به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا سال 1394 بی تردید نقطه عطفی در تاریخ روابط خارجی ایران خواهد بود سالی که برجام به سرانجام رسید اگر چه دوره یک ساله 94 به مقاطع زمانی مختلفی برای پیشبرد توافق هسته ای ایران با گروه 1+5 تقسیم شده بود با این حال کل 12 ماه این سال در یک بازه زمانی بلندتر به عنوان یک مقطع تاریخی خاص و منحصر به فرد در تاریخ روابط خارجی ایران به ویژه و تاریخ روابط بین الملل یاد خواهد شد.
اگرچه تلاش ها برای دستیابی به توافق هسته ای از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و حتی قبل از آن آغاز شده بود،و حتی ماراتن مذاکرات هسته ای دوره زمانی حدودا 12 ساله را طی کرده بود،با این حال نهایتا در 26 دی ماه بود که روز اجرای برجام فرا رسید و عملا تحریم های چند لایه و شبکه ای علیه جمهوری اسلامی ایران برچیده شد و بر اساس قطعنامه های جدید شورای امنیت سازمان ملل و همچنین شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی تغییر بنیادین در روابط ایران با این دو نهاد ایجاد شد.در فاصله زمانی 23 تیرماه( یعنی روز توافق نهایی؟) تا 26 مهر ماه ایران و اعضای گروه1+5 توافق هسته ای را در کشورهای خود تصویب کردند.
تصویب توافق هسته ای در دو طرف اصلی ماجرا یعنی ایران و ایالات متحده آمریکا با حواشی مواجه شد؛ در کنگره آمریکا لابی طرفدار صهیونیست ها تمام تلاش خود را کرد تا برجام نتواند از سد کنگره خارج شود به طوری که در یک رویه غیر معمول بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی در کنگره آمریکا حضور یافت و برعلیه برجام و توافق هسته ای سخنرانی کرد.با این حال در نهایت نه تلاش های صهیونیست ها در کنگره آمریکا و نه تلاش های برخی رقبای منطقه ای ایران برای ناکام گذاشتن توافق هسته ای به جایی نرسید و توافق هسته ای از سد نهادهای قانونگذاری طرف های توافق عبور کرد. زیرساخت های قانونی تحریم های ایران در 26 مهرماه توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد، ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا برچیده شده بود با این حال دربازه زمانی مهر ماه تا دی ماه دو طرف باید اقداماتی برای رسیدن به مرحله روز اجرا انجام می دادند.
بر این اساس طرف ایرانی باید بخشی از سانتریفیوژهای عمدتا غیرفعال خود را برمی چید و قلب راکتور آب سنگین اراک را خارج می کرد و طرف مقابل نیز متعهد شده بود دستورالعمل اجرایی لغو تحریم ها علیه ایران را تهیه کرده و همچنین پرونده موسوم به پی ام دی را مختومه سازد؛پرونده ای که زیربنای مشروعیت بخشی به تحریم های ظالمانه علیه جمهوری اسلامی ایران بود.اگرچه جمهوری اسلامی ایران در سال های گذشته همواره برای حل و فصل اختلافات با آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری کرده بود ولی سیاسی بودن پرونده مانع از حل و فصل فنی و حقوقی این پرونده ساختگی شده بود.
در هر صورت و علیرغم اینکه برخی اطلاع موثق داشتند که پرونده پی ام دی بسته نمی شود! این پرونده در 24 آذرماه سال جاری بسته شد. استقبال از انعقاد برجام و نیز «نقشه راه» بین ایران و آژانس برای حل و فصل موضوعات باقیمانده گذشته و حال (پی ام دی)،همراهی با شورای امنیت سازمان ملل متحد مبنی بر اینکه «انعقاد برجام نشانگر یک تغییر بنیادین در رسیدگی به این موضوع است»،توجه به گزارش اخیر مدیرکل به شورای حکام در خصوص موضوعات باقیمانده گذشته و حال (پی ام دی) به عنوان مبنایی برای بستن پرونده و اعلام خاتمه رسیدگی به این موضوعات، ابراز رضایت از اینکه نقشه راه طبق برنامه زمانی توافق شده انجام گردیده است، ملحوظ داشتن صریح بسته شدن پرونده پی ام دی با عنایت به تکمیل نقشه راه، لغو 12 قطعنامه شورای حکام که طی سال های 2003 تا 2012 در رابطه با موضوع اجرای پادمان با ایران و از جمله مطالعات ادعایی علیه ایران تصویب شده اند، لغو تصمیم های قبلی شورای حکام در مورد منع ارائه مساعدت های فنی به ایران، ختم رسیدگی به دستورکار جاری شورا:«اجرای موافقتنامه پادمان ان پی تی و مفاد ذیربط قطعنامه های شورای امنیت در جمهوری اسلامی ایران» که نگاه به گذشته داشت،ایجاد یک دستور کار جدید تحت عنوان: «اجرای برجام و راستی آزمایی و نظارت در ایران در پرتو قطعنامه شماره 2231 (2015) شورای امنیت» که نگاه به آینده دارد، مشخص کردن دوره زمانی 10 ساله برای عادی سازی پرونده ایران در شورای حکام از مهمترین محورهای پیش نویس قطعنامه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره پرونده پی ام دی در روز سه شنبه 24 آذر ماه سال جاری بود.
علاوه بر موارد فوق در این قطعنامه برای اولین بار با لحنی مثبت در مورد همکاری ایران به منظور حل و فصل موضوعات هسته ای صحبت کرد و تاکید کرد هیچ نکته یا عبارت پردازی منفی همچون ابراز نگرانی و ... در آن وجود ندارد.از سوی دیگر قطعنامه هیچ درخواستی از مدیرکل برای ادامه کار روی موضوعات گذشته ندارد. حتی قطعنامه های گذشته شورای حکام که در آنها از مدیرکل خواسته شده بود در مورد پی ام دی گزارش بدهد هم لغو شده اند.بدین ترتیب از نظر شورای حکام به عنوان رکن تصمیم گیری آژانس، مدیرکل دیگر در مورد پی ام دی وظیفه ای ندارد.
با انجام تعهدات طرفین - در جوی از بی اعتمادی- سرانجام روز اجرای برجام فرا رسید و محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و فدریکا موگرینی سئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا 26 دی ماه را روز اجرای برجام اعلام کردند.در این روز لغو تحریم های ایران که در مهرماه دستورات آن صادر شده بود عملا اجرایی شد و یکی از طولانی ترین و پیچیده ترین مذاکرات سیاسی در عرصه سیاست بین الملل با در پیش گرفتن راهبرد برد- برد به سرانجام رسید. به موازات مذاکرات هسته ای دستگاه دیپلماسی اقدامات مکمل و هم افزا برای پیشبرد اهداف و منافع ملی را در پیش گرفت به طوری که روز اجرای برجام تعدادی از زندانیان ایرانی و آمریکایی مبادله شدند.
به موازات مذاکرات هسته ای طی ماه های منتهی به برجام شاهد مبادله هیئت های سیاسی و اقتصادی بلند پایه از کشورهای مختلف جهان به ویژه برخی از طرف های مذاکره کننده هسته ای بودیم؛ فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا،لوران فابیوس وزیر امور خارجه سابق فرانسه ،اشتاین مایر وزیر امور خارجه آلمان و فیلیپ هاموند وزیر خارجه انگلستان و بسیاری از وزرای خارجه کشورهای مختلف از جمله نمایندگان سیاسی بودند که در این مدت در تهران حضور یافتند. می توان ادعا کرد تلاش ها برای بهبود روابط خارجی ایران طی این مدت تسریع شد و همین امر باعث گردید نمایندگان سیاسی سایر کشوها نیز در تهران حضور یابند، این سفرها اگر هیچ دستاوردی هم نداشته باشد بدون تردید در شکستن فضای تحریم و انزوای بین المللی جمهوری اسلامی ایران بسیار موثر بوده است به طوری که بسیاری از کشورها برای عقب نماندن از قافله رابطه با ایران عازم تهران شدند.در این سفرها زمینه های همکاری وتوسعه روابط اقتصادی سیاسی اجتماعی و فرهنگی بررسی شد و پیش قراردادهای متعددی بین طرفین به امضا رسید.
ارزیابی از بازه دو ماهه پسابرجام/قفل ها باز می شوند
حدود دوماه از روز اجرای برجام سپری شده است؛ در این مدت رییس جمهوری کشورمان به ایتالیا و فرانسه سفر کرد و در این سفر حدود 40 میلیارد دلار قرارداد امضا شد.یکی از مهمترین قراردادها توافق با شرکت هواپیماسازی ایرباس برای ساخت و تحویل 118 فروند هواپیمای مسافربری به ایران بود. با ورود این هواپیماها به ناوگان هوایی کشور میانگین سن هواپیماهای کشور از 22 سال به 14 سال کاهش می یابد و از خروج سالانه حدود چهار میلیارد دلار و سرازیر شدن آن به جیب همسایگان ناسپاس جلوگیری می شود و در نهایت امنیت پروازهای مسافری ایران ارتقا می یابد.
احیای بازار نفت یکی دیگر از اقدامات دولت برای دوره پسابرجام به شمار می رود.با تحریم های ظالمانه بر علیه صنعت نفت ایران قرار بود فروش نفت ایران ر بازارهای بین المللی به صفر برسد با این حال یکی از اقدامات اولیه مذاکره کنندگان هسته ای جلوگیری از اجرایی شدن این امر بود به طوری که در فرایند مذاکرات هسته ای اولا سطح فروش تولید نفت کاهش نیافت و از سوی دیگر ماهانه 700 میلیون دلار از منابع بلوکه شده در اختیار جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت. به گفته سید عباس عراقچی رییس ستاد پیگیری برجام در همین مدت یکی دو ماه اخیر ایران توانسته است حدود 400 هزار بشکه بازار نفت را بازپس گیرد و به دنبال تداوم این روند در بازارهای بین المللی و حیای سهم خود در این بازار است. نباید فراموش کرد قراردادهای فروش نفت عمدتا طولانی مدت است و بازیابی بازار نفت دشواری های خاص خود را دارد به ویژه اینکه در ماه های اخیر به خاطر کاهش رشد اقتصاد جهانی قیمت نفت نیز کاهش یافته و همین امر منابع درآمدی کشورهای عرضه کننده نفت را به شدت کاهش داده است.با این حال جمهوری اسلامی ایران طی یکی دو سال اخیر میزان وابستگی بودجه های سالانه به درآمدهای نفتی را به کمتر از 30 درصد کاهش داده و آسیب پذیری از این محل را به حداقل رسانده است.
باز شدن سوئیفت و آزاد شدن منابع بلوکه شده ایران در کشورهای دیگر یکی دیگر از نتایج توافق هسته ای به شمار می رود علیرغم دشواری های فنی و ذهنی که برای تعامل بانک ها و نهادهای اقتصادی با ایران وجود دارد، امروز هیچ منعی برای دستیابی جمهوری اسلامی ایران به منابع بلوکه شده خود در بانک های خارجی وجود ندارد و به نظر می رسد دربازه زمانی حدود دو ماهه اخیر گام های خوبی برداشته شده و کم کم این موانع فنی و ذهنی هم برداشته می شود.
** نگاه متوازن به شرق وغرب/ الگویی از سیاست ایرانی
عرصه سیاست بین الملل عرصه انتخاب هاست؛شاید بتوان سیاست را به معنای داد و ستد امتیازات بر مبنای مقدورات و محذورات تعریف کرد.زمانی که ایران در زیر فشارهای فزاینده و ظالمانه بین المللی قرار داشت ،انتخاب های چندانی برای تعاملات سیاسی و اقتصادی پیش رو نداشت و همین امر قدرت چانه زنی ایران را در عرصه تعاملات بین الملل کاهش داده بود. با این حال یکی از نتایج برجام افزایش قدرت انتخاب های دستگاه دیپلماسی و زمینه سازی برای دستیابی به بیشترین منافع با کمترین هزینه ها ست. به طوری که می توان ادعا کرد دردوران پسابرجام زمینه پیگیری سیاست خارجی متوازن با شرق و غرب فراهم شده است.درهمین چند ماه اخیر شاهد حضور روسای جمهوری چین و روسیه در تهران و تعمیق مناسبات سیاسی و اقتصادی با این بازیگران مهم بین المللی بوده ایم؛چین برای تبدیل شدن به قدرت اول اقتصادی جهان خیز برداشته و روسیه هم یکی از مهمترین بازیگران سیاسی و نظامی و اقتصادی درعرصه بین الملل است و در این دو سفر توافقات مهمی در عرصه های مختلف سیاسی و اقتصادی منعقد شد.در راستای سیاست ایرانی توازن در عرصه دیپلماسی است که این سفرها را می توان در کنار مبادله هیئت های دیپلماتیک قرار داد که در ماه های گذشته از اروپا راهی تهران شده اند.
** سالی که پیش روست
تاثیرات و پیامدهای برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام در ابعاد مختلف سیاست داخلی، سیاست خارجی ،روابط منطقه ای ،بین المللی و تاثیرات اقتصادی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است؛با این حال یک چیز کاملا روشن است و آن اینکه بخش اعظم ظرفیت دستگاه دیپلماسی آزاد شده و و دستگاه دیپلماسی می تواند در سال آینده به دنبال پیگیری سیاست ها و اهداف تعریف شده در دیگر حوزه ها باشد.
**زمینه سازی برای تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی
اگرچه در سال گذشته سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی به عنوان راهبرد اساسی پیش روی دستگاه ها و نهادهای مختلف دولتی و خصوصی قرار گرفت؛ با این حال در دوران پسابرجام زمینه برای تحکیم بنیان های اقتصادی جامعه بیش از هر زمان دیگری فراهم شده است.واقع امر این است که عرصه بین المل بر مبنای قدرت تعریف می شود و ماهیت روابط منطبق بر قاعده قدرت تغییر نمی کند و تضاد منافع امری بدیهی است.علاوه بر این ایران به عنوان کشوری انقلابی است که حامل ارزشهایی است و محقق ساختن آن ارزشها نیازمند ارتقای قدرت است. در چنین شرایطی می توان دریافت که راهبرد اقتصاد مقاومتی محدود به دوره زمانی خاصی نبوده و حتی قدرتمندترین کشورها هم تلاش می کنند تا خود را از تکانه های داخلی و بیرونی مصون نگه دارند. در همین راستا لغو تحریمها یکی از موانع پیش روی پیشرفت های اقتصادی ایران را برداشت. هر چند دستگاه دیپلماسی در مسیر ظرفیت سازی برای ارتقای توسعه اقتصادی و ارتباط با سایر کشورها نیز گامهای بلندی آغاز کرده است کما اینکه در آخرین همایش سفرا و نمایندگان جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور ضمن تاکید بر اصول مندرج در قانون اساسی و رهنمودهای مقام معظم رهبری،پیگیری منافع اقتصادی از مهمترین موضوعات مطرح در این همایش بود و ظاهرا قرار است دستیابی به این هدف در بررسی عملکرد نمایندگان جمهوری اسلامی مورد ارزیابی قرار گیرد.
**روابط منطقه ای ؛چالش ها و اولویت ها
یکی از روزهای مندرج در تاریخ برجام روز انتقالی است و قرار است در یک بازه زمانی هشت تا ده ساله پرونده هسته ای ایران کاملاعادی شود.از سوی دیگر ایران اهدافی را بر اساس سند چشم انداز توسعه 20 ساله تعریف کرده است که در یک بازه زمانی 20 ساله به قدرت اول منطقه تبدیل شود. در سایه تحریم های ظالمانه علیه کشورمان و شاید عدم اعتقاد برخی از مدیران سابق به چنین برنامه ای حدود نیمی از فرصت دستیابی به این اهداف سپری شده است. حداقل در داخل کشور وفاق و همدلی برای دستیابی به این اهداف وجوددارد با این حال بی ثباتی، تروریسم وافراطی گری تهدیدات اصلی دستیابی به چنین اهدافی هستند و منطقه خاورمیانه چشم انداز روشنی برای ثبات و آرامش ندارد.از دید بسیاری از ناظران مسائل منطقه دستیابی به ثبات و آرامش در خاورمیانه نیازمند همکاری بین دو قدرت اصلی منطقه یعنی تهران و ریاض است،با این حال تلاش های دولت تدبیر و امید برای گفت و گو با مقمامات عربستان سعودی گوش شنوایی نیافته و اتفاقا این کشور جهت گیری کاملا خصمانه ای علیه جمهوی اسلامی ایران اتخاذ کرده است. جمهوری اسلامی ایران در سال های اخیر در قبال بد رفتاری با حجاج بیت الله الحرام و جان باختن صدها حاجی ایرانی همچنین رفتارهای غیر مسئولانه این کشور در منطقه با گذشت و بزرگمنشانه رفتار کرد با این حال زمانی که در واکنش به اعدام روحانی شیعه شیخ باقرالمنر جمعی از هموطنان به سفارت این کشور حمله کردند کارزاری همه جانبه علیه جمهوری اسلامی ایران تدارک دید و این در حالی است که این اقدام از سوی همه مسئولین کشور محکوم شد. نحوه تعامل ایران با عربستان یکی از پرسش هایی است که ناظران سیاسی به دنبال پاسخ آن هستند و می خواهند بدانند که مسیر صبر ومدارای ایران ،و عناد و لجبازی عربستان بالاخره به کجا می رسد؛پرونده های مهمی روی میز منطقه خاورمیانه است؛شعله های ترور از خاورمیانه فراتر رفته است، یمن حدود یک سال است که توسط جنگنده های عربستانی بمباران می شود،سوریه و عراق درگیر جنگ فرسایشی با تروریسم وافراطی گری داعش هستند و برخی فرصت طلبان منطقه ای و بین المللی با اظهاراتی از قبیل پایان دوره سایکس- پیکو به دنبال تجزیه و فروپاشی این کشورها هستند،میلیون ها آواره سوری و عراقی به امید امنیت راهی غرب شده اند و دهها نفر از آنان در میانه راه گرفتار طوفان و گرداب شده و جان باخته اند،لبنان که مدت هاست در بن بست تعیین رییس جمهوری گرفتار شده بود این روزها باید تاوان مبارزه با تروریسم ومقاومت دربرابر اشغالگران را بپردازد،فلسطین هم به عنوان بنیادی ترین معضل و مسئله جهان اسلام این روزها اساسا از دستور کار خارج شده است.در چنین فضایی دستگاه دیپلماسی ایران نماد بلوغ و بزرگمنشی سیاسی واخلاق اسلامی بوده که نگران از دست رفتن سرمایه های مادی وانسانی جهان اسلام است و برای جلوگیری از فروپاشی بیش از پیش منطقه دست یاری به سوی هر بازیگری دراز می کند، باید دید آیا دستگاه دیپلماسی سالی که پیش روست خواهد توانست گام جدی و ملموسی برای کاهش آلام مردم منطقه بردارد.
4949
نظر شما