پیشنهاد برای تغییر اساسی رویکرد صنعت داروسازی دنیا در برابر بیماری‌های فراموششده گرمسیری، به مناظره‌ای شدید میان شرکت‌های موافق و مخالف این طرح منجر شده است.
اندرو ویتی، مدیرعامل گلاسکو-اسمیت‌کلین، جی.اس.کی، این طرح را یک ماه پیش در سخنرانی خود در دانشکده پزشکی هاروارد پیشنهاد کرد. او این شرکت را که دومین شرکت دارویی بزرگ جهان از لحاظ سهم بازار است، به اختصاص قسمتی از هزینه‌های تحقیقاتی‌اش برای تسریع مطالعات بیماری‌های باستانی و ساخت داروهایی به مراتب ارزان‌تر برای استفاده کشورهای بسیار فقیر جهان متعهد کرد. او هم‌چنین پیشنهاد کرد تا درهای مرکز تحقیقات بیماری‌های فراموششده در ترس‌کانتوس اسپانیا که وابسته به این شرکت است، به روی دیگر محققان، شرکت‌ها و حتی دولت‌های علاقه‌مند باز شود.
هدف از اعلام این طرح می‌تواند جایگزین کردن شبکه‌ای جهانی از توانایی‌های عمومی و خصوصی به جای تلاش‌های پراکنده فعلی در خصوص فراموش‌شدهترین این بیماری‌ها مانند بیماری خواب، لیشمانیای احشائی و تب استخوان‌شکن باشد. اما برخوردها بسیار متفاوت بود. دانشمندان و کارشناسان سلامت جامعه در قبال این خبر، طیف وسیعی از واکنش‌ها را نشان دادند، از اشتیاق بسیار گرفته تا ناباوری و اشکال‌تراشی!
هدف هر چه که باشد، بی‌شک این حرکتی رو به جلو است؛ آن‌هم از سوی شرکتی که درست 10 سال قبل به همراه 38 شرکت دارویی دیگر، به‌دلیل متوقف کردن ساخت داروهای ارزان قیمت ایدز، علیه دولت آفریقای جنوبی اقامه دعوا کرد.
پیتر سینگر، کارشناس سلامت عمومی از دانشگاه تورنتو، کانادا می‌گوید: «سال‌های قبل، شرکت‌های چندملیتی از همکاری در این زمینه طفره می‌رفتند. در حال حاضر هم نمی‌شود گفت به درمان این بیماری‌ها رو آورده‌اند، اما این‌که جهت جریان تغییر کرده، غیر قابل انکار است. مشخص است که جی.اس.کی می‌خواهد جزیی از حل مسئله باشد، نه این‌که به مشکلات فعلی دامن بزند».
ابتکاری‌ترین جنبه پیشنهاد این شرکت، استفاده مشترک از منابع اطلاعاتی تمام شرکت‌ها و حق ساخت و بهره‌برداری دسته‌جمعی برای داروهای مورد استفاده در درمان بیماری‌های فراموششده گرمسیری است. محققان و شرکت‌ها، شامل سازندگان داروی‌های ژنریک، خواهند توانست رایگان از این امتیاز برای توسعه درمان‌های جدید برای بیماری‌های فراموششده در 50 کشور کمتر توسعهیافته جهان استفاده کنند.
برنارد پیکول، مدیر برنامه مبارزه با بیماری‌های فراموششده در ژنو می‌گوید: « استفاده مشترک از حق کشف و ساخت داروها، امکان دسترسی به کتابخانههای مولکولی و اطلاعات باارزش دارویی گروههای مختلف را به ما می‌دهد و این درست همان چیزی است که سال‌ها انتظارش را کشیده‌ایم. اما میزان موفقیت این طرح با آن‌چه شرکت‌های دارویی در اختیار آن قرار خواهند داد، نسبت مستقیم دارد. اطلاعات ناقص و نادرست به تولید داروهایی بی ارزش ختم می‌شود».
این اتحاد می‌تواند به کشف داروهای تازه‌ای منجر شود و امکان استفاده از فرمولاسیون‌های دارویی موجود را که در اختیار شرکت‌های همکار است، برای استفاده تجاری و فناوری فراهم کند.
ماری موران، مدیر سیاست‌گذاری تندرستی مؤسسه جرج وابسته به سازمان بین‌المللی سلامت در سیدنی، استرالیا با لحنی کنایه‌آمیز می‌گوید: «این بیشتر یک هدف خیالی است. شرکت‌های داروسازی همیشه برای حفظ فرمول‌هایشان تلاش می‌کنند، آنها اجازه نمی‌دهند دیگران به اسرارشان دست پیدا کنند؛ آن‌هم رایگان و برای پس‌گرفتن موقعیت خوبی مانند فروش دارو برای بیماری‌های فراموششده. ثبت داروهای تازه هم در این زمینه ارزش دلاری اندکی دارد و آدم را یاد دعوای آدم‌های طاس بر سر شانه می‌اندازد».
مشکلات صنعتی
تعدادی از شرکت‌های دارویی که نشریه نیچر با آنها تماس گرفته است، چندان علاقه‌ای به اجرای این ایده نداشته‌اند. شرکت فرانسوی سانوفی‌آوانتیس می‌گوید: «این پیشنهاد مبهم‌تر از آن است که بشود در موردش اظهار‌نظر کرد. شرکت سوئیسی نوارتیس هم چنان‌چه نمایندگان این شرکت می‌گویند، مالکیت فکری را به عنوان مانعی سر راه دسترسی به داروها در نظر نمی‌گیرد».
سخنگوی شرکت آلمانی بایر، خانم دنیس رنمان، می‌گوید: «این شرکت مخالفتی با ایده مالکیت فکری مشترک ندارد، اما ترجیح می‌دهد این کار با همراهی چندجانبه بسیاری از شرکت‌های دخیل در این صنعت همراه باشد؛ همان چیزی که سازمان بهداشت جهانی و اتحادیه بین‌المللی شرکت‌های داروسازی در حال حاضر دارند روی آن بحث می‌کنند. بسیاری از شرکت‌ها، تلاش‌هایشان را جهت تولید دارو برای بیماری‌های فراموششده پر رنگ‌تر کرده‌اند».
پیشنهاد تلاش مشترک در تولید داروهای تازه که توسط جی.اس.کی مطرح شد، بخش مطالعه روی ایدز این مرکز را استثنا کرده و همین، باعث شد بسیاری از شرکت‌های داروسازی به دلیل این‌که احساس کردند این گروه کار روی ایدز را کافی می‌داند، به آن معترض شدند. میشل چایلدز، مدیر سیاست‌گذاری و وکالت سازمان پزشکان بدون مرز، ام.اس.اف در بخش دسترسی به داروهای اساسی یکی از معترض‌ترین این افراد است. او می‌گوید: «ما هنوز نیاز بسیاری به ترکیب و تولید داروهای ضد ویروس‌ها، که یک دسته از آنها عامل بیماری ایدز هستند، به خصوص برای کودکان داریم». در هر صورت، بخش مبارزه با ایدز جی.اس.کی می‌تواند به صورت کاملا مستقل عمل کند.
سازمان بین‌المللی امکانات خرید دارو، یونی‌تید که برای خرید داروی ارزان‌تر جهت تعدادی از بیماری‌ها از جمله ایدز مذاکره می‌کند، امیدوار است پیوستن شرکت‌ها تا پایان سال جاری به حق ثبت و استفاده مشترک از اختراع به آنها اجازه دهد، محصولاتشان را علیه بیماری ایدز در قبال دریافت حق انحصار آنها ثبت کنند. الن تی.هوون، مشاور ارشد یونی‌تید در زمینه مالکیت فکری می‌گوید: «گر‌چه تا به حال هیچ شرکت دارویی رسما وارد این پروژه نشده، اما برخی شرکت‌ها مانند جی.اس.کی اعلام آمادگی کرده‌اند».
این می‌تواند انگیزه کافی برای مشارکت در این اتحاد دارویی را به سایر شرکت‌ها بدهد. کشورهایی که سهم زیادی از بیماران مبتلا به این بیماری‌ها دارند، بسیار خواهان این هستند که از حقوقشان برای زیر پا گذاشتن موافقت‌نامه جنبه‌های تجاری مالکیت فکری (TRIPS) استفاده کنند و بتوانند با پرداخت حق ثبت اندکی به شرکت‌ها، از کپی ژنریک داروهای به ثبت رسیده آنها استفاده کنند.
شرکت‌های دارویی غربی چندان روی خوشی به استفاده از این نوع حق ثبت‌ها نشان نمی‌دهند. از نظر آنها این‌کار می‌تواند بازار خوب و رو به رشد کشورهایی با اقتصاد نوپا را همانند هندوستان، چین یا برزیل از آنها بگیرد. بروک بیکر، کارشناس سلامت و حقوق بشر دانشگاه نورث ایسترن در بوستون می‌گوید: «حفظ این بازارها شاید یکی از دلایل جی.اس.کی را برای جدا نگهداشتن بخش تحقیقات ایدز این شرکت از اتحادی که خودش آن‌را پیشنهاد کرده، نشان دهد».
وی چنین ادامه می‌دهد: «ویتی علاوه بر این در میان صحبت‌هایش عنوان کرده، شرکت جی.اس.کی قیمتها را در این طرح حداکثر 25% زیر قیمت فروش دارو در کشورهای ثروتمند‌تر عرضه خواهد کرد. اما تمرکز این طرح روی این 50 کشور فقیر به معنی محروم ماندن خیل کثیری از بیماران در کشورهای با اقتصاد متوسط است. مطابق اعلام بانک جهانی، تعداد انسان‌های نیاز‌مندی که می‌توان با هزینه کمتر از 2 دلار در روز در هندوستان زنده نگاه داشت، از تمام توابع صحرای آفریقا به‌مراتب بیشتر است. علی‌رغم کاهش 25درصدی قیمتها توسط جی.اس.کی، باز هم بسیاری از بیماران استطاعت مالی خرید آنها را ندارند و اگر تولید‌کنندگان داروهای ژنریک فقط با استفاده از حق ثبت و کشف مشترک، این داروها را به ال.دی.سی عرضه کنند، انگیزه مالی کافی برای ارزان کردن این داروها را در حد نیاز نخواهند داشت.
چایلدز می‌گوید: «9 سال پیش، زمانی که گلاسکو و دیگران اعلام کردند قیمت داروهای ایدز را تا حدود 70 درصد کاهش خواهند داد، موفقیت بزرگی به نظر می‌آمد؛ ولی واقعیت این است که هنوز هم این داروها دور از توان مالی بیماران هستند. تنها زمانی‌که شرکت‌های تولیدکننده داروهای ژنریک قیمت محصولاتشان را 99% کاهش دهند، ما شاهد دسترسی وسیع در سطح جهانی به این داروها خواهیم بود».
میان تیتر: دسترسی آزاد
نگاهی کوتاه به عملکرد تعدای از شرکت‌های فعال در زمینه تولید دارو برای بیماری‌های فراموششده
پی فایزر
• اهدای دارو به صورت خصوصی به دولت‌ها و سازمانهای غیردولتی
• مبارزه علیه شروع مالاریا در غنا، کنیا و سنگال با بهبود دسترسی به داروهای آن
• اهدای 54 میلیون کپسول آنتی‌بیوتیک به بیماران، در قالب مبارزه جهانی با بیماری تراخم در 13 کشور جهان
هافمن‌لاروش
• ارائه مشاوره پزشکی در زمینه مهار مالاریا، ایجاد سازمانی غیرانتفاعی که هدف ساخت داروهای جدید برای این بیماری را دنبال می‌کند
• اهدای حق تولید و فناوری کامل تهیه بنزونیدازول به دولت برزیل برای مبارزه با بیماری شاگاس
• انتقال فناوری به کشورهای در حال توسعه برای تولید داروهای مهار ایدز به صورت بومی
نوارتیس
• تولید داروی رایگان برای درمان بیماری‌های تب استخوان‌شکن، سل و مالاریا در کشورهایی که به صورت همه‌گیر دچار این بیماری‌ها هستند
• تأسیس انستیتو بیماری‌های فراموششده وابسته به این شرکت در سنگاپور، سال 2002 برای همکاری عمومی و خصوصی با سازمان توسعه زیست‌محیطی این کشور
• تأسیس انستیتو واکسن‌سازی نوارتیس برای سلامت جهانی در سی‌ینا، ایتالیا، سال 2007 برای توسعه واکسیناسیون علیه بیماری‌های فراموششده
سانوفی- آوانتیس
• فروش داروهای کلیدی به قیمت تمام‌‌شده به دولت‌ها و سازمانهای درمانی
• اختصاص 14 میلیون یورو در سال 2007 برای بهبود دسترسی به درمان در کشورهای درحال توسعه
• هزینه 4 میلیون یورویی برای بهبود بیماری‌های گرمسیری فراموششده و بیش از 20 میلیون یورو برای تحقیق و توسعه درمان مالاریا، لیشمانیاسیس و سل
بایر
• اهدای دارو به سازمان بهداشت جهانی برای درمان بیماری‌های خواب و شاگاس
• اهدای آنتی‌بیوتیک به سازمان جهانی مبارزه با سل برای مهار این بیماری
• اهدای سموم دفع آفات نباتی و اجرای برنامه پشه‌کش در کشورهای درگیر، درقالب شرکت بایر کراپ ساینس
نیچر، شماره 7233- ترجمه: محبوبه عمیدی
نظر شما