محمود مکتبی: دوشنبه هفته گذشته، جشنواره تجسمی «آزادگان» با حضور جمعی از هنرمندان و مسئولان در موسسه فرهنگی هنری صبا وابسته به فرهنگستان هنر افتتاح شد تا بنیاد شهید و امور ایثارگران سومین جشنواره هنرهای تجسمی خود را با موضوع «آزادگان» دایر کرده باشد. جشنواره‌های تجسمی که با حمایت بنیاد شهید برپا شده‌اند نخستین بار در سال 1384 و با عنوان جشنواره «پرواز پایداری» و هم‌زمان با سالروز آزادسازی خرمشهر آغاز شد و قرار بود که به صورت یک دوسالانه ادامه یابد. اما این جشنواره در سال‌های بعد نام «فجرآفرینان» را به خود گرفت و با اضافه شدن بخش‌هایی جدید به مانند کاریکاتور و گرافیک در سال 1387 با موضوع زندانیان سیاسی برگزار شد. آنچه که در این سه جشنواره می‌توان به عنوان شاخص به آنها اشاره داشت، در وهله نخست موضوع‌دار بودن و مناسبتی برگزار شدن آنهاست. نکته دیگر هزینه‌های قابل توجه جشنواره‌ها و دست آخر وجود بخشی به نام «هنر جدید» است که در این سه جشنواره همواره یکی از بخش‌های جذاب و البته بسیار پرهزینه این نمایشگاه‌ها بوده است.
حضور هنرمندان جوان و کار با موضوعاتی که این هنرمندان چندان از نزدیک با آنها آشنا نبوده‌اند و همچنین سطح کیفی و کمی این جشنواره‌ها که با توجه به موضوع‌دار بودن، می‌توانند به محلی برای فرو افتادن هنرمندان به ورطه شعارزدگی تبدیل شوند؛ از جمله پرسش‌هایی است که در این گزارش در پی پاسخ آن بوده‌ایم.
حرکت از ساده‌لوحی به سادگی اندیشمندانه
کامبیز صبری یکی از داوران بخش مجسمه‌سازی جشنواره «آزادگان» که برای دومین بار به عنوان داور در جشنواره حضور دارد با بیان اینکه نزدیک شدن به موضوعاتی همچون آزادگان کمی دشوار است، می‌گوید: آزادگان به لحاظ مفهوم و موضوع، در جایگاهی قرار دارند که یک جایگاه انسانی است و همین شاید کار را در این حوزه کمی سخت کند.»
صبری در مقایسه آثار این نمایشگاه نسبت به جشنواره‌های پیشین، در گفتوگو با «خبر» می‌گوید: «کارهای هم‌سو با جریان هنرهای تجسمی کشور رشد داشته‌اند و بسیاری از کارها از ساده‌لوحی دور شده و وارد یک سادگی اندیشمندانه شده است. کارهای چیدمان، ویدئوآرت، عکاسی و فتومونتاژهای ارائه شده در کنار سایر آثار توانسته‌اند که فضایی را ایجاد کنند که هم برای متخصصین و هم مردم قابل فهم و قابل قبول باشد.»
این مجسمه‌ساز در خصوص موضوعی‌بودن جشنواره نیز توضیح می‌دهد: «هنرمندان در رابطه با موضوع برخورد درستی را با کارها داشته‌اند، چراکه موضوع «آزادگان» یک موضوع نوستالژیک است و حافظه انسان نسبت به بخشی که در آن دچار دلتنگی و اسارت بوده است، خطوط مشترک بسیاری را با بهترین آثار هنری دنیا پیدا می‌کند. این موضوع برای هنرمند یک فرصت است و اگر بخواهد می‌تواند از آن استفاده کرده و اثر فوق‌العاده‌ای را خلق کند.»
صبری با بیان اینکه موضوعی مانند «آزادگان» با موضوعات خشکی که هنرمند نمی‌تواند از آنها گریزی داشته باشد خیلی متفاوت است، درباره آثار هنرمندان جوان این نمایشگاه معتقد است: «برخورد هنرمندان جوان در بخش مجسمه‌سازی با موضوع جشنواره برخورد درستی بود. در این بخش کارهایی وجود داشت که به عنوان یک مجسمه خلاقانه در هر نمایشگاهی قابل ارائه بودند. هنرمندان در این آثار فضا و گسترش فضا را خوب شناخته بودند و به خوبی از نشانه‌ها در یک اثر استفاده کرده‌اند. البته در بسیاری از آثار یک نوع خام‌دستی دیده می‌شد که نشان از تجربه پائین هنرمندان آنها داشت.»
آثار قابل قبولی را شاهد هستیم
غلامعلی طاهری، عضو شورای سیاست‌گذاری جشنواره تجسمی «آزادگان» در خصوص این جشنواره با اطمینان خاطر سخن می‌گوید و ارزیابی خودش را از نمایشگاه مثبت می‌داند. «آثار به نمایش درآمده هم به لحاظ تکنیکی و هم به لحاظ موضوعی آثار قابل قبولی هستند.»
غلامعلی طاهری در گفتوگو با «خبر» با اشاره به موضوع خاص جشنواره، معتقد است که هنرمندان توانسته‌اند با موضوع ارتباط برقرار کنند. او می‌گوید: «جشنواره حاضر به آزادگانی می‌پردازد که سال‌ها برای حفظ آب و خاک و حفظ اعتقادات و باورهای این مردم رنج کشیدند، با توجه به حمایت بنیاد شهید و تمرکز بر موضوع ویژه، هنرمندان توانسته‌اند با وجود داشتن تکنیک‌های مختلف در آثار، به موضوع هم توجه کنند و آن را در آثار خود به ظهور برسانند. من حتی در بسیاری از آثار آبستره هم که به ظاهر صرفا تجسمی و غیرفیگوراتیو است موضوع آزدگان را دیدم و این مسئله برایم بسیار جالب و ارزشمند است.»
وی درباره آثار هنرمندان جوان این جشنواره، با تاکید بر برگزاری ورک‌شاپ‌های متعدد برای این هنرمندان توضیح می‌دهد: «ما در کشورمان آگاهی‌بخشی خوبی را درباره این موضوعات از طریق رسانه‌های عمومی انجام داده‌ایم و نگرانی برای دور بودن هنرمندان جوان از موضوع یاد شده را نداریم با این همه به نوبه خود با برگزاری سه ورک شاپ برای این جشنواره سعی کردیم تا هنرمندان را هر چه بیشتر با این موضوع آشنا و درگیر کنیم.»
می‌خواهیم آثار را به میان مردم ببریم
نظام‌الدین امامی‌فر، دبیر بخش هنر جدید جشنواره آزادگان و از هنرمندان حاضر در هر سه دوره جشنواره با اشاره به موضوعی بودن جشنواره می‌گوید: «این نخستین جشنواره با موضوع آزادگان است، موضوعی که تا به امروز کمتر به آن پرداخته شده و همیشه فضای خاموشی بوده است. طی یک سال گذشته تلاش‌های زیادی برای ایجاد یک انسجام فکری در کارهای این بخش داشته‌ایم و آثاری را انتخاب کرده‌ایم که با موضوع آزادگان ارتباط داشته‌اند. هر اثر برای رسیدن به اجرای نهایی خود اتودهای مختلفی داشته است و اگر کارهایی نیز از موضوع فاصله داشته‌اند در جلسات متعدد با هنرمند صحبت کرده‌ایم تا اثر نهایی به فضای نمایشگاه نزدیک شود.»
امامی‌فر با بیان اینکه هنرمندان شاخص این زمینه را شناسایی و کار را به آنها سفارش داده‌ایم، از سختی‌های برگزاری این نمایشگاه در فصل تابستان گلایه دارد و می‌گوید: «امسال با سختی‌های مختلفی روبرو بودیم، چرا که زمان نمایشگاه تابستان است و دسترسی به دانشجویان سخت بود. در حالی که بیشتر آثار در زمینه هنر جدید و به خصوص در بخش رقابتی آن مربوط به دانشجویان و هنرمندان جوان است و ما اینها را به علت زمان تابستان و ماه رمضان از دست دادیم.»
وی ادامه می‌دهد: «متاسفانه اطلاع‌رسانی این جشنواره اطلاع‌رسانی خوبی نبود اما به هر حال 150 اثر برای بخش رقابتی «هنر جدید» به دست ما رسید که از این میان ما 20 طرح را برای راه‌یابی به نمایشگاه انتخاب کردیم. 16 اثر چیدمان و فتوآرت و 4 اثر در بخش ویدئو آرت، همچنین از 8 هنرمند مطرح هنر جدید نیز دعوت شد تا با خلق آثاری با موضوع آزادگان در نمایشگاه حضور داشته باشند.»
نظام‌الدین امامی‌فر که خود از برگزیدگان بخش هنرجدید در جشنواره «پرواز-پایداری» بوده است، با اشاره به محدودیت فضای نمایشگاهی برای آثار «هنرجدید» می‌گوید: ما در جشنواره امسال جهت‌گیری جدیدی برای ارائه آثار این بخش داشتیم و در همین راستا از هنرمندان خواستیم تا کارهای خود را بیشتر به صورت چیدمان ارائه دهند و این آثار تا حد امکان آثار حجمی و قابل اجرا مجدد و ماندگار باشند.»
امامی‌فر معتقد است که ماهیت هنر جدید یک ماهیت کاربردی است و کارهای این بخش نباید آرشیوی باشند و فقط عده خاصی آن را ببینند. وی در توضیح این مطلب به «خبر» می‌گوید: «قرار است که کارهای ماندگار بخش «هنر جدید» را به فضاهای مختلف شهری و سازمان انتقال دهیم و این آثار را از آن فضای محض هنری خارج کنیم. متاسفانه ما به غیر از افتتاحیه‌ها کمتر شاهد حضور اقشار مختلف مردم در اینگونه فضاهای هنری هستیم، برای همین امر می‌خواهیم به جای آنکه مردم را به نمایشگاه بیاوریم کارها را در فضاهایی همچون فرودگاه‌ها، پایانه‌ها و میدان‌های شهر به میان مردم ببریم.»
سال‌های پیش آثار قوی‌تری داشتیم
کریم الله‌خانی، یکی از هنرمندان حاضر در بخش «هنرجدید» جشنواره آزادگان که تجربه حضور در جشنواره‌های پیشین «پروازپایداری» و «فجرآفرینان» را نیز در کارنامه خود دارد، در رابطه با نمایشگاه امسال به خبرنگار ما می‌گوید: «از مجموع آنچه امسال در جشنواره آزادگان مشاهده کردم مشخص است که در بخش هنرجدید سال‌های پیش کارها کمی قوی‌تر بود و به نوعی سال گذشته در این بخش پخته‌تر عمل شده بود. دلیل این امر نیز شاید اطلاع‌رسانی و فراخوان نامناسب این دوره از جشنواره باشد، چراکه در جشنواره‌های قبلی حضور هنرمندان حرفه‌ای پررنگ‌تر بود.»
این هنرمند در خصوص موضوعی بودن جشنواره‌های برگزار شده توسط بنیاد شهید نیز معتقد است: «موضوع نداشتن یک جشنواره، خوبی‌هایی را در پی دارد که به طور مثال می‌توان به ایده‌های پخته‌تر هنرمندان و حضور فعال‌تر آنها در جشنواره اشاره داشت اما از سوی دیگر موضوع‌دار بودن یک جشنواره هم می‌تواند کمک کند تا به لحاظ بودجه، اعتبار مناسب‌تری برای آن جشنواره اختصاص یابد.»
این جشنواره متمول
اگر به وضعیت هنرهای تجسمی کشور در سال‌های اخیر نگاهی بیاندازیم با وجود برگزاری نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های متعدد در زمینه‌های مختلف نقاشی، هنر جدید، مجسمه‌سازی، کاریکاتور، گرافیک و... درمی‌یابیم که در این سال‌ها کمتر شاهد برگزاری نمایشگاه‌های بزرگ در سطح بین‌المللی و حتی ملی بوده‌ایم و اگر بخواهیم که آثار جدید هنرمندان‌مان را پیگیری کنیم می‌بایست به سراغ نمایشگاه‌های انفرادی و کوچک آنها در نگارخانه‌های مختلف داخلی و خارجی برویم. به عبارتی دوسالانه یا نمایشگاهی برای تماشای آخرین تحولات و دستاوردهای این هنرمندان در کنار یکدیگر وجود ندارد.
یکی از دلایل نبود چنین نمایشگاه‌هایی در کشور، جدای از عدم هماهنگی میان هنرمندان و مسئولان، بودجه‌های کم اختصاص یافته به بخش هنرهای تجسمی است که توانی برای برگزاری نمایشگاه‌های بزرگ و جهانی را به هیچ مدیری نخواهد داد. اما در این اوضاع نمایشگاه‌های برگزار شده توسط بنیاد شهید و امور ایثارگران، می‌تواند به عنوان نمونه‌هایی خاص نام برده شوند که با تمرکز بر هنرهای تجسمی و به ویژه «هنرجدید»، به نظر می‌رسد چندان مشکلی به لحاظ هزینه‌های نمایشگاهی نداشته است. این جشنواره‌ها از یک سو نشان می‌دهد که در صورت حمایت، می‌توان انتظار برپایی نمایشگاه‌های مناسب و در خور تاملی داشت ولی از سوی دیگر موضوعی بودن این جشنواره‌ها به نوعی باعث شده تا جشنواره‌های یاد شده در رسیدن به هدف مطلوب با مشکل مواجه شوند.
جشنواره تجسمی آزادگان که به نسبت جشنواره‌های مشابه خود با افزایش بخش‌های هنری همراه بوده و در 6 بخش برگزار شده است، اگر در همان جرگه جشنواره‌های پولدار تجسمی (البته به نسبت جشنواره‌های داخلی دیگر) بررسی شود، توانسته است تا با تمرکز بر موضوع خاص خود تا اندازه‌ای به حد مطلوب نزدیک شود. اما به هر صورت این نمایشگاه نیز باید با وسواس بیشتری در سال‌های بعد ادامه یابد تا دچار آفت‌هایی همچون تکرار مکرارات نشود و به جای نمایش آثاری که شاید تا به امروز در بیشتر از ده‌ها نمایشگاه با آنها روبرو شده‌ایم و نمونه‌های آن را به راحتی می‌توان در بخش نقاشی نمایشگاه مشاهده کرد، مانند بخش «هنر جدید» سرمایه خود را برای خلق آثاری نو هزینه کند. البته در بخش هنرجدید نیز این نکته قابل تامل است که بیشتر هنرمندان این بخش هنرمندان تکراری سال‌های پیش هستند؛ هنرمندانی که در فواصل بین این جشنواره‌ها کمتر فعالیتی را در این حوزه از خود نشان داده‌اند و این مسئله می‌تواند آنها را به هنرمندانی جشنواره‌ای تبدیل کند! آن هم در بخشی که بسیار هزینه‌بر است و صرف هزینه‌ها در کنار تولیدات جدید و متنوع قابل تقدیر است.
در واقع دریافت 3هزار اثر برای جشنواره و انتخاب 750 اثر برای نمایش که دارای صاحبانی است که نامشان برای مخاطب عام و خاص نوعی تکرار را تداعی می‌کند آمار زیاد خوبی برای یک جشنواره ملی نیست. اگرچه لازمه ایجاد تحول در هنر ایجاد فضای مناسب مادی و معنوی است تا هنرمند با آرامش خاطر به کار خود بپردازد چراکه تماشای افتخارات گذشته به تنهایی راه‌گشای راه آینده نیست.
نظر شما