یک کودتا و چند گمانه؛ ترکیه چگونه در گرداب فرو رفت؟

کودتای نظامی در ترکیه که براساس ارزیابی غلط فرماندهان ارتش صورت گرفت و سیاست‌های نادرست رئیس‌جمهور این کشور در شکل‌گیری آن نقش داشت، با اقدام به موقع نیروهای حامی دولت و حضور گسترده مردم در خیابان‌، ناکام ماند.

کارشناسان گمانه‌های مختلفی را در مورد کودتای ترکیه ذکر می‌کنند؛ برخی با اشاره به اینکه پیروز اصلی ماجرا، شخص اردوغان است و او از این پس قدرتمندتر ظاهر خواهد شد و هم‌ مظنونان در ارتش و نهادهای دیگر را سرکوب خواهد کرد، می‌گویند که کودتا یک سناریوی طراحی شده از طرف اردوغان است. مخالفان این نظریه هم البته به غیرقابل کنترل بودن شرایط پس از کودتا اشاره می‌کنند و این اقدام نسنجیده را از طرف اردوغان بعید می‌دانند.

برخی به بازداشت‌های ماه‌های اخیر در نهادهای پلیس و قوه قضائیه اشاره می‌کنند و می‌گویند پس از آنها، قرار بود که دولت در ارتش نیز دست به بازداشت‌های گسترده بزند و لذا، نظامیان پیش از دستگیر شدن، دست به کودتا زدند. مقامات دولتی از جمله اردوغان، همان‌طور که اشاره شد، فتح‌الله گولن را عامل کودتا می‌دانند، که البته خود گولن آن را رد کرده است.
اما در مجموع، در ارتباط با ماجرای کودتای ترکیه دو نکته مهم و عبرت‌آمیز وجود دارد و اگر اردوغان و حزب حاکم ترکیه به آن توجه داشته باشند، می‌توانند از این ماجرا درس و عبرت بگیرند.
نکته عبرت‌آموز نخست به سیاست‌های داخلی و خارجی سال‌های اخیر رئیس‌جمهور ترکیه ارتباط پیدا می‌کند، سیاست‌هایی که به شدت به وجهه اردوغان لطمه زد و اوضاع داخلی ترکیه را متشنج کرد. نظامیان که فکر می‌کردند مردم از شرایط موجود و از اقدامات اردوغان سرخورده شده‌اند، وارد عمل شدند، که البته در این محاسبه خود اشتباه کردند.
نکته مهم دیگر، ورود مردم به میدان و شکست کودتا توسط آنهاست؛ توده‌های مسلمان ترک هر چند از دست اردوغان دلخور هستند، ولی آنها از ناامنی می‌ترسند و از یک حکومت کودتایی لائیک نیز متنفر هستند. به هر حال، ورود مردم به صحنه و مقابل کودتا قرار گرفتن آنها، برای نخستین بار در کشور کودتا خیز ترکیه اتفاق افتاده و موفق هم بوده است. به همین خاطر، سیاستمداران باید دریافته باشند که اگر پایگاه مردمی آنها قوی باشد، در مواقع حساس می‌توانند به آنها مقابل تهدیدها تکیه کنند.
جدای از گمانه‌های فوق، برخی نیز معتقدند، دولت اردوغان طی روزهای اخیر علیه داعش موضع گرفت و دیگر مقامات ترک از آشتی با رئیس‌جمهور سوریه حرف زدند، علاوه بر آن، دولت آنکارا به ایران و روسیه نزدیک شده بود. به اعتقاد این افراد، لایه‌های لائیک ارتش ترکیه که با غرب پیوند ساختاری دارند، نتوانستند این چرخش را تحمل کنند و دست به کودتا زدند و مردم نیز وارد عمل شدند و از نظام دفاع کردند.

2323