الیزا ذوالقدر: در چند سال اخیر استفاده از بطریهای پلاستیکی آب در کشور ما رواج فوق‌العاده‌ای پیدا کرده درحالی که دقیقا در همین چندسال اخیر ابهام‌ها و تردیدها درباره سلامت این بطری‌ها در محافل علمی جهان به‌طور جدی مطرح شده است. گذشته از آن، این روزها در هر جوی و مسیل داخل و خارج شهر نشانی از این بطری‌ها یا ظرف‌های یک بار مصرف وجود دارد و به نظر می‌رسد کسی به این نکته توجه ندارد که این وسایل به یکی از آلود‌ه‌‌کنندگان اصلی محیط زیست تبدیل شده است. همچنین براساس مطالعات انجام شده مصرف آب بطری شده 150برابر بیشتر از شیرهای آب گازهای گلخانه ای تولید می‌کند.
چندی پیش در خبرها آمده بود که در برخی ایالت‌های کانادا فروش بطریهای آب ممنوع شده که دلیل اصلی آن اثرات مخرب این بطری‌ها بر محیط زیست ذکر شده بود. شهردار نیویورک هم جزء اولین کسانی بود با تبلیغ گسترده در سراسر ایالت از مردم خواست برای حفاظت از محیط زیست، کمتر از بطری های آب استفاده کنند با این استدلال که استفاده کمتر از بطری های آب هم برای محیط زیست بهتر است و هم برای مردم صرفه جویی اقتصادی به همراه دارد.
اما آنچه تاکنون کمتر بر آن تاکید شده خطرات استفاده از این بطری‌ها برای سلامت انسان است. این نگرانی به وجود ماده‌ای موسوم به بیسفنول آ در این محصولات برمی‌گردد.
ابهامات و خطرها
بیسفنول آ برای تهیه پلاستیک پلی کربنات و در ساختن شیشه شیر و بطری آب ورزشکاران و بسیاری از وسایل حفاظتی ورزشی و پزشکی بکار می‌رود. در ضمن این ماده در ساخت در پوشش قوطی‌های غذا، نوشابه و کنسرو و مواد پرکننده دندان هم کاربرد دارد. بیسفنول آ با شسته شدن و استفاده مکرر پلاستیک به مایع درون آن نشت می‌کند. این ماده در جذب هورمون استروژن- که کلید رشد در جوانی است- تداخل ایجاد می‌کند. به همین علت موسسه ملی سلامت آمریکا اولین سازمان دولتی این کشور است که نگرانی ها درباره بیسفنول آ را تایید کرده است.
این ماده سال های زیادی مورد بررسی قرار گرفته اما همه این بررسی ها در حیوانات انجام شده. بااین‌حال گروهی از محققان به شواهدی استناد می‌کنند که نشان می‌دهد میزان این ماده در بدن آمریکایی‌ها بیش از مقداری است که توانسته به حیوانات آزمایشگاهی آسیب برساند. در ضمن یک بررسی تازه که در انسان صورت گرفته ارتباط سطوحی از این ماده را با خطر دیابت و بیماری‌های قلب و عروق در بزر گسالان مربوط دانسته است.
برخی متخصصان پیشنهاد می‌کنند برای کاهش خطرات این ماده بهتر است از جوشاندن بطریهای شیر کودکان، برای ضد عفونی کردن خود داری شود چرا که حرارت باعث آزاد شدن بیشتر بیسفنول آ خواهد شد. در سال 2003 تحقیقی درمجله دورنمای سلامت محیط به چاپ رسید که نشان می‌داد شستشوی مکرر و سابیدن این بطری‌ها باعث آزاد شدن مقادیر بیشتری از بیسفنول آ می‌شود، یعنی هرچه ظرف پلاستیکی کهنه‌تر باشد، بیسفنول آ سریعتر از آن آزاد می‌شود.
روش دیگر برای حفظ سلامت استفاده از شیشه‌هایی است که در آن بیسفنول آ به کار نرفته باشد. این بطری ها به بطری های بدون پلی کربنات معروف‌اند. البته بسیاری از کارخانجات هم به دنبال این اختلافات به ناچار تصمیم گرفته‌اند که دیگر از این ماده در ساختن محصولات خود استفاده نکنند.
برخی تحقیقات دیگر نشان داده این ماده موجب مشکلات رفتاری و عصبی در جنین‌‌ها، نوزادان و کودکان شود و همچنین ممکن است رابطه‌ای احتمالی میان قرارگیری در معرض بیسفنول آ و بلوغ زودرس و سرطان‌های پروستات و پستان وجود داشته باشد.
خطر اصلی: استفاده مجدد
مهندس غلامی، رئیس اداره بهداشت موادغذایی و اماکن عمومی وزارت بهداشت در خصوص به کار رفتن بیسفنول آ در ترکیب این بطری‌ها با ابراز بی‌اطلاعی از انجام تحقیقاتی در این زمینه در ایران به خبر می‌گوید: به هر حال این بطری‌ها از مشتقات نفتی است و به کار رفتن بیسفنول آ در آن برای مقاوم کردنشان چندان دور از ذهن نیست.
البته مهندس غلامی خطر اصلی این بطری‌ها را تجزیه‌ناپذیر بودن آنها و همچنین استفاده مجدد از آن می‌داند و ادامه می‌دهد: این بطری‌ها تجزیه نمی‌شوند و مدت‌های زیادی در طبیعت باقی می‌مانند که خطراتی برای محیط زیست دارند. ضمن اینکه قرار گرقتن آنها در معرض حرارت بالا و یا سوزاندنشان باعث آزاد شدن ترکیبات آلی آنها می‌شود که خطرناک است.
وی استفاده مجدد از این بطری‌ها را آنگونه که در خانواده‌های ایرانی مرسوم است برای نگهداری مایعاتی مانند آبغوره و آبلیمو و قرار دادن آنها در مقابل آفتاب را موضوعی بدتر از بد برمی‌شمارد و معتقد است: آبغوره و آبلیمو جزء مواد اسیدی هستند که به خودی خود روی پلی اتیلن و پلی استایلن بطریهای پلاستیکی تاثیر منفی دارند تا چه رسد به اینکه آنها را در مقابل آفتاب هم قرار دهیم. مهندس غلامی به یکی دیگر از خطرات این بطری‌ها هم اشاره دارد و می‌گوید: حتی فریز کردن این بطری‌ها خطرناک است و تاثیرات منفی روی مایعات درون آن دارد.
مسوولان نگذارند بطریهای پلاستیکی هم دغدغه مردم شود!
از سوی دیگر دکتر ماشاءالله عقیلی نژاد رییس مرکز تحقیقات طب کار دانشگاه ایران معتقد است زمانی که محصولی مجوز نهایی برای تولید می‌گیرد قاعدتا باید همه نوع آزمایشی بر روی آن شده باشد و استانداردهای لازم رعایت شود. با این نگاه بطریهای پلاستیکی آب نباید عارضه خاصی به ویژه برای مایعات خنک داشته باشد.
وی در گفتگو با خبر، در عین حال به استفاده از این بطری ها برای نگهداری مواد اسیدی مانند آبغوره و آبلیمو اشاره می‌کند و می‌گوید: بطریهای پلاستیکی باید قبل و بعد از ورورد مواد اسیدی و مجاورت با نور آفتاب مورد آزمایش قرار گیرند تا تاثیرات واکنش متقابل آنها بر یکدیگر مشخص شود. دکتر عقیلی‌نژاد تاکید دارد: هزینه پیشگیری از از اثرات مخرب این قبیل محصولات بسیار کمتر از درمان عوارض آن است بنابراین مسوولان موظفند قبل از اینکه این موضوعات تبدیل به دغدغه‌ای برای مردم شود اطمینان‌های لازم را در خصوص سالم بودن آنها بدهند.
مردم از نگهداری مواد اسیدی در بطریهای پلاستیکی خودداری کنند
دکتر حسین صفوی فوق تخصص تغذیه نیز نسبت به استفاده از بطریهای پلاستیکی آب برای نگهداری مواد اسیدی هشدار می‌دهد و به خبر می‌گوید: اگرچه تحقیقات نشان داده که بطریهای پلاستیکی آب خطر چندانی برای بدن ندارند و ماده بیسفنول آ در مجاورت آب سرد مشکلی ایجاد نمی‌کند اما قطعا نگهداری مواد اسیدی در این بطری‌ها خطرناک است و باعث حل شدن مواد اولیه این بطری‌ها و به وجود آمدن ترکیبات مضر برای بدن خواهد شد.
وی بهترین ظروف برای نگهداری آبلیمو و آبغوره را ظروف و بطریهای شیشه‌ای می‌داند و تاکید دارد: این ظروف قابلیت شستشوی بهتری دارند و خطر حل شدن مواد اولیه آنها نیز وجود ندارد.
دکتر صفوی اشاره ای هم به استفاده از دیگر ظروف یک بار مصرف دارد و با برشمردن خطرات استفاده از ظروف یک بار مصرف شفاف به ویژه برای مایعات گرم به همه توصیه می‌کند از ظروف یک بار مصرف گیاهی و لیوان‌های کاغذی استفاده کنند که خطری برای بدن ندارند.
آب‌های بطری شده سالم تر از آب لوله کشی نیست
بسیاری از مردم بطریهای آب معدنی را با این دیدگاه می‌خرند که آب این بطری‌ها را سالم‌تر از آب لوله‌کشی می‌دانند در حالی که به گفته کارشناسان بهداشت تاکنون پژوهشی نشان نداده که آب بسته بندی شده، سالم تر یا طبیعی تر از آب لوله کشی است و حتی برخی پژوهشگران معتقدند آب موجود در بسیاری از این بطری ها شرایط استاندارد را ندارند و به طور کلی از نظر کیفیت تفاوت چندانی با آب شیر ندارند.
به هر حال استفاده از آب‌های بطری‌شده با همه خطرات و هزینه‌های کلانی که برای مصرف‌کنندگان دارد به سرعت در حال گسترش است و به ویژه در فصل‌های گرم که تب شیوع بیماری‌هایی مانند وبا در کشور بالا می‌گیرد این بطری‌ها تبدیل به اجزای جداناشدنی بسیاری از شهروندان می‌شوند. از این رو لازم است پیش از آنکه هزینه های درمان عوارض بطریهای پلاستیکی آب هم به ردیف بودجه دستگاه‌های متولی حفظ سلامت مردم اضافه شود مسئولان در مورد ساماندهی تولید و استفاده از این محصولات به فکر چاره‌اندیشی باشند.
5 نکته برای استفاده «سالم‌تر» از بطریهای پلاستیکی
- - هنگامی که نیاز به ظروف قابل حمل دارید، بخصوص برای حمل نوشابه‌های اسیدی و داغ، بهتر است به جای ظروف پلاستیکی از ظروف استیل، سرامیکی یا شیشه‌ای استفاده کنید.
- - اگر از ظرف‌های پلاستیکی استفاده می‌کنید، آنها را از معرض گرما دور نگه‌دارید و تنها آب سرد را در آن ذخیره کنید .
- - وقتی می‌خواهید از این ظروف استفاده کنید، ابتدا آنها را خودتان با مایع ظرفشویی ملایم بشویید و خوب و کامل آبکشی کنید. یعنی از ماشین ظرفشویی و سفید کننده‌ها برای پاک کردن آن استفاده نکنید. سپس بگذارید ظرف در دمای اتاق خشک شود.
- - به مدت طولانی آنها را در معرض نور خورشید قرار ندهید.
- - بهتر است هر 6 ماه یکبار ظروف را تعویض کرده و هر گاه ظروف پلاستیکی غذا رنگ گرفته و یا خراشیده شد، آنها را دور بیندازید.
نظر شما