الیزا ذوالقدر: هنوز هم یکی از عناصر جدا نشدنی خانه‌های ایرانیان قفسه‌ای پر از انواع داروهایی است که در هر بار مراجعه یکی از اعضای خانواده به پزشک مقداری از آن باقی مانده و هر کس دیگر که در خانه به بیماری مشابهی مبتلا میشود آن را مصرف می‌کند. این قفسه هنوز هم کمابیش در خانه‌های ایرانی وجود دارد و شاید تنها به طبقه‌ای در یخچال‌ها منتقل شده است. هنوز هم مادر خانه با کمترین گلو دردی همچون پزشکی حاذق انواع آنتی بیوتیک‌ها را تجویز می‌کند یا با کوچکترین سردردی بسته‌های قرص‌های کدئین‌دار یکی یکی خالی می‌شوند.
شاید همین خصلت ایرانیان است که کشورمان را به اذعان کارشناسان در میان 20 کشور نخست دنیا به لحاظ مصرف دارو قرار داده است. نرخ مصرف خودسرانه دارو در ایران نسبت به متوسط جهانی تقریباً 3 برابر است و گفته میشود 40درصد ایرانیان خودسرانه دارو مصرف می‌کنند. همه اینها نشان می‌دهد یکی از ضروری‌ترین موارد اصلاح الگوی مصرف در کشور ما، اصلاح الگوی مصرف داروست.
این البته مسأله‌ای است که مدتهاست مورد توجه مسئولان وزارت بهداشت در حوزه غذا و دارو قرار گرفته اما در سالی که به نام «الگوی مصرف» نامگذاری شده، این سؤال مطرح است که گذشته از برنامه‌ریزی برای تغییر فرهنگ مصرف دارو -اقدامی که در طول سال‌های گذشته چندان هم مورد توجه قرار نگرفته- آیا می‌توان با برنامه‌ای کوتاه مدت، در عرض یک سال اصلاحاتی در این روند صورت داد؟
میانگین تجویز دارو در ایران 2برابر نرم بین‌المللی است
دکتر سعید واقفی دبیر انجمن داروسازان نیز بر مصرف زیاد و خودسرانه دارو در ایران تأکید دارد و به «خبر» می‌گوید: گروه دارو و درمان یک مثلث است که سه ضلع آن را پزشک، داروساز و بیمار تشکیل می‌دهند و هر کدام از این اضلاع درست عمل نکند همه خواص نظام دارو و درمان زیر سؤال می‌رود.
واقفی با بیان اینکه سال‌هاست کمیته‌های ویژه‌ای در وزارت بهداشت برای مقابله با تجویز و مصرف بی‌رویه دارو مشغول فعالیت هستند، می‌افزاید: الگوی مصرف دارو باید از ریشه اصلاح شود و این به پزشکان بر می‌گردد که تنها برای همان بیماری که مراجعه کرده و برای همان بیماری‌ای که دارد دارو تجویز کند. وی تأکید می‌کند: پزشکان باید از زیاده‌نویسی در نسخه‌ها خودداری کنند حال چه نسخ آزاد باشد و چه نسخ بیمه‌ای.
دبیر انجمن داروسازان ادامه می‌دهد: بیمارانی هستند که برای یک آنفلوآنزای حاد به پزشک مراجعه می‌کنند اما بر اساس آشنایی‌هایی که با پزشکان دارند کار به نوشتن نسخه برای پدر و مادر و همسایه می‌رسد و به این ترتیب اقلام دارویی در نسخه‌های پزشکان ایرانی بسیار بالا می‌رود به گونه‌ای که میانگین اقلام دارویی در نسخ پزشکان در سطح بین‌المللی5/1 تا 2 است اما این میزان هنوز در ایران به زیر 4 نرسیده است.
داروخانه‌ها نباید فقط به فروش بیشتر فکر کنند
واقفی به ضلع دیگر مثلث دارو و درمان یعنی داروسازان و داروخانه‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: هیچ داروخانه‌ای حق ندارد به جای 40 قرص تجویز شده به بیمار یک بسته کامل پیشنهاد کند؛ این یک تخلف آشکار است و داروساز صرفاً برای فروش داروی خود این کار را کرده است.
واقفی با بیان اینکه الگوی مصرف می‌تواند به دست داروساز افزایش یا کاهش یابد، می‌گوید: نسخه‌ها باید عیناً همانطور که نوشته شده تحویل بیمار شود و از ارائه داروی اضافی خودداری کرد؛ ضمن اینکه بیمار هم نباید زیاده‌خواهی کند و از پزشک و داروخانه داروی اضافه بخواهد.
وی به داروهای بدون نسخه اشاره می‌کند و می‌افزاید: حدود 200 تا 250 قلم داروی کم ضرر وجود دارد که بیمار می‌تواند آنها را بدون نسخه تهیه کند اما داروخانه‌دار موظف است توضیحات لازم را درباره این داروها به بیمار بدهد و سایر داروها را نیز صرفاً با نسخه ارائه کند و نمی‌توان به صرف آشنایی دارویی را که نیاز به نسخه دارد بدون نسخه به بیمار داد.
دبیر انجمن داروسازان با بیان اینکه این موضوع به هیچ‌وجه توجیه‌پذیر نیست که آنتی بیوتیک‌ها در داروخانه‌های کشور بدون نسخه ارائه میشود، می‌گوید: کاش آمار تلفات دارویی در ایران هر ماه اعلام می‌شد تا مشخص شود مصرف بی‌رویه و خودسرانه دارو چه عوارضی دارد اما متأسفانه آمار دقیقی در این زمینه نیست و آنچه اعلام میشود آمار سالانه است که تأثیر زیادی ندارد.
وی به مدل ارائه داروهای بدون نیاز به نسخه در کشورهای پیشرفته اشاره می‌کند و می‌گوید: در این کشورها داروهای بدون نیاز به نسخه در دسترس همگان قرار دارد و از داروهای دیگر جداست، به این صورت اگر داروی غیرمجازی در بین این داروها قرار داشته باشد به شدت با آن داروخانه برخورد میشود اما در کشور ما داروهای بدون نیاز به نسخه با سایر داروها در یک جا قرار دارند و نمی‌توان آنها را از هم تفکیک کرد. به گفته وی، البته این به آن معنا نیست که هر بقالی و سوپرمارکتی هم دارو بفروشد همانگونه که در کشور ما اتفاق می‌افتد. حتی مکمل‌های غذایی و شامپوها و صابون‌هایی هم که جنبه درمانی دارند نباید در سوپر مارکت‌ها عرضه شود زیرا خود به مصرف بی‌رویه دارو دامن می‌زند.
وی پیشرفت‌ها در زمینه مقابله با مصرف بی‌رویه دارو را خوب ارزیابی می‌کند و می‌گوید: در شش ماهه دوم سال 87 برای عرضه برخی داروهای خطرناک مانند برخی آنتی‌بیوتیک‌ها یا مسکنی مانند ترامادول که اعتیادآور است محدودیت‌هایی قائل شدیم و بسیاری از اقلام دیگر هم در بازرسی‌های مکرر مورد تذکر قرار گرفت که امیدواریم این روند در سال 88 نیز ادامه یابد.
خلأ قانونی برای کنترل مصرف دارو وجود ندارد
حسینعلی شهریاری عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز از مصرف زیاد دارو در کشور ابراز نگرانی می‌کند و وزارت بهداشت را مؤظف می‌داند که در این زمینه نظارت دقیق‌تر و جدی‌تری داشته باشد.
وی در گفتگو با «خبر» یکی از دلایل مصرف زیاد دارو در کشور را پزشکان ذکر می‌کند و با بیان اینکه پزشکان باید در نسخه‌نویسی بیشتر دقت و از نوشتن داروهای زیاد و بی‌دلیل خودداری کنند، می‌گوید: البته از چند سال قبل کمیته‌های نظارت بر نسخ در وزارت بهداشت تشکیل شده که به صورت راندوم بر نسخه‌ها نظارت دارند و در صورت مشاهده تخلف تذکرات لازم را می‌دهند.
شهریاری می‌افزاید: سوی دیگر این قضیه نیز مردم قرار دارند که باید با فرهنگ‌سازی و کارهای آموزشی آنها را از مصرف خودسرانه دارو باز داشت و این بر عهده وزارت بهداشت است که با کارهای فرهنگی و آموزشی موضوع را کنترل کند و به صورت جدی‌تری بر مسأله نظارت کند.
وی با بیان اینکه خلأ قانونی در این زمینه وجود ندارد، می‌گوید: وزارت بهداشت و سایر ارگان‌های درگیر باید قوانین کوجود را اجرا کنند و در صورت مشاهده هر نوع کمبودی از مجلس بخواهند وارد شود. وگرنه در حال حاضر خلاء قانونی وجود ندارد و مجلس باید بعد نظارتی را قوی کند.
با تمام این اوصاف، باید دید آیا در سال اصلاح الگوی مصرف، وزارت بهداشت تلاش برای فرهنگ‌سازی در زمینه اصلاح الگوی مصرف دارو را شروع می‌کند، سیستمی برای ارزیابی نسخه‌نویسی پزشکان طراحی می‌کند و نظارت بر عرضه‌کنندگان دارو را تقویت می‌کند، یا همه چیز در حد شعار و حرف باقی می‌ماند و فراموش میشود.
نظر شما