کتابخانه بدون کتاب

امروز دوستی لطف کرد و این خبر را فرستاد که کتابخانه ای بدون کتاب در امریکا تاسیس شده است. در این کتابخانه به جای کتاب، به مخاطبان آن، امکان دسترسی رایگان به کامیپوترهای قدرتمند، پرینترهای سه بعدی داده می شود.
البته و در ده سال اخیر، در بسیاری از کتابخانه های جهان، و از جمله ایران، بخش قابل توجهی به کتابهای ای بوک و دیجیتال اختصاص داده شده اما این خبر که یک کتابخانه بدون کتاب در امریکا تاسیس شود، خبر جالبی خواهد بود.
نکته لطیف آن است که هر بار که بر این امر تکیه می شود که کتابخانه های ما به تدریج باید از وضع کنون خارج شده و فضای آن را برای مشتریان و مخاطبان حاضر و غایب در کتابخانه، دیجتالی کنند، عده ای برمی آشوبند و محتاطانه می گویند که هنوز هم کتاب چنین و چنان است. گاهی هم اعتراض می کنند که مگر خودتان کتاب نمی نویسید یا کتاب نمی خوانید! بر سادگی و گذشته گرایی اینها باید بسی تاسف خورد.
مشکل اصلی ما این است که وقتی کتابخانه ها رسالت اصلی خود را حفظ کتاب می دانند، نهایت همت خود را صرف در اختیار گذاشتن کتاب می کنند و کاری فراتر انجام نمی دهند. در حالی که کتابخانه دیجیتال اساسا برای نگهداری کتاب و امانت دادن آن نیست، برای نشر علم و پراکندن دانش در امواج بیکرانی است که در اطراف همه آدمیان و در هر جای وجود دارد. فرض کنیم میلیونها کتاب در کتابخانه ملی ما باشد، چطور ممکن است که هشتاد میلیون نفر به آنها مراجعه کنند؟ هشتاد میلیون نه و دویست هزار نفر، یا حتی کمتر؟ با چه هزینه ای؟ از کجا؟ با طی کردن چه مسیری؟ صرف چه زمانی؟
مهم آن است که کتابخانه ملی یک بازبینی در تعریف وظایف و رسالت های خود داشته باشد و هدفش را نشر علم بداند. این کتابخانه می تواند این سرمایه را به نحوی توزیع کند که به راحتی در اختیار همه قرار گیرد. تبدیل مطالب داخل کتاب به فایل دیجیتالی تنها یکی از کارهایی است که می توان انجام داد. گذاشتن متن اسناد قابل انتشار روی وب، کار دیگری است که باید انجام شود .اما علاوه بر اینها، اگر آدم های کارکشته و استادهای زبده ای در کتابخانه ملی و دیگر کتابخانه های بزرگ باشند، می توانند به صورت تخصصی معلومات مکتوب را دسته بندی کرده و به صورت فایل های کم حجم، تعریف شده و دیجیتالیزه به گروه های مختلف بفرستند. به نظر بنده محیط کتابخانه ها بسیار بد و صرفا برای روابط ساده دادن و گرفتن کتاب تعریف شده و نهایت گوشه ای هم چند کامپیوتر گذاشته شده تا افراد کتابهایی را که می خواهند پیدا کنند.
مساله مهم، ایجاد کتابخانه های تخصصی دیجیتالی که در حال حاضر به صورت پراکنده و با کم مایگی ارائه می شود، باید برای کتابخانه های بزرگ تعریف شده و هر کدام بخشی از مسوولیت را به عهده بگیرند. کتابخانه های فنی، پزشکی، حقوق، و انواع رشته های علوم انسانی، باید مجموعه های مکتوب و چاپی و خطی خود را به صورت فایل های طبقه بندی شده و تخصصی عرضه کنند. باید کاری کرد که دیگر دانشجوی ما به کتاب کاری نداشته باشد. این باید هدف اول و آخر ما در فعالیت های کتابخانه ای و تعریف جدید ما از آن باشد. در حال حاضر در بخش های بسیار اندکی آن هم با انگیزه های مذهبی کارهایی صورت می گیرد، اما انگیزه های علمی مطلقا وجود ندارد و کاری از پیش نمی رود.
روشن است که آنچه در صدد بیان آن هستیم، قدری حتی برای نویسنده مبهم است، اما هدف از تکراراین بحث، این است که عده ای بنشینند و در این باره بیندیشند و برنامه عمل جدی برای آن تدوین کنند. خداوند توانایی های زیادی به بشر داده و همان طور که در صحنه صنعت، هنر و زندگی، این همه پیشرفت وجود دارد، مسلما در ذهن و اندیشه و ابزارهای انتقال علم هم باید راه های زیادی برای توسعه وجود داشته باشد.