امیرهوشنگ فتحی‌­زاده

دولت کره جنوبی بشدت به نقش محوری بنگاه‌های بزرگ در فرایند رشد و هم‌پایی باور داشت.

طبق گفته رییس‌­جمهور پارک چونگ هی: «یکی از ویژگیهای اساسی اقتصاد مدرن، گرایش شدید آن به تمرکز است. بنگاه‌های غول‌­پیکر که اکنون برای کشور ما ضروری تلقی می­شوند، نه ­تنها نقش تعیین­ کننده­‌ای در توسعه اقتصادی و ارتقای سطح زندگی ایفا می­کنند بلکه باعث بروز تحولاتی در ساختار جامعه و اقتصاد نیز می­‌شوند.

بنابراین در یک اقتصاد آزاد، مسائل اقتصادی اساسی دولت را هماهنگی و نظارت و هدایت بنگاه‌های اقتصادی عظیم تشکیل می‌دهند. دولت با ایجاد یک بازار داخلی حمایت­ شده و اعطای اعتبارات کم‌­بهره ولی بشدت کنترل­ شده از طرف نظام بانکی دولتی به طور فعالی به رشد بنگاه‌های خصوصی بزرگ و قدرتمند موسوم به چِی­بول­­ها ( chaebols) کمک کرد.

دولت از خانواده‌­های تجاری پرقدرت پیشین کشور به عنوان زیربنای چِی­بول­ها استفاده کرد. شرکتهای بزرگ کره جنوبی در طول فرایند همپایی این کشور عمدتاً در مالکیت خانواده‌­ها بودند. دولت کره جنوبی هم مثل دولت ژاپن بخوبی از اهمیت حفظ رقابت بین بنگاه‌های بزرگ آگاه بود. دولت با اعطای یارانه فقط به شرط رعایت معیارهای عملکردی دقیق سعی کرد تا از تبانی بنگاه‌های بزرگ جلوگیری کند.

سیاست صنعتی کره جنوبی ابتدا بر جایگزینی واردات متمرکز بود: دولت با حمایت گسترده در مقابل واردات در مدت طولانی که بنگاههای بزرگ در حال رشد بودند، به جذب فناوری‌های پیشرفته از خارج و بهره­‌برداری از صرفه‌­های مقیاس و تنوع محصول همت گمارد. دولت برای حمایت بلندمدت تا زمانی که بنگاه‌ها به قدرت رقابت بین­‌المللی دست یابند آمادگی داشت و این امر بنگاه‌ها را قادر می‌­ساخت که افقی بلندمدت برای طرح‌های سرمایه­‌گذاری خود داشته باشند. پس از تأسیس بنگاه‌ها، یکی از شرایط اصلی تداوم حمایت دولت، موفقیت بنگاه‌ها در بازارهای صادراتی بود.

«دولت کارآفرین» کره جنوبی به هر اقدام صنعتی عمده دهه­‌های 1960 و 1970 دست یازید. به قول یکی از نویسندگان: «دولت مبتکر اصلی طرح‌های جایگزینی واردات اولیه بود.

گذار از صنایع سبک به صنایع سنگین به ابتکار دولت انجام شد. در تأسیس اولین کارخانه عظیم کشتی‌­سازی کره جنوبی، دولت طراح اصلی بود. در اواخر دهه 1970، دولت مسئولیت‌گذار بزرگ به تولید ماشین‌­آلات سنگین و محصولات شیمیایی را به عهده داشت.

دولت زمینه و بستر لازم را برای موج جدید جایگزینی واردات پس از ایجاد صنایع سنگین فراهم ساخت، موجی که صنایع الکترونیک و خودروسازی را از مرحله ساده مونتاژ یا سرهم­‌بندی قطعات فراتر برد. دولت حتی در سال 1962 بود که به عنوان بخشی از برنامه توسعه اقتصادی پنج‌ساله خود به تصویب قانون حمایت از خودرو پرداخت. همراه با این تصمیم، دولت به توسعه صنعت پالایش نفت مبادرت کرد.»

کره جنوبی تا دهه 1990 هم، از حمایت‌های تعرفه­‌ای و غیرتعرفه­‌ای زیادی استفاده می­کرد. برای مثال، حتی در اواخر دهه 1990، فروش خودروهای خارجی در کره جنوبی تقریباً غیرممکن بود. از نظر برخی نویسندگان، سیاست تجاری مداخله­‌گرانه یکی از عناصر مهم راهبرد هم‌پایی کره جنوبی بود. این نویسندگان هشدار می­‌دهند که حمایت برای موفقیت در صنعتی شدن در صنایع پیچیده­‌تر و سرمایه­‌برتر شرط کافی نیست، ولی با توجه با این که در اکثر نمونه­‌های تاریخی، از آلمان و آمریکا تا ژاپن، حمایت وجود داشته است، این استدلال که به حمایت اصلاً نیازی نیست، عمدتاً نوعی پیشداوری به نظرمی­رسد.

چِی­بول­های کره جنوبی محور توسعه اقتصادی کشور بودند. در اواسط دهه 1980، 10 چِی­بول برتر این کشور بیش از دو سوم تولید ملی کشور را در دست داشت. صنایع سنگین بزرگ کره که تحت سلطه چِی­بول­ها بودند، در دهه­‌های 1970 و 1980 محور عملکرد صادراتی پویای این کشور را تشکیل می­دادند.

در سال 1985، از میان 200 بنگاه صنعتی برتر کشورهای درحال­ توسعه، 35 بنگاه به کره جنوبی تعلق داشت (ازجمله 11 شرکت از 29 شرکت برتر دارای فناوری پیشرفته و 13 شرکت از شرکت‌های برتر دارای فناوری متوسط در کشورهای درحال توسعه).

در سال 1995، از میان 10 شرکت فراملی برتر مستقر در کشورهای درحال­ توسعه، 3 شرکت دِی­وو  (Daewoo )، ال­ جی الکترونیک  (LG Electronics )، و گروه سون­کیونگ  (Sunkyong Group  ) به کره جنوبی تعلق داشت.

در سال 1993، کره جنوبی به طور منحصربه­‌فردی در میان کشورهای درحال­ توسعه، 4 شرکت از فهرست 100 شرکت برتر دنیا در مجله فورچون را به خود اختصاص می­داد: سامسونگ، دِی­وو، سانگ­یونگ  (Sangyong  )، و سون­کیونگ. حتی پس از بحران شرق آسیا نیز کره جنوبی 11 شرکت از 100 شرکت برتر منطقه آسیا-اقیانوسیه بر اساس ارزش بازار و 12 شرکت از فهرست 500 شرکت فورچون را به خود اختصاص می­داد.

در اواسط دهه 1990، هر دو شرکت سامسونگ و دِی­وو در حال برنامه­‌ریزی برای توسعه عظیم امکانات تولیدی خود در خارج بویژه اروپا بودند.

مطالعه چگونگي تشكيل بنگاه‌هاي بزرگ صادراتي در بسياري از كشورها بيانگر اين است كه توسعه و ايجاد بنگاه‌هاي بزرگ در ادامه يك تصميم و عزم جدي و برنامه­‌ريزي دولت واقع گرديده است. اينكه بنگاه‌هاي بزرگ در كره جنوبي نيز آثار مثبت اقتصادي بدنبال داشته در پي تصميم سياست‌گذار دولتي و حمايت‌هاي راهبردي و برنامه­‌ريزي‌هاي از پيش تعيين شده بوده است.

آنچه قابل توجه مي­‌باشد اين است كه صرف دانستن و تاييد اينگونه رويكردها آثار مثبت بدنبال نخواهد آورد گرچه در قدم اول شرط لازم مي­‌باشد، بلكه آنچه در تجربه كشورها مشاهده مي­‌شود اين است كه دولت در ادامه اين درك درست، نسبت به برنامه­‌ريزي راهبردي اقدام نمايد و اين امر ميسر نمي­‌شود مگر اينكه اين موضوع در راهبردهاي اقتصادي و تجاري و صنعتي كلان كشور جايگاه خود را به نحو مناسبي پيدا نمايد.

در يك آسيب­‌شناسي اوليه بنظر مي­‌رسد عنصر مفقود در ايران عدم درك اين مهم نبوده و نخواهد بود، بلكه آنچه مغفول بوده و فقدان آن به خوبي احساس مي­‌شود عدم وجود برنامه­‌هاي راهبردي بلندمدت مي­‌باشد. برنامه­‌هايي كه در يك رويكرد كلان، اجزاي اساسي آن در كنار يكديگر قرار گرفته و از ضمانت اجراي كافي نيز برخوردار باشند.  

 

استادیار موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی


22339

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 567331

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
2 + 7 =