سازمان همکاری اسلامی در بیانیه پایانی که بعد از نشست وزرای امور خارجه این سازمان صادر شد، تعرض به نمایندگی‌های دیپلماتیک عربستان در تهران و مشهد را محکوم کرد و آن را نقض آشکار توافق‌نامه‌ها و قوانین بین‌المللی که حامی هیات‌های دیپلماتیک است، برشمرد. در این بیانیه ادعا شده است: «شورای وزرای امور خارجه سازمان همکاری اسلامی اظهارات تحریک‌آمیز ایران در مورد اجرای احکام قضایی صادره علیه شماری از تروریست‌های جنایت کار در عربستان را محکوم می‌کند و آن را مداخله آشکار در امور داخلی این کشور می‌داند.» در ادامه این بیانیه نیز سازمان همکاری اسلامی تاکید کرده که ایران در امور داخلی کشورهای منطقه از جمله بحرین، یمن، سوریه و سومالی مداخله دارد و این موضوع را تداوم حمایت از تروریسم خوانده و محکوم کرده است. همچنین شورای وزرای امور‌خارجه سازمان همکاری اسلامی، از اقدامات عربستان در مواجهه با حمله به سفارت و کنسولگری این کشور در ایران حمایت کرد.
مساله حمله به نمایندگی‌های سیاسی عربستان در ایران اقدامی غیرقابل دفاع و عاملین آن با این اقدام خود هم به منافع ملی ایران ضربه زدند و هم به عربستان کمک کردند که یک بازی باخته را به بازی برد تبدیل کنند. جامعه جهانی و افکار عمومی مسلمانان اعدام‌‌دسته جمعی تعدادی از شهروندان سعودی را با آن شکل محکوم می‌کردند اما این حمله باعث شد جهت و روند مسائل بین دو کشور عوض شود. اما بیانیه سازمان همکاری اسلامی هم علت نیست بلکه معلول شرایطی است که طی پنج‌سال گذشته در سعودی، ایران، منطقه و دنیا اتفاق افتاده. روابط ایران و عربستان در واقع متاثر از شرایطی است که بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای بر منطقه حاکم کرده‌اند.
منطقه آبستن حوادث مهمی است و روندهای خطرناکی در آن شکل گرفته و یکی از موضوعات مهم آن در حال حاضر رقابت‌های منطقهای است که عربستان سعودی با جمهوری اسلامی ایران احساس می‌کند ولی این امر یک تحول و اقدام سیاسی صرف نیست بلکه مبحثی ژئوپلتیک است. بنابراین در طول این پنج‌سال اخیر رقابت‌های سیاسی دو کشور تبدیل به رقابت منطقهای ژئوپلتیک شده است. در این رقابت دو اشتباه صورت گرفته است که آن را به سمت غیرقابل کنترلی پیش می‌برد. اولا عربستان این رقابت را تبدیل به تضاد کرده و خشونت، تروریسم و توسعه جنگ‌های نیابتی را جایگزین گفت‌وگو، مفاهمه و مصالحه کرده است. ثانیا ایران با نگاه گذشته و رویکرد ثابت و ایستا به چنین تحولاتی نگاه می‌کند. جای تاسف دارد که در این شرایط ما در ایران برداشت یا نگاه دقیقی از این تحولات ژئوپلتیکی درون منطقه نداریم.
شاید یکی از انتقادات وارد شده به رویکرد سیاست خارجی کشور به تحولات منطقهای عدم فهم روند و به هم ریختگی ژئوپلتیکی منطقه و طراحی اقدام مناسب در برابر آن است. چهره، ساختار یا توازن ژئوپلتیکی منطقه به دلیل فعالیت کشورهای غربی از جمله آمریکا تغییر پیدا کرده است و هزینه این موضوع را جمهوری اسلامی ایران پرداخت می‌کند. بنابراین بهتر است با فهم تحولات ژئوپلتیکی بتوانیم با استفاده از قدرت نرم و پتانسیل و ظرفیتی که در اثر سرمایه‌گذاری و بازی‌های منطقهای ما ایجاد شده، بتوانیم هزینه را از جیب طرف مقابل بپردازیم. بنابراین صدور بیانیه سازمان همکاری اسلامی حاصل یک روند طولانی است که از چند سال پیش آغاز شده و مشخصا بعد از تحولات منطقهای که به‌عنوان بهار عربی از آن یاد می‌شود، یک رقابت منطقهای ایجاد شده است که باید توسط سیاست خارجی منسجم و مسئولانه ما مدیریت می‌شد تا هزینه از جیب کسانی پرداخت شود که مسبب این شرایط هستند و هم اینکه منفعت بیشتری از ما دارند. از سوی دیگر باید تاکید کرد که بازی‌های سیاسی برنده و بازنده ندارد بلکه یک روند دارد. رقابت ایجاد شده میان ایران و عربستان در منطقه نیز یک روند دارد؛ بنابراین ممکن است در یک مقطعی برخی از طراحی‌های سیاسی یک کشور موفق باشد و برخی مواقع نیز ناموفق؛ این یک روند مطلق نیست بلکه نسبی است. بنابراین در روند استانبول اگر چه ما دارای اشتباهات و برآورد محاسبه غلط بوده ایم که در جای خود باید کالبد شکافی شود ولی این به معنای برنده بودن مطلق عربستان نیست. یکی از موضوعات دیگری که باید به آن اشاره کرد شدت یافتن رقابت‌های سیاسی، تشدید به‌هم ریختگی ژئوپولیتیکی منطقه و تغییر معادلات دو و یا چند جانبه درون و‌فرا منطقهای بعد از امضای برجام و اجرایی شدن آن است. اگرچه براین اساس بسیاری از ناظرین سیاسی بحث رقابت‌های منطقهای میان ایران و عربستان را به این موضوع مرتبط می‌دانند. اما در واقع چنین نیست و سعودی‌ها برجام که رویکرد جدید ایران به تحولات بین‌المللی و تعامل با دنیا است را علیه خود دانسته و تمام سرمایه‌گذاری‌های‌شان در زمینه دامن زدن به پروژه ایران‌هراسی را از بین رفته می‌دانند. اگر براساس فلسفه ملاصدرایی به این موضوع نگاه کنیم، برخی از موضوعات اصالت دارد و برخی موضوعات دیگر شرایط تحقق پدیده‌ا‌ی هستند. قدمت تحولات ژئوپلتیک منطقه بسیار بیشتر از عمر برجام است. اما از آنجا که برجام یکی از رویکردهای جدید ایران است که قصد دارد یک فضای تنفسی برای سیاست خارجی ایران به‌وجود بیاورد بنابراین این رویکرد با یکه‌تازی‌ها و سرمایه‌گذاری‌های برخی از کشورهای منطقهای همچون ترکیه و عربستان همگن نیست، بنابراین طبیعی است که آن روندی که از سال 2010 با بهار عربی شروع شده است را تشدید می‌کند.
اما در طرف ما و فارغ از درگیری‌های جناحی داخلی برجام علت مشکلات نیست. بلکه علت اصلی به رویکردها و سیاست‌های ایران بازمی‌گردد که باید آن را ناشی از عدم فهم تحولات منطقهای در کشور دانست و تغییراتی که در روابط بین‌الملل شکل گرفته و کشورما قصد دارد آن را با ذهن ایستا و محافظه‌کاری مورد بررسی قرار دهد که این رویکرد پاسخگوی تحولات کنونی که تغییر و شتاب تغییر یکی از مولفه‌های آن است، نیست. یکی از نکاتی که در این میان باید به آن توجه کرد، عملکرد دستگاه دیپلماسی در این باره است. تعدادی از کارشناسان سیاست خارجی از ابتدای شکل‌گیری روند و رویکرد برجامی معتقد بودند که ما نمی‌توانیم تنها با حل و فصل مباحث هسته‌ای با غرب و آمریکا نتیجه مطلوبی بگیریم. بنابراین بهتر است یک سلسله مسائلی که مورد ابتلا و منافع مشترک ایران و غرب است را در یک مجموعه ببینیم و برای آنها بتوانیم به دور از‌زد و بند و بده و بستان از پتانسیل‌هایمان استفاده کنیم. مفهوم این تئوری این نیست که ایران معامله‌ای را صورت دهد بلکه معنا این است که منافع کشورهای دیگر را نیز در نظر بگیریم و در قبال منافعی که دارند هزینه پرداخت کنند. تروریسم و خشونت یکی از مواردی است که می‌تواند روند تحولات منطقهای و توسعه کشورها را بر هم بریزد بنابراین بسیاری از کشورهای اروپایی می‌توانند نقش جدی در تعامل با ایران برای حل مشکلاتی که از این قبل ممکن است به منطقه و اروپا وارد بشود داشته باشند. صرف‌نظر از نوع انتقادات به‌خصوص انتقاداتی که دلواپسان آن را مطرح می‌کنند، باید گفت که یک نگاه انتقادی کارشناسی می‌تواند نتیجه این امر شود که دستگاه عامل سیاست خارجی باید هم از جهت دیده بانی، برآورد و تجزیه و تحلیل صحنه میدانی مقداری قوی‌تر و واقع‌بینانه‌تر عمل کند. بنابراین در قبال این تحولات و اسیر کردن خود در برخی خطوط قرمز غیر‌ضروری و دخالت‌های فرادستگاهی و حاکمیت تفکرات غیر‌سیاسی بر روند سیاست خارجی این نقادی کارشناسی به خوبی صورت نگرفته است.
منبع: هفته نامه مثلث شماره 305 ، 4.2.95 صفحه 50
در تحولات کنونی ژئوپلیتیکی جدید منطقه باید منافع کشورهای دیگر را نیز در نظر بگیریم تا در قبال منافعی که دارند هزینه پرداخت کنند و بار تمامی‌هزینه‌های مادی و معنوی بر دوش ما سنگینی نکند.
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 531884
نظر شما