جرا گفتگوهای یمنی نتیجه نمی‌دهد؟

کامران کرمی، پژوهشگر مسائل خلیج فارس در اندیشکده ابرار معاصر در یادداشتی به موضوع بحران‌ها و موانع پیگیری گفتگوهای صلح یمن پرداخته است. 
13 ماه پس از آغاز حملات نظامی عربستان سعودی علیه یمن که به کشته و زخمی و آواره شدن ده‌ها هزار غیرنظامی یمنی انجامیده است، مذاکرات برای رسیدن به آتش بس کامل و توافقات سیاسی در شهر کویت آغاز شده است. پس از توافق اخیر آتش بس در 11 آوریل (23 فروردین)، دومین دور نشست مشورتی برای رسیدن به گفت‌وگوهای سیاسی میان هیئت یمنی متشکل از «انصارالله» و «المؤتمر الشعبی الوطنی» (حزب کنگره ملی) علی عبدالله صالح با هیات ریاض(دولت مستعفی یمن) در کویت برگزار شد.
روزنامه «الرای» کویت به نقل از منابع مطلع یمن نوشت که نشست صلح یمن در کویت احتمالا بین 4 تا 6 هفته اما با وقفه‌های چند روزه در میان آن به طول خواهد انجامید. این گفت‌وگوها در ادامه مذاکرات قبلی در ژنو در دسامبر (آذر/دی) سال گذشته است که بدون نتیجه پایان یافت.
اسماعیل ولد شیخ احمد فرستاده ویژه سازمان ملل اختلاف نظر میان طرف‌های درگیر را عمیق و چشمگیر توصیف کرد، اما گفت که هر دو طرف موافق برقراری صلح و تلاش گسترده برای انعقاد توافق هستند. پیشتر ولد الشیخ گفته بود که گفت‌وگوها بر سه محور برقراری آتش بس، پایه‌ریزی قوانین گفت‌وگوها و تشکیل کمیته‌ها متمرکز است. 
خبرها حاکی از آن است که طرفین توافق کرده‌اند که دو مقام از هر دو طرف برای مشاوره درباره راه‌های ادامه آتش بس منصوب و معرفی شوند. در این میان اما، عبدالملک المخلافی وزیر خارجه دولت مستعفی یمن انصارالله را متهم کرده است که از گفت‌وگو درباره مسائل کلیدی امتناع می‌کند، این در شرایطی است که انصارالله اعلام کرده که بدون توقف حمله‌های هوایی عربستان، آتش بس معنی نخواهد داشت و نمی‌تواند آغازی برای گفت‌وگوهای جدی باشد.
بنظر می‌رسد که اگرچه توقف موقتی حملات سعودی و تن دادن طرفین به گفت‌وگوها، اقدام تاثیرگذار برای کاستن از کشتارها و تخریب‌هاست، اما با توجه به سطح و دامنه اختلافات طرفین بخصوص در موضوعات کلیدی، چندان نمی‌توان به روند این گفت‌وگوها حداقل در کوتاه مدت خوشبین بود.
عمده این اختلافات را می‌توان در اجرایی کردن 5 محور با تقدم اهمیت که در این مذاکرات بر آن تمرکز شده، مورد تحلیل و تبیین قرار داد:
1. تحویل تسلیحات سنگین و متوسط
یمن را می‌توان معدن سلاح در جهان توصیف کرد. به عبارتی به ازای هر شهروند یک اسلحه در یمن موجود است که این تعدد در گستره دولت، کمیته‌های مردمی، انصارالله، قبایل، جنبش الحراک جنوب و القاعده به شکل نامساوی توزیع شده است. در واقع یکی از دلایل اصلی حمله عربستان به یمن را می‌توان در اختیار داشتن تسلیحات سنگین و متوسط به‌ویژه پس از ائتلاف با ارتش و حزب علی عبدالله صالح توصیف کرد. از این‌رو یکی از خواسته‌های اصلی هیئت ریاض، تحویل سلاح‌های سنگین، عقب‌نشینی از مناطق تصرف شده و آزادی زندانیان از سوی هیئت یمنی است که همین موضوع یکی از مهمترین دلایل اختلاف بین دو طرف است.
در همین ارتباط سخنگوی انصارالله با اشاره ضمنی به موافقت با تسلیم تسلیحات سنگین بر طبق قطعنامه ۲۲۱۶ شورای امنیت ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد مورخ 25 فروردین 1394، تأکید کرد حوثی‌ها با باقی ماندن اسلحه در خارج از چارچوب دولت موافق نیستند. در واقع این اظهارات عبدالسلام همان نگرشی است که انصارالله در اوایل اکتبر 2015 در نامه‌ای رسمی به دبیرکل سازمان ملل متحد ابلاغ کرد. اما نکته آنجاست که این تحویل و واگذاری سلاح باید در چارچوب یک روند سیاسی توافق رخ دهد، تا تضمین‌های لازم را به انصارالله و صالح برای چانه‌زنی در مسیر بحرانی موجود بدهد. در واقع هیئت یمنی خواستار توقف حملات و تشکیل دولتی ائتلافی، قبل از تحویل تسلیحات خود هستند.
2. عقب‌نشینی از شهرها
خواسته دوم و تعیین‌کننده دیگر به زعم هیئت ریاض، عقب‌نشینی انصارالله و صالح از شهرهای تصرف شده در جریان قیام مردمی و متعاقب آن حمله عربستان به یمن است. در واقع یکی دیگر از پیش‌شرط‌های هیئت ریاض قبل از هر توافقی، عقب‌نشینی از مناطق تحت کنترل و تصرف شده است. نمایندگان منصور هادی خواستار خروج انصارالله از شهرهای مهم از جمله صنعا هستند. در واقع بخش عمده و مهمی از شهرهای شمال غربی و غربی مهم یمن در کنترل انصارالله و ائتلاف صالح است. 
شهرهای استراتژیک الجوف در مرز عربستان، صنعا و صعده به عنوان پایگاه‌های انصارالله، عمران، اب، حدیده، ذمار، المحویت و حجه تحت کنترل کامل و بخش‌هایی از استان‌های تعز، البیضا که درگیری‌های تعیین‌کننده و جدی با عربستان و نیروهای ائتلاف صورت گرفت. در واقع هیئت ریاض به دنبال آن است تا انصارالله را محدود به برخی از این استان‌ها همچون صعده، بخش‌هایی از صنعا کند و از پیشروی آنها به سمت ساحل جنوبی به‌ویژه عدن باز دارد. این موضوع در میز مذاکره که ناشی از واقعیت‌های میدانی است، به عنوان یک اختلاف استراتژیک در روند موفقیت یا شکست گفت‌وگوها نقش ایفا می‌کند.
3. تعیین خطوط اساسی برای تشکیل دولت توافقی
اما خواسته اصلی انصارالله توقف آتش بس و تشکیل دولت توافقی است. انصارالله معتقد است که روند سیاسی و استقرار دولت وحدت ملی موضوعی مهم‌تر است و باید در اولویت قرار گیرد. عبدالسلام سخنگوی تیم مذاکره کننده حوثی می‌گوید که وضعیت نظامی و امنیتی در یمن به دلیل گسترش سلاح و عدم حضور دولت در بسیاری از مناطق جنوبی یمن از همیشه پیچیده‌تر شده است. از این‌رو طرفین به توافق سیاسی روشنی نیاز دارند که نشانه‌های دولت را تثبیت کند. موضوعی که بی‌درنگ از سوی هیئت ریاض با بی‌میلی مواجه خواهد شد و هرگونه توافقی را منوط به تحقق دو عامل تحویل سلاح‌ها و عقب‌نشینی از شهرها، می‌کنند.
4. تبادل اسرا
یکی دیگر از خواسته‌های هیئت ریاض و همچنین انصارالله موضوع تبادل اسرا و زندانیان است. در واقع بنظر می‌رسد که اهمیت این موضوع برای هیئت ریاض بیشتر است، بخصوص پرونده بازداشت‌شدگانی چون سرلشکر محمود سالم الصبیحی وزیر دفاع، سرتیپ فیصل رجب از طرفداران رئیس‌جمهوری مخلوع و ناصر هادی برادر عبد ربه منصور هادی رئیس‌جمهور از این جمله است که به گفته انصارالله پرونده این افراد و همچنین بقیه اسرا در روند گفت‌وگوها در حال حل شدن است.
5. تعیین چارچوب برای ادامه گفت‌وگوها
این عامل اگرچه یک متغیر ثانویه است، اما توافق بر سر آن می‌تواند مسیر گفت‌وگوهای سخت طرفین را وارد روندهای اثربخشی کند. در این چارچوب ابتدائا توافق بر سر استحکام بخشیدن به آتش‌بس شکننده موجود، می‌تواند روند آتش بس کامل را محقق کند و نقطه تحول خوبی برای تن دادن طرفین به گفت‌وگوهای اصلی با وجود گستره شکاف‌ها باشد.
۵۰۵۰