بررسی‌ها نشان می‌دهد تغییر شرایط آبوهوایی ممکن است باعث شود بیماری‌هایی واگیردار مانند مالاریا، نواحی جغرافیایی تحت اثرشان را تغییر دهند.
تغییرات آبوهوایی چشم‌انداز مبهمی را برای آینده حیات بشر رقم زده است. بالا آمدن سطح آب دریاها و اقیانوس‌ها، افزایش خشک‌سالی‌های متناوب و ناپدید شدن سطح بزرگی از یخچال‌های قطبی تنها چند نمونه کوچک از این تأثیرات هستند. اما شاید روند رو به رشد تغییرات آبوهوایی و بالا رفتن دمای کره زمین در افزایش ابتلا به بیماری‌های عفونی بی‌تأثیر باشد.
مروری گذرا بر مطالب آخرین شماره مجله Ecology، نشان می‌دهد که محدوده جغرافیایی سرایت بیماری‌های عفونی مرتب در حال گسترش است. کوین لافرتی، بومشناس سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده می‌گوید: «شما اغلب با فهرستی از 12 اتفاق ناگوار که در صورت تغییر شرایط آبوهوایی رخ خواهند داد، مواجه می‌شوید و با کمی دقت، می‌بینید که افزایش احتمال سرایت بیماری‌های عفونی هم جزیی از این فهرست است. اما آمار و ارقام در مورد بیماری‌هایی مانند تب زرد و مالاریا واقعیت دیگری را نشان می‌دهند».
سارا رندلف، بومشناس انگلی دانشگاه آکسفورد در انگلستان، با لافرتی موافق است و می‌گوید: «حساسیت به تغییرات آبوهوایی و تمرکز روی این مقوله می‌تواند دانشمندان و مراکز سلامت همگانی را از شناخت دلایل اصلی گسترش بیماری‌های واگیر منحرف کند.»
اما مرسدس پاسکول، بومشناس بیماری‌ها در دانشگاه میشیگان نظر متفاوتی دارد. او می‌گوید: «این علل دیگر، اغلب متأثر از تغییر شرایط آبوهوایی هستند. جدا کردن این علل از تغییرات آبوهوایی هیچ کمکی به ما نمی‌کند».
پیش‌گویی بدون ذره‌ای خوش‌بینی
تحقیقاتی که سال‌های میانی و اواخر دهه 1990/ 1370 انجام شد، همگی نسبت به این‌که بالا رفتن دمای متوسط زمین می‌تواند به جابجای بیماری‌های واگیردار در سطح این سیاره منجر شود، هشدار می‌دادند. به عنوان مثال، گزارشی که سال 1999 / 1378 به نام «پیش‌بینی تغییرات آبوهوایی و تأثیر آن بر تندرستی انسان‌ها» از سوی انجمن سلطنتی بریتانیا منتشر شد، پیش‌بینی می‌کرد تا سال 2020 / 1399، میزان شیوع بیماری مالاریا 60 درصد افزایش پیدا کرده باشد. اما بومشناسان معتقدند چنین پیش‌گویی‌هایی خیلی دور از واقعیت هستند و در تشخیص صحیح عوامل درگیر دچار اشتباه شده‌اند. آنها می‌گویند حتی اگر با افزایش دمای ناگهانی و بالا هم مواجه شویم، درجه حرارت تأثیر بسیار اندکی در گسترش بیماری‌های واگیردار خواهد داشت.
اما لافرتی هنوز هم معتقد است درک این ایده چندان ساده نیست. با گرم‌تر شدن زمین، حشرات و سایر ناقل‌های بیماری می‌توانند به مناطقی با ارتفاع بیشتر از سطح دریا و ارتفاعاتی که قبلا بسیار سرد بودند، مهاجرت کنند. این در حالی است که بسیاری از مناطق گرمسیر که قبلا برای آنها قابل سکونت بود، بسیار گرم و غیر قابل سکونت خواهد شد. در واقع این حشرات شانس کمتری برای دسترسی به حیوانات میزبان پیدا می‌کنند، زیرا تنوع زیستی در مناطق استوایی پیوسته کم و کمتر می‌شود.
با ارائه نظرات لافرتی، انتقادها از دیدگاه او بالا گرفت. ریچارد آست‌فلد، بومشناس حیوانات در انستیتو کری وابسته به مرکز تحقیقات بوم‌شناسی به این نکته اشاره کرد که بسیار از پیش‌بینی‌های آبوهوایی، افزایش دما را در نقاط سردسیر و زمان‌های سردتری مانند زمستان‌ها و ساعات انتهایی شب پیش‌بینی کرده‌اند و به همین دلیل، ناقلان بیماری‌ها در مناطق گرمسیر به راحتی می‌توانند ادامه حیات بدهند.
اندرو دابسون، بومشناس بیماری‌های مسری در دانشگاه پرینستون، این مطلب را اضافه می‌کند که تنوع زیستی پایینتر میزبانان در مناطقی که به تازگی درگیر بیماری‌ها شده‌اند، می‌تواند مسئله‌ساز باشد. وقتی تنوع میزبان کمتر می‌شود، احتمال این‌که حشرات، ناقل انسان‌ها و حیوانات اهلی را به جای میزبان‌های طبیعی برای نیش زدن، گزیدن و انتقال بیماری انتخاب کنند، به مراتب بالاتر می‌رود.
گذشته از این‌ها، پاسکول می‌گوید: «حتی اگر گستره ابتلا به این بیماری‌ها گسترش یابد، به نظر می‌رسد به شکل اغراق‌آمیزی در میزان اثرات آن مبالغه شده باشد. به عنوان مثال، مناطق کوهستانی آفریقا که در حال حاضر از ابتلا به مالاریا در امان مانده‌اند، جمعیتی بسیار بیشتر از مناطق کمارتفاع آلوده به این بیماری دارند. علاوه بر این به نظر می‌رسد مردم ساکن در مناطق کوهستانی، ایمنی اکتسابی پایین‌تری نسبت به ساکنان سایر ارتفاعات داشته باشند و ساده‌تر به بیماری‌های مسری مبتلا شوند. مسئله اینجاست که ما با این پیش‌بینی‌ها در مقابل کاهش نسبی بیماری در مناطق کم‌جمعیت گرمسیر، حدود سه میلیون بیمار تازه در مناطق کوهستانی پر جمعیت خواهیم داشت».
گستره تغییرات
پال اپشتاین، پزشک و کارشناس تندرستی همگانی مرکز تندرستی و محیط زیست دانشکده پزشکی هاروارد، می‌گوید: «به نظر می‌رسد مردم به دلیل تغییر شرایط آبوهوایی به مهاجرت در دسته‌های بزرگ روی آورده‌اند و اغلب این مهاجرت‌ها به افزایش جمعیت مناطق پر جمعیت قبلی مانند مناطق کوهستانی آفریقا منجر شده است. این اصلا به معنی حرکت بیماری به سمت مناطق کوهستانی نیست. درک این مسئله و عوامل درگیر در آن نگاه ژرف‌تری را می‌طلبد».
در حال حاضر دانشمندان در مورد این قضیه بحث می‌کنند که آیا افزایش تعداد مبتلایان به بیماری‌های واگیردار می‌تواند به نحوی با تغییر شرایط آبوهوایی مرتبط باشد یا نه. لافرتی و راندلف معتقدند زراعت، مسافرت، حمل کالاهای بین قاره‌ای، داروها، پایداری آفتکش‌ها در محیط زیست و دیگر عوامل اقتصادی و اجتماعی، نقشی به مراتب پر رنگ‌تر از تغییرات آبوهوایی در افزایش تعداد مبتلایان دارند. راندلف می‌گوید: «حتی یک بار هم با شرایط اضطراری و ناگهانی ظهور بیماری‌های واگیردار که بتواند مرتب با تغییرات آبوهوایی باشد، برخورد نکرده‌ایم».
او و پاسکول هر یک مطالعاتی را در مورد گسترش مالاریا در مناطق کوهستانی شرق آفریقا در دهه‌های اخیر انجام داده‌اند، که نتایجی مغایر با پیش‌بینی‌های فعلی داشته و نشان می‌دهد عامل این گسترش، نمی‌تواند تغییرات آبوهوایی باشد.
بسیاری از دانشمندان کلید حل این معما را جمع‌آوری اطلاعات مرتبط با تغییرات آبوهوایی و بیماری‌ها در بلند مدت و مطابقت آنها با هم می‌دانند. دلایل قابل قبولی هم برای این پیشنهاد دارند. چرا که هم اکوسیستم پیوسته در حال تغییر است و هم شرایط گسترش بیماری‌ها بسیار پیچیده به نظر می‌آید. دیوید رلمن، میکروبشناس و متخصص بیماری‌های واگیردار در دانشگاه استنفورد که ریاست انستیتوی اطلاعات پزشکی و تغییرات آبوهوایی را در سال2008 / 1387 عهده‌دار بوده، نکته دیگری را به این بحث اضافه می‌کند و می‌گوید: «چیزی که در یک منطقه اتفاق می‌افتد، نمی‌تواند به شرایط احتمالی کلیه نواحی جغرافیایی تعمیم داده شود».
امروزه پرسش‌های بزرگ بسیاری بی‌جواب مانده‌اند. شما ایده‌های بسیاری دارید، ولی اطلاعات چندانی برای سبک، سنگین کردن آنها در دسترس نیست.
نیچر، 9 آوریل- ترجمه: محبوبه عمیدی
نظر شما