زلزله 31 خرداد 69 موجب آسیب های جانی و مالی گسترده ای شد. اولین زلزله به معنی واقعی شهری ایران بود. سه شهر ایران در این زلزله تقریبا به طور کامل یا با درجه بسیار زیاد تخریب شدند: منجیل، رودبار و لوشان. اولین زلزله ایران بود که در آن آسیبهای جدی به سد (سد سفید رود) و سیلو (لوشان و رشت)، بیمارستان (رودبار)، نیروگاه (لوشان) و دهها دهنه پل و کیلومترها جاده، و مخازن آب متعدد و کانالهای انتقال آب وارد شد، و البته بیش از 15 هزار کشته و 40 هزار مجروح برجای ماند.
حدود 500 نفر از این کشته ها فقط زیر زمین لغزشهای ناشی از رخداد زمینلرزه (مانند آنچه در لغزش روستای فتلک بر روی روستای فیسم در شمال رودبار با 250 کشته رخ داد) مدفون شدند. نگارنده به یاد دارد که در سالهای نخستین بعد از رخداد زلزله و به ویژه در سالهای 1369 و 1370 که بازسازی تدریجی ساختمانهای مسکونی در حال انجام بود، مردم منجیل و رودبار و با اثر پذیری روانی از این رخداد69 تلاش می کردند تا در ساخت و ساز رویکردی محافظه کارانه داشته باشند.
به نحوی که به یاد دارم که در بازدیدی از پهنه زلزله زده در شهریور 1370 (حدود 15 ماه بعد از رخداد زمینلرزه) به همراه استاد مهندس علی اکبر معین فر (اولین مهندس زلزله ایران، که نحوه نگاه و بررسی منطقه زلزله زده را تا حد زیادی از ایشان آموخته ام) با دیدن میزان تیرآهن و مهاربند هایی که در حین ساختمانهای جدید به کار می رفت، ابراز کردند که این نوع ساخت و ساز (با کاربرد زیادتر از حد لزوم تیرآهن) نیز اسراف است. ولی همین رویکرد محافظه کارانه به نظر می رسد که به تدریج فراموش شده و به ویژه آنکه در حدود 15 سال اخیر به کناری گذاشته شده و عملا روندتوسعه بدون پلان و برنامه برای ارزیابی ریسک پیگیری شده است. اکنون در منطقه منجیل و رودبار ساختمانهای متعدد و جدیدی در حال احداث است و نمونه این رویکرد بدون توجه به خطر زمینلرزه ساخت مجتمع های مسکن مهر در محدوده ای با ریسک بالا در شهر رودبار است، و همچنین احداث آپارتمانها در حاشیه رودبار در محدوده ای بسیار ناپایدار و با خطرهای گوناگون زمین شناختی (زمینلغزش، تشدید در اثر رخداد هر زمینلرزه بعدی به دلیل اثر توپوگرافی و ... ) مثال مهمی از فراموشی زمینلرزه 1369 در همان پهنه است.
از سوی دیگر توجه شود که در منطقه منجیل و رودبار و لوشان علاوه بر رشد طبیعی جمعیت، امکان و تاسیسات جدیدی افزوده شده است. جمعیت علاوه بر تلفات در هنگام زلزله، به دلیل مهاجرت ابتدا در سالهای بعد از زلزله کاهش یافته است. برآوردی که در مورد جمعیت شهرستان رودبار برای سال 1369 وجود دارد، حدود 140 هزار نفر است که با رخداد زمینلرزه در سال 1375 به حدود 100 هزار نفر می رسد. و در آخرین سرشماری 1385 این جمعیت حدود 126 هزار نفر بوده است.
اگر همین روند ادامه یافته باشد، احتمالا در سرشماری سال 95 جمعیت حدود 150 هزار نفر در کل شهرستان رودبار باید براورد شود. ارزیابی ساختمانها و تاسیسات جدید الاحداث از فراموشی تدریجی خاطره زلزله منجیل خبر می دهد. علاوه بر مسکن مهر، منطقه مذبور کارگاهی بزرگ ساختمانی برای احداث و تکمیل آزاد راه قزوین-رشت و همچنین ساخت راه آهن در همین مسیر است.
به ویژه در قطعه منجیل به رودبار هر دو مسیر یاد شده، نواحی بسیار حساس از دید رخداد زمینلغزشهای مهم در هر رخداد زمینلرزه بعدی وجود دارد، که به نظر می رسد در حین راه سازی و در هنگام انتخاب مسیر و یا حفر ترانشه به این موضوع با حساسیت لازم برخورد نشده و محلهای متعددی با پتانسیل بالای رخداد زمینلغزشهای مهم در مسیر آزاد راه و راه آهن در حد فاصل جنوب لوشان تا شمال رستم آباد ایجاد شده است. رخداد زمینلرزه ای مانند زلزله منجیل بدان معنی است که این اتفاق میتواند تکرار هم بشود.
برای ایمنی نسلهای بعدی مردم ساکن در این منطقه و مسافرانی که از جاده های آن عبور میکنند احساس مسئولیت بیشتر و با حساسیت جدی و در نظر داشتن دائمی سناریویی مانند زلزله 31 خرداد 69 منجیل لازم است.
* بخش‌هایی از این یادداشت در روزنامه اعتماد در روز ۳۱ خرداد ۹۵ منتشر شده است.
نظر شما