازات است و صرفا از لحاظ مالی خسارات باید جبران شود یا اگر جرم، جسمی است دیه پرداخت شود ولی اگر جرایم بسیار مهم باشند به ویژه زمانی که بزهکار سرپرست نداشته باشد یا فراری باشد، معمولا آنها را در مراکز اصلاح و تربیت ( اگر تاسیس شده باشد) اعزام می‌کنند. اما نوجوانان 19 تا 20 سال نیز اگر مرتکب جرم شوند معمولا چون اعزام آنها به زندان‌ها خطرناک است این افراد را به مرکز اصلاح کودکان و نوجوانان اعزام می‌کنند. فراموش نکنیم که بعد از بلوغ اگر جرمی ارتکاب شد، شخص مانند افراد بزرگسال قابل مجازات است که البته این موضوع از لحاظ شرعی و فقهی قابل بحث است و ما معتقدیم که منظور از بلوغ در شرع، بلوغ شرعی است و بلوغ شرعی یعنی تعادل رشد جسمی و عقلی، لذا بر این باوریم فقط بلوغ جسمی، یعنی پیدایش آثار بلوغ در جسم دختر یا پسر نباید موجب مسئولیت کیفری آنها شود. این سن یعنی سن بلوغ شرعی که مترادف با رشد جزایی است، معمولا در 17 تا 19 سالگی به وجود خواهد آمد.
از سوی دیگر اگر بخواهیم عوامل مختلفی که در بزهکار کردن نوجوانان تاثیرگذار است را بررسی کنیم، چند نکته قابل اشاره است. عوامل مختلف اقتصادی، جامعه شناسی و روانشناسی از جمله این عوامل هستند. از جمله عوامل اقتصادی این است که جوانان احساس می کنند امکان تامین هزینه های زندگی روزمره را ندارند و کسانی هم که جذب بازار کار می شوند ممکن است درآمد لازم را نداشته باشند، آنهایی هم که تحصیل می کنند امید زیادی برای یافتن شغل مناسب ندارند.
از طرف دیگر با افزایش متوسط سن ازدواج جوانان، سن جرایمی مانند فحشا، نزاع های خیابانی، سرقت، فرار از خانه، مزاحمت و سایر آسیبهای اجتماعی و نیز تعداد و سابقه مجرمین کم سن و سال نیز افزایش می‌یابد.
از عوامل موثر بر بزهکاری کودکان و نوجوانان از هم گسیختگی خانواده است. غالب کودکان بزهکار متعلق به خانواده های متلاشی هستند. براساس آمار موجود با توجه به مناطق مختلف، 30 تا 80 درصد دلیل مجرم شدن کودکان به واسطه متلاشی شدن خانواده آنان است. رفتارهای خشن والدین نیز از عوامل سوق دهنده کودک به بزهکاری است. خانواده ای که یکی از والدین آن در زندان به سر می برد دچار نابسامانی می شود و خانواده های نابسامان در اختلال شخصیتی رفتار کودکان نقش بسزایی دارند.
فرزندان چنین خانواده هایی افراد ناتوان و بدبین و بدگمان خواهند بود. تحقیقات نشان می‌دهد که 50 درصد چنین کودکانی از زندان و بزهکاری سر در می آورند.
لغزش و جرم والدین از بابت بد آموزی و تقلید کودک و احساس شرم ساری فرزندان عامل مخربی در تربیت فرزندان محسوب می شود. سه عامل اصلی بزهکاری در نوجوانان، خانواده، مدرسه و اجتماع است. پیشینه زندگی نوجوانان بزهکار تاریخچه ای مبنی بر بدرفتاری شدید و سهل انگاری والدین را آشکار می‌کند. تحقیقات مختلف در زمینه بزهکاری نوجوانان و کودکان، رابطه نزدیکی بین بی ثباتی، از هم گسیختگی و تزلزل خانواده را با بزهکاری کودکان نشان داده است. بسیاری از بزهکاران متعلق به خانواده هایی هستند که در آنها از محبت و تفاهم اثری دیده نمی شود و اغلب از گروه خانواده های از هم پاشیده هستند.
جرم شناس و عضو هیئت مدیره کانون وکلای دادگستری
نظر شما