سیره‌ی رسول اکرم -صلّی الله علیه وسلّم- سیره‌ی عملی انسان کامل است. پرداختن به زندگی، منش، دوستی و اصول عملی زندگی پیامبر در واقع پرداختن به گنجینه‌ای بس گرانبهاست و یاد آن حضرت و سیره‌ی ایشان، جلوه‌ی تمام عیار حقیقت است و درود بر او، پاداش و اجر فراوانی را به همراه دارد.
در قرآن، از شخص پیامبر به عنوان بهترین الگو و اسوه، در تمام میادین و ابعاد زندگی نام برده می‌شود. روحیّات عالی او، استقامت و شکیبایی و درایت و اخلاصش، هر کدام می‌تواند الگو و سرمشقی برای همه‌ی مسلمین در تمام اعصار باشد.
پیامبر اکرم -صلّی الله علیه وسلّم- نسبت به همگان دلسوز و مهربان بود و رحمت و عطوفتش اختصاص به مسلمانان نداشت؛ بلکه سیره‌ای سرشار از محبّت و دوستی داشت که همه‌ی افراد جامعه را شامل می‌شد.
هیچ دینی مانند اسلام و هیچ کتابی مثل قرآن و هیچ پیامبری همچون محمّد -صلّی الله علیه وسلّم- به تعامل، همبستگی و همکاری و پرهیز دشمنی و اختلاف و پراکندگی توصیه نفرموده است.
پیامبر اکرم-صلّی الله علیه وسلّم- حامل کتابی معجزه‌آسا و بس عظیم همچون قرآن است که در این کتاب گرانبها، نسخه‌های متعدّدی برای بشریّت و معضلات مبتلا به آن در هر عصر و زمان و هر مکانی، پیچیده شده است.
ایمان، بین افراد یک جامعه ارتباط ویژه‌ای را پدید می‌آورد؛ به‌گونه‌ای که بین افراد متعدّد و گوناگون از جهت جنسیّت، زبان، قومیت و جغرافیا، گروه واحد و یگانه‌ای را شکل می‌دهد و امتیازات قبیله‌ای را کمرنگ می‌کند و یا از بین می‌برد. چنانکه در قرآن آمده است: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَیٰ وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا»(سوره‌ی حجرات آیه‌ی١٣)؛ «ای مردم شما را از زن و مرد آفریدیم و قبیله‌ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید» و «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ»(سوره‌ی حجرات آیه‌ی ١٠)؛ «مؤمنان برادرند پس بین برادران را اصلاح نمایید.»
قرآن در اینجا به‌عنوان یک قانون کلّی و عمومی برای همیشه و همه جا، رسالت پیامبر را به‌عنوان سفیر صلح و دوستی و ایجاد اخوت، اعلان می‌دارد. در اینجا، قرآن این را به‌عنوان یک وظیفه مطرح می‌کند که فرد مسلمان مسئولیّتی دینی دارد که از نزاع و درگیری و خونریزی میان مسلمانان جلوگیری کند و برای خود این زمینه‌ی مسئولیّت را قائل باشد. چه تعبیر زیبا و گیرایی که همه‌ی مؤمنان برادر یکدیگرند و نزاع و درگیری میان آن‌ها را درگیری میان برادران نامیده که باید به زودی جای خود را به صلح و صفا بدهد و به تعبیر دیگر، اسلام تمام مسلمانان را به حکم یک خانواده می‌داند و همه را خواهر و برادر یکدیگر خطاب کرده است؛ نه‌تنها در لفظ و شعار، بلکه در عمل و تعهّدهای متقابل، همه خواهر و برادرند.
قرآن کریم ضمن دعوت به تفکّر، کرامت اخلاقی، زندگی مسالمت‌آمیز و وحدت و اتّحاد، از اختلاف و نزاع که موجب ضعف و سستی اسلامی می‌شود جلوگیری نموده است و پیامبر اکرم -صلّی الله علیه وسلّم- نیز ضمن بیان اصولی که می‌تواند قدرت و عزّت اسلام و مسلمانان را حفظ نماید، از آسیب‌ها و آفت‌هایی که زمینه‌ی درگیری و نزاع را فراهم می‌سازد، جلوگیری می‌کند.
در نگاهی مختصر و گذرا به سیره‌ی پیامبر، درمی‌یابیم که مقوله‌هایی همچون اخوت و برادری و نهادینه کردن فرهنگ صلح و دوستی، بخش عظیمی از زندگی اجتماعی ایشان را تشکیل می‌دهد و روایات و احادیث متعدّدی را در این زمینه بیان نموده‌اند: «المؤمن اخو المؤمن» «مؤمنان برادر یکدیگرند»، «المؤمن للمؤمن کالبنیان یشد بعضه بعضا» «استحکام ارتباط مؤمنان با یکدیگر مانند پایه‌های چیزی است که از یکدیگر جدا نمی‌شود»، «المؤمنون کرجل واحد ان اشتکی راسه اشتکی کله و ان اشتکی عینه اشتکی کله» «مؤمنان مانند یک فرد هستند که اگر سر یا چشم او ناراحت شود تمام اعضای وی ناراحت می‌گردد.»
پیامبر اکرم -صلّی الله علیه وسلّم- با اجرای قانون قرآن در پی ایجاد صلح و دوستی و همزیستی مسالمت‌آمیز بود. «فَاتَّقُوا اللَّـهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَیْنِکُمْ وَأَطِیعُوا اللَّـهَ وَرَسُولَهُ»(سوره‌ی انفال آیه‌ی١)؛ «از خدا بترسید و بین خودتان را اصلاح نموده و اطاعت خدا و رسولش را داشته باشید.» اصلاح روابط دوجانبه و ایجاد تفاهم و زدودن کدورت‌ها و دشمنی‌ها و تبدیل آن به صمیمیّت و دوستی، یکی از مهمترین برنامه‌های اسلامی است و در تعلیمات اسلامی به اندازه‌ای به این موضوع اهمّیّت داده شده که به‌عنوان یکی از برترین عبادات معرّفی شده است.
علّت این همه تأکید در این زمینه، بدین منظور است که عظمت و توانایی و قدرت و سربلندی یک ملّت، جز در سایه‌ی تفاهم و تعادل ممکن نیست. اگر مشاجرات و اختلافات کوچک اصلاح نشود، ریشه‌ی عداوت و دشمنی به تدریج در دل‌ها نفوذ می‌کند و یک ملّت متّحد را به جمعی پراکنده مبدّل می‌سازد.
یکی دیگر از صفات حسنه و پسندیده‌ی آن حضرت که تاثیر به‌سزایی در ایجاد فضای صلح و آشتی داشت، عفو، گذشت، رأفت و رحمت بود.
بدون تردید پیامبر اسلام، دعوت خود را در آغاز از دایره‌ی بسیار کوچکی از مردم شروع کرد و سپس وسعت داد، به‌گونه‌ای که سرزمین عرب و سپس بیرون از سرزمین عرب را فراگرفت.
تردیدی نیست معجزه‌ی پیامبر که قرآن کریم باشد، در این توسعه و پیشروی نقش اساسی داشته است؛ اما به فرموده‌ی قرآن، یکی از عوامل مهمّی که در جذب و گسترش اسلام مؤثّر بوده است، برخوردهای بسیار خوب و سازنده‌ی پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم- بوده است، به گونه‌ای که در هیچ شرایطی از آن عدول نکرده است؛ «وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ»(سوره‌ی آل عمران آیه‌ی ١٥٩)؛ «اگر تو تندخو و با قساوت می‌بودی، از طرف تو پراکنده می‌شدند.» بنابراین رمز موفّقیّت پیامبر اسلام -صلّی الله علیه وسلّم- را باید در مسئله‌ی چگونگی تعامل با دیگران دانست.
قرآن کریم در آیه‌ای دیگر، در مورد رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- می‌فرماید: «لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُم بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَّحِیمٌ»(سوره‌ی توبه آیه‌ی ١٢٨)؛ «از میان خودتان فرستاده‌ای نزد شما آمده که برای او سخت است که گمراه باشید و رأفت و رحمت او تمام مؤمنان را در برمی‌گیرد.»
یکی از روش‌های پیامبر اسلام -صلّی الله علیه وسلّم- آن بود که برای زدودن گرد و غبار اختلاف، کینه‌ها و حسادت‌ها، میان مسلمانان عقد اخوت و برادری ایجاد نمود تا مسلمانان از حصارهای قومی، قبیله‌ای، عرب و عجم و سیاه و سفید که سرچشمه‌ی پراکندگی امّت اسلامی می‌شود، رهایی یابند. از این رو بین هر یک از مهاجران و انصار، الفت و برادری ایجاد کرد؛ به‌طوری که گویا برادر نَسَبی هستند. روشن است که این برادری، در جامعه‌ی توحیدی نقش زیربنایی دارد. بدین طریق پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم- به مسلمانان فهماندند که در هر زمانی، از هر طایفه و قومی، با اقتدا به رسول خدا، برادری ایمانی و دینی خود را اظهار نمایند. آن حضرت اهل سخت گیری نبود، هرگز به کسی غضب نمی‌کرد، جز در مواردی که حرمت‌های الهی هتک می‌شد.
در دوران صلح و جنگ و در برخوردهای شخصی و عمومی ،پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم- خود را ملزم به رعایت این آداب می‌نمود.
سیره‌ی پیامبر اسلام، برای جلوگیری از آثار سوء در برخوردها، حد و مرز معیّنی را تعیین نموده است؛ تهمت و غیبت، سخن‌چینی و غیره را که موجب اختلاف و پراکندگی در جامعه می‌شود، ممنوع کرده است و از طرفی دیگر، عواملی را که منجر به تحکیم اخوت و برادری و محبّت و مودّت و اعتماد متقابل می‌گردد، از قبیل حسن خلق، سلام کردن به یکدیگر، مصافحه و... ممدوح شمرده است. بدین ترتیب اسلام محکمترین ارتباطات و بهترین برخوردها را از مسلمانان می‌خواهد. آنان را مثل بنایی می‌داند که هر قسمت آن باعث تحکیم قسمت دیگر می‌شود.
در زندگیِ سراسر سعادت پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم- احترام به یکدیگر سفارش شده است. آبروی مسلمانان باید حفظ شود زیرا خونش محترم شناخته شده است. یکی از اصولی که باید در روابط و تعامل میان مسلمانان رعایت شود، خوش‌بینی نسبت به یکدیگر می‌باشد.
براساس آموزه‌های سنّت نبوی، مسلمانان باید از ستیزه‌جویی، کینه‌توزی و تخاصم دوری کنند. در حدیث انس بن مالک از پیامبر اکرم -صلّی الله علیه وسلّم- آمده است: «کینه‌هایی را که از هم در دل دارید، از خود دور کنید و هرگز به همدیگر پشت نکنید، راه بندگی را بپویید و با هم برادر باشید. بدانید که برای هیچ مسلمانی جائز نیست بیش از سه روز، از روی عداوت از برادر ایمانی‌اش دوری گزیند.»
ترک خشونت یکی دیگر از توصیه‌های پیامبر اکرم -صلّی الله علیه وسلّم- می‌باشد. اعمال خشونت، حسّ کینه‌توزی را در دل‌ها برمی‌انگیزد و آتش انتقام را روشن می‌کند. توسّل به خشونت نه تنها تأثیری در حلّ مشکلات اجتماعی ندارد، بلکه غالباً مشکلات را شدیدتر می‌کند.
آن حضرت منادی مساوات بود. او مردم را به برابری و برادری فرا می‌خواند. همه‌ی امتیازات نژادی و طبقاتی را لغو کرد. خویش از همه عامل‌تر به فرامین الهی بود. مظهر فتوّت، عفو و رحمت بود. اثری از کینه و انتقام در وجودش نبود. همه جا می‌بخشید و همه کس را عفو می‌کرد؛ حتّی دشمنانش از این رحمت وسیع بی‌بهره نبودند. پیامبر اسلام -صلّی الله علیه وسلّم- با خصلت‌های ممتاز خویش، بر بشریّت پیروز شد و به گفته‌ی «ویل دورانت» تنها مُصلحی است که توانسته تمام آرزوهای خود را در جامعه عملی کند و هم‌چنین فضائل و خصلت‌های برجسته‌اش، ایمان به دعوت و رسالت خویش، اتّکا به تاییدات حق، کوشش در نشر دعوت، ثبات و پایمردی و شجاعت و فداکاری».
/6262
نظر شما