برای نجات دریاچه ارومیه تا امروز چقدر هزینه شده؟

آرزو رستم‌زاد: در آخرین روزهای ریاست جمهوری احمدی‌نژاد، سفر هیات دولت به آذربایجان غربی بهانه‌ای شد تا او بهبود وضعیت دریاچه ارومیه را یکی از موضوعات ویژه دولت عنوان کند. اما درست در همان روزها مقامات وزارت نیرو پیش‌بینی کرده بودند دریاچه ارومیه تا 4سال آینده تبدیل به باتلاق کوچکی می‌شود که از روی نقشه حذف خواهد شد.

وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه که از اواسط دهه 80 رو به خشکی گذاشته بود و روند تخریب آن با شیبی تند ادامه پیدا می‌کرد، با شروع دولت یازدهم در قالب کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه سازماندهی شد. اگرچه تا پیش از آن، رئیس دولت نهم و دهم خشکی دریاچه ارومیه را یک اتفاق طبیعی می‌دانست که هر 500سال یک بار تکرار می‌شود اما برای دولت یازدهم، تشکیل این کارگروه موضوع اولین جلسه‌ اعضای هیات دولت بود و بلافاصله پس از تصویب، جمعی از کارشناسان محیط زیست و دستگاه‌های مرتبط گرد هم جمع شدند تا اولین قدم دولت برای احیای بزرگترین دریاچه داخلی ایران برداشته شود.

کارگروه پیش‌بینی کرده بود که با اقدامات فوری می‌توان روند خشکی دریاچه را متوقف کرد و در سال 1395 به نقطه تثبیت رساند. پس از آن، دریاچه می‌توانست به تدریج و تا سال 1402 به تراز اکولوژیکش نزدیک شود. اما خوشبختانه دریاچه تشنه ارومیه زودتر از آنچه پیش‌بینی‌ می‌شد، یعنی در پایان سال آبی 94-93 به مرحله تثبیت رسید و در خردادماه 95 تراز آبی دریاچه 54 سانتی‌متر بالاتر از تراز آب در پایان سال آبی قبل گزارش شد.

چرا ارومیه خشک شد؟

تحلیل‌های آسیب‌شناسان محیط زیست 3عامل خشکسالی، کشاورزی غیر اصولی و بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب سطحی و زیرزمینی را در بحران خشکی دریاچه ارومیه دخیل می‌دانند. با وجود این، آنچه در این تحلیل‌ها متفاوت است سهم اثرگذاری هرکدام از این عامل‌هاست.

در دولت احمدی‌نژاد، وزیر نیرو معتقد بود که آنچه ارومیه را به این روز انداخته خشکسالی‌های اخیر است و بر همین اساس تدابیری مثل بارورسازی ابرها و انتقال آب ارس به دریاچه ارومیه را مناسب می‌دانست. اما تحقیقی که چند محقق امریکایی در سال 2015 در ژورنال تحقیقاتی دریاچه‌های بزرگ منتشر کردند، نشان می‌داد خشکسالی تنها باعث کاهش ۵ درصدی بارش در حوضه آبریز دریاچه ارومیه شده و عوامل انسانی (از جمله سدسازی‌ها، توسعه ساخت و سازها و احداث بزرگراه) وضعیت دریاچه را بحرانی کرده است.

کارشناسان ستاد احیای دریاچه ارومیه معتقدند حدود 70 درصد از منابع آب تجديدپذير حوضه آبریز دریاچه ارومیه توسط بخش‌های مختلف به‌ مصرف می‌رسد که فقط 60 درصد از كل منابع آب تجديدپذير حوضه را بخش کشاورزی مصرف می‌کند. اين در حالی است که بر اساس شاخص كميسيون توسعه پايدار سازمان ملل، حوضه آبریز ارومیه در مرحله تنش آبی قرار دارد و میزان برداشت از آن باید بین 20 تا 40درصد باشد. ادامه خشكسالی‌ها هم این روند تخریب را تشدید کرده و باعث کاهش 50درصدی آب ورودی به دریاچه شده است.

بر همین اساس هم بود که ستاد احیای دریاچه ارومیه، در کنار توقف سدسازی‌ها، آموزش کشاورزان و اهالی 75 روستای پیرامون دریاچه را هم در دو استان آذربایجان شرقی و غربی برای اصلاح الگوی کشت و کاهش مصرف آب یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های خود قرار داد و با مسدود کردن چاه‌های غیر مجاز جلوی بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آبی دریاچه ارومیه را گرفت.

10قدم تا نجات دریاچه

برای رسیدن این دریاچه ارومیه به وضعیت امروز، کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه اقدامات زیادی انجام داد که البته هزینه‌های چشمگیری هم برای دولت در بر داشت. هزینه‌هایی که در مقابل آسیبی که حذف دریاچه ارومیه به اکوسیستم منطقه وارد می‌کند و تاثیرات اجتماعی، اقتصادی و حتی سلامتی که بر مردم منطقه می‌گذارد، ناچیز است.

دکتر مسعود تجریشی، رئیس کارگروه علمی و فناوری ستاد نجات دریاچه ارومیه به خبرآنلاین می‌گوید: «ابعاد و تبعات خشک شدن ارومیه فقط در داخل ایران نیست. غبار در منطقه حرکت می‌کند و نه تنها در شرق حرکت می‌کند بلکه در غرب، مسیر جبل کندی نیز طوفان شن داریم. طوفان‌های وحشتناکی هستند. مدلسازی‌های جدید می‌گوید طوفان‌ها تا 500 کیلومتر شرقی یعنی تا کرج حرکت می‌کنند و کم‌کم به ما می‌رسند. این مساله محلی نیست. مساله‌ای منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی است.»

او درباره هزینه‌های احیای دریاچه ارومیه هم می‌گوید: «تا آخر سال 94 کل پولی که ستاد احیای دیارچه ارومیه برای پروژه های خود گرفته 1019 میلیارد تومان است. تقاضا بیشتر از این بود و حدود 3هزار میلیارد تومان تقاضا داشتیم. امسال هم بودجه درخواستی ما 2400 میلیارد تومان است.»

هزینه‌های دولت برای نجات دریاچه ارومیه در 10 طرح اصلی دسته بندی می‌شود که جزئیات آن را در جدول زیر می‌بینید:

۴۷۴۷