سروش محلاتی: حضرت علی(ع) از کلاه برداری به نام دین مطلع بود و از مردم می‎خواست سکوت نکنند

حجت الاسلام محمد سروش محلاتی در مراسم احیاء شب نوزدهم ماه مبارک رمضان و سالروزضربت خوردن مولای متقیان علی(ع) با اشاره به سخن آن حضرت مبنی بر وجود گروهی در جامعه اسلامی که با دین برخورد ابزاری می کنند، به تبیین ریشه های این آسیب در جامعه اسلامی پرداخت.

وی با اشاره به اقسام گوناگون ابزارهای بشری، برخی از آنها را «صامت» و بعضی را «ناطق» ذکر کرد و افزود: ابزارهای صامت خنثی هستند و برای آنها تفاوتی نمی کند که ابزار حق باشند یا باطل؛ اما ابزارهای ناطق برای هدف خاصی تعبیه می شوند که بسیاری از نهادهای اجتماعی مانند دستگاه قضاء جزو این دسته اند. دستگاه قضاوت گرچه یک وسیله است اما هدف آن نیل به عدالت است و اگر نتواند این هدف را تأمین کند ارزشی ندارد؛ بنابراین عدالت باید یک جهت خاص داشته باشد و هرگز نمی تواند نسبت به این هدف یعنی عدالت خنثی باشد.

وی در ادامه آسیب شناسی ابزار قرار گرفتن دین در جامعه اسلامی، دین را اساسا یک وسیله و نه هدف، دانست و یادآور شد: در قرآن کریم برای اعمال و سنن دینی اهداف و غایاتی ذکر شده است؛ حتی ارسال پیامبران نیز برای اقامه قسط در میان مردم ذکر شده است و نفس این اقدام هدف نیست یا در مورد نماز که برترین عبادات است، «ذکر پروردگار» و «نهی از فحشا و منکر» به عنوان هدف بیان شده یا در مورد روزه «رسیدن به تقوا» به عنوان فلسفه آن مورد اشاره قرار گرفته است.

وی در ادامه با اشاره به اینکه اینگونه ابزارها قابلیت و ظرفیت دارند که به ضدّ خود تبدیل شوند، به بیان نمونه ای در این زمینه پرداخت و گفت: امروز در دنیا نظام های سلطنتی ظاهرا بی آبرو شده اند و در میان مردم مقبولیت ندارند، اما دموکراسی مقبول است؛ در این اینگونه نظام ها باید از راه صندوق رأی به قدرت رسید و امروز حکومت کردن بدون چنین پوششی تقریبا امکانپذیر نیست، لذا نظام های دیکتاتوری این صندوق را در جهت ضدّ هدف اصلی یعنی حاکمیت مردم مورد استفاده قرار می دهند و رأی مردم را خنثی می کنند.

سروش محلاتی با بیان اینکه قدرتمندترین ابزارها در میان انسانها نیروی عقیده است، گفت: برتراند راسل هنگام برشمردن انواع قدرت وقتی به قدرت دین و عقیده می رسد به صراحت می پذیرد که این قدرت از همه انواع دیگر قوی تر است. لذا کسی که در جامعه ای دینی به قدرت می رسد نمی تواند از این ابزار غافل شود؛ چه به این ابزار عقیده داشته باشد و چه نداشته باشد.

وی در ادامه آسیب شناسی استفاده ابزاری از دین در جامعه اسلامی، افزود: بعضی ابزارها چنان در میان مردم نفوذ دارند که هيچ عامل بیرونی قادر به نابود ساختن آن نیست که یکی از این ابزارها دین است.

وی با اشاره مجدد به سخن علی(ع) در خصوص ابزار قرار گرفتن دین به عنوان یک مصیبت و خطر بزرگ، به چگونگی مقابله با آن پرداخت و یادآور شد: به عنوان نمونه در مورد معاویه نمی توان گفت که او در مقام عمل به دین پایبند بوده است اما از سوی دیگر نمی توان گفت او به مرز الحاد رسیده بود؛ اگر او می گفت من از دین چیزی را قبول ندارم در جامعه مسلمان هضم می شد؛ هرچند که در همان زمان علی(ع) فرموده بود، او فقط کفر خود را پنهان می کند و اینان لحظه ای(به اسلام) ایمان نیاورده اند، بلکه برای خراب کردن دین آمده اند.

وی با بیان اینکه علی(ع) کلاه برداری به نام دین را به عنوان یک واقعیت پذیرفته اند، یادآور شد: ایشان برای حل این موضوع از مردم دعوت کردند که حرف بزنید و سکوت نکنید؛ علی(ع) بدین وسیله که حاکم اسلامی هم می تواند با سوال مواجه شود، جلوی قداست بی جای حکومت به نام دین را گرفتند و با وجود اینکه معصوم بودند فرمودند من خود را در جایگاهی بالاتر از اینکه خطا کنم نمی بینم مگر اینکه خدا لطف کند. علی(ع) به مردم گفتند از گفتن حقیقت ابا نکنید و نگویید علی(ع) همه چیز را می داند تا با این سخن گفتن همه هاله های قداست از بین برود. ایشان وقتی سوار بر مرکب بودند و فردی پیاده کنار ایشان می آمد، فرمودند «بازگرد، زیرا پیاده حرکت کردن شخصى مانند تو در رکاب مثل من، مایه فتنه و غرور بر والى و ذلت و خوارى براى مؤمن است».

سروش محلاتی ادامه داد: علی(ع) با این عمل و سخنان می خواهند جلوی فرد و جریانی را که می خواهد از دین استفاده ابزار کند را بگیرد؛ علی رغم اینکه اتهامی متوجه ایشان نبود و اگر همه مردم هم ایشان را همراهی می کردند و درود می فرستادند در نگاه دیگران تأثیری نداشت.

این استاد حوزه علمیه قم با اشاره به آیه «وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ وَلَا یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إِلَّا خَسَارًا» (قرآن را نازل میکنیم که شفا و رحمت برای مؤ منان است و ستمگران را جز خسران (و زیان) نمی‏افزاید)، گفت: علاج استفاده ابزاری از دین در گرو دو موضوع است؛ اول اینکه مردم آگاه باشند و امور را بفهمند و دوم اینکه قداست جعلی که موجب استخدام دین به عنوان وسیله است از میان برود که امیرالمومنین(ع) این کار را کردند. هنر بزرگ علی(ع) این بود که با شجاعت پذیرفت اعلام کند دین مورد سوء استفاده قرار می گیرد و زمینه کاهش این سوء استفاده را نیز در گرو فراهم کردن زمینه سخن گفتن مردم دانست.

2727