صادرات محصولات زیست فناوری بزرگترین اتفاق دهه آینده/آیا ایران می تواند سهمی از این بازار بگیرد؟

متین دخت والی نژاد-

اتفاق  نسبتا جدیدی در دو دوره زمانی در دنیا رخ داده است. اولین دوره از سال  ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ در ۱۵ سال اخیر و اتفاق دوم و بزرگتر از ژانویه شروع شده که برنامه اقتصادی دنیا رابراین اساس تا ۲۰۳۰ رصد می کند . در این مجموعه یک نظام جدید اقتصادی در دنیا تعریف می شود. ملاحظات بسیاری ازجمله اتمام مخازن نفتی، آلودگی هوا، گرم شدن زمین، تغییرات اقلیمی، افزایش جمعیت و بحران های ناشی از سوخت های فسیلی و هرز رفتن منابع طبیعی دیده شده است. بحث های بسیار استراتژیک مانند از دست رفتن منابع آب شیرین و کمبود غذا و بحثی تحت عنوان امنیت غذایی مطرح است. براساس این تغییرات و تحولات، دنیا یک نظام جدید اقتصادی را به اسم اقتصاد زیستی تعریف کرده است. یعنی چشم ببندید بر روی نفت و همه منابع تولیدی که از ذخایر زیر زمینی تامین می شود.
در همین راستا میزگردی با حضور سید مهدی علوی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری، امید فدائی منش، عضو هیئت مدیره شرکت زیست فناور بازار ایرانیان، محمد قدمیاری، مدیر درآمدهای اختصاصی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری، محمد میر دریکوند،عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و حامد سجادی، مدیرعامل یکی از شرکت های بخش خصوصی با درکافه خبر درباره اقتصاد زیستی و بازار زیستی برگزار شد.مشروح این میزگردبدین شرح است:

بعد از اتفاقی که در ژاپن افتاد دنیا به سمتاستفاده از سوخت های فسیلی رفت.فاجعه فوکوشیما و هزینه ای که ژاپن برای اتفاقی در بخش هسته ای داد ایا سبب می شود که قدرت های بزرگ  دنیا برای  دست یابی به منابع انرژی جدید چاره اندیشی کنند؟  

علوی:در جمع کشورهایی که اتفاق را ایجاد کردند معدود کشور هایی مانند آمریکا مخازن نفتی دارد. آن هایی که نظام جدید تعریف کردند همه کشورهای اقتصادی جهان اند. کشورهای ثروتمند صنعتی هستند که آنها نیز منابع و مخازن انرژي ندارند. کشورهایی که چنین برنامه استراتژیکی را تعریف نکردند و نیاز به منابع نفتی دارند برای فروش به دیگران چنین نظامی را ندارند. پس به نظر نمی رسد که بتواند یک چالش سیاسی باشد. اما نکته ای که مهم است رویکرد ژاپن از بحث هسته ای به سوخت های فسیلی یک دلیل عمده داشته است که آن هم منابع زیستی است. هنوز منابع زیستی نتوانسته در عرصه های مختلف جا باز کند که نیاز روزانه کشوری مانند ژاپن را تامین کند. علی رغم اینکه ژاپن جزو اولین کشورهای آسیا بود که نظام اقتصاد زیستی را تصویب نموده و اجرا می کند.

اتفاق جدیدی در نظام اقتصادی جهان افتاده است. از مخازن نفتی، ذخایر نفتی و زیر زمینی چشم پوشی می کنند و به سمت یک حرکت نو و به نفع زیست کره به نفع مردم و برای پاسخ گویی به چالش های بزرگ به این نظام ورود می کنند. این نظام حجم معاملات بسیار زیادی را دارد. 2 هزارمیلیارد دلار گردش معاملاتی  سالیانه محصولات زیستی در اتحادیه اروپا است. در بازار اروپا نزدیک به ۲ میلیون فرصت شغلی جدید ایجاد کرده واثر بزرگی بر نوسازی صنایع دنیا می گذارد.

قدمیاری: نوسازی صنایع می تواند بارویکرد های توسعه و بازسازی صنایع در ایجاد ارزش افزوده باشد. خیلی از توسعه ها که در کشور ها اتفاق افتاده برحسبIT  یوده است. بیوتکنولوژی به عنوان یکی از فناوری توانمندساز واستراتژیک از هشت فناوری برتر، یک بستر توسعه مانند It است. یعنی با همین وسعت و تنوع. به خصوص در بحث متنوع کردن محصولات و فرآیند ها. کشور هایG7 در سال ۲۰۱۵ که کنفرانس بیواکونومی تشکیل شد همه این کشور ها با این رویکرد، برای نوسازی اقتصاد خودشان فکر می کنند. با این توسعه بتوانند یک تحول جدیدی در صنایع مختلف ایجاد کنند. کاهش قیمت 70 درصدی نفت تنها ناشی از تحولات سیاسی نبوده و بحث جایگزین هانیز بوده و مطرح شده است. اگر حاشیه سود صنایع مختلف بررسی شود بیوتکنولوژی سرآمد همه این ها است. کالایی که درحال حاضر در کشور وارد شده است وحدودا ۱۰۰ هزارتومان فروش می رود رامی توان با ۵ هزار تومان عرضه کرد ومی توانیم مزیت رقابتی دراین حوزه داشته باشیم. 

اگر وسایل ساخت و ساز گیاهی که در صنایع به کار گرفته شده بعدها در خانه و سیمان وارد شود به نظر شما استقبالی از این موضوع می شود؟

فدائی منش: مشکل فرهنگی کشور است. من مستقیم در این موضوع قرار داشتم. محصول بیوتک کود زیستی که مستقیما درگیر بازاریابی آن شدم. در ان جا متوجه شدیم که جامعه پس می زند. آمادگی فرهنگی در کشور در این موضوع پایین است ولی برای صادرات امادگی خوبی ایجاد شده است. باید محصول بیوتک صادر شود. یک رویکرد استراتژیک کشور این است که داخلی تولید  کنیم و به کشورهایی که زیرساخت های آماده ای دارند این محصولات را صادر کنیم. در شرایط فعلی خیلی راحت تر می تواند این اتفاق توسعه پیدا کند. 

علوی: اقتصاد زیستی مبتنی بر دانشی به اسم زیست فناوری است. دو تکنولوژی بسیار اثرگذار میکرو ااکترونیک و زیست فناوری صنایع را راهبری می کنند. زیست فناوری دانشی است که ما از موجودات زنده یا هرگونه فرآورده، فرآیند و مکانیزم و اجزای موجودات زنده در خلق کالاهای جدید یا فرآیند جدید صنعتی استفاده کنیم. 

خاصیت این تکنولوژی ایجاد تنوع گسترده است. ممکن است بخواهید سیمان را از فرآورده های گیاهی تولید کنید و چه کسی در ایران حاضر است تولید کند. ما به شما یک جایگزین دیگری می دهیم. ارزش افزوده چنین تکنولوژی به شما راهکار ها و انتخاب های بیشتری در تولید کالا می دهد.

میردریک وند: نفت برای کشوری مانند ایران چالش برانگیز است. با توجه به عدم ثبات سیاسی که درجهان وجود دارد. اقتصاد زیستی را هم در ایران و هم در کشور های دیگر به عنوان یکی از حوزه های فناوری که رکن های اقتصاد دانش بنیاد است در کشور ما و برنامه اقتصاد مقاومتی می تواند مطرح شود. فناوری زیستی در اکثر صنایع نفوذ دارد.آنزیم های شوینده یا پروبیوتیک های در مواد لبنیات مثالی ازاین فناوری است.

صنایع کشور ما چگونه می توانند با چنین پیشرفتی در تکنولوژی و فناوری زیستی خودرا تطبیق دهند؟

ساجدی: در حوزه هایی که خود تولید تکنولوژی و عرضه اش همه چیز است شاید کشور ایران نتوانسته خود را خوب تطبیق دهد. یک سری تکنولوژی هایی است که در خدمت بقیه حوزه ها هستند. دنیا که خود را IT محور می کند اصرار ندارد که در همه جا سخت افزار تولید شود. در برخی بخش ها سخت افزار تولید می کنند و به آن سرویس اضافه می کنند. در حوزه زیست فناوری خودش به تنهایی همه چیز نیست و می تواند وابسته به بقیه صنایع باشد. می تواند به صنایع ما نوآوری تزریق کند.به طور مثال سیستم پخش می تواند با IT محور کردن حاشیه سود خود را بالا ببرد. خود صنعت بزرگ ممکن است نتواند انرژی بگذارد و خود را تغییر دهد. نگرانی که وجود دارد این است که هسته اصلی آدم هایی هستند که دارای دانش هایتک اند. ایران بزرگ ترین صادر کننده آدم است. سالیانه ۱۵۰ میلیارد دلار ارزش آدم هایی اند که از ایران خارج می شوند. پس حتما نکته ای وجود دارد که در بیرون خریدار است. پس نتیجه می گیریم هسته اصلی وجود دارد. پتانسیل انسانی وجود دارد و فناوری مانند IT می تواند کمک بقیه صنایع باشد می تواند ارزش افزوده بقیه صنایع را بالا برد. پس اگر آدم ها درست به این حوزه هدایت شوند و دست آورد هایشان به نقطه اثرشان هدایت شود آن وقت ارزش اقتصادی خوبی ایجاد می شود. 

به نظر شما مشکل از مردم است یا باید در نقاط دیگری تمرکز کرد؟

فدائی منش: نرم افزاری در سال ۷۹ تولید کردم که نتواستیم حتی یکی از آن را بفروشیم. محصول تولید کردم ولی در قسمت فروش مشکل پیدا کردیم. پس از گذشت زمان متوجه شدیم که خود تولید نیز مشکل داشته است. محصولی تولید شده که اروپا می خرد ولی در ایران خریدار ندارد. زنجیره ای وجود دارد که فنی ابتدا راه است و بعد بحث های مدیریت دیگری وارد می شود. بحث قیمت گذاری فناوری که پیش می آید، ۲۵ درصد کل ارزش برای فناور است و ۷۵ درصد برای فردی که این فناوری را تجاری می کند. با این قیمت گذاری متاسفانه در ایران آشنایی ندارند و درآخر با مشکل مواجه می شوند. 

میردریکوند: سرمایه انسانی خوب در این حوزه وجود دارد. در حوزه دانش من موافق نیستم  که شرایط خوبی داریم. در ایران هنوز در مسئله اقتصاد تکنولوژی نسل اول  مطرح است. 

فدائی منش: دنیا بازاریابی حرفه ای را پیش گرفته است ولی در ایران به طرز دلالی تجارت می کنند. در اروپا و آمریکا به طور حرفه ای بازاریابی می کنند. برای محصول زیست فناوری در مصرف مشکلی نداریم ولی  طرز عرضه کردن و روش تبلیغات درست را صحیح انجام نمی دهیم. تکنولوژی نیاز به بازاریابی علمی دارد. 

ساجدی: پیدا کردن نقطه اثر ورود به نظر مهم می رسد. ایران کشوری نیست که با تحقیقات پایه ای سرمایه گذاری کند. یک زنجیر از جایی لطمه می خورد که ضعیف ترین قسمت باشد. 

قدمیاری: ارتباط بین این زنجیر ها وجود دارد ولی  یکی از مشکلات اصلی ما در سطح کلان جامعه و به خصوص در سطح سیاست گذاری استراتژیک کشوراین است که ارتباط سیستمی موثر بین نهادهای سیاستگذاروجود ندارد.استاندارد سازی رکن اصلی فرهنگ سازی است. در حال حاضر جامعه ما سطح تحصیلات بالایی دارد. کافی است مردم متوجه استاندارد کار شوند. حمایت از بخش خصوصی که مطرح می شود باید این بستر ها را آماده کنند.

نگرشی که در دولت وجود دارد این است که حضور بخش خصوصی در کنار دانشگاه ها برای پشتیبانی از تولیدات دانش بنیاد به خصوص هایتک را تقویت کند. جذابیت این ایده چه می تواند باشد؟

ساجدی: دراقتصاد مبتنی بر دانش یا فناوری ها پیشرفته دو اتفاق متصور است که این موضوع را جذاب کند. باید این فناوری ایجاد حاشیه سود بزرگ کند.شناسایی حوزه های از فناوری هایی که می توانند ارزش افزوده خوب ایجاد کنند. دانش به علاوه یک سری ورودی ها این را ارزشمند می کند. یک وجه دیگر، حجم بازار بزرگی دارد. یکی ار دلایلی که IT چهره دنیا را تغییر داد این است که وقتی طرف نرم افزاری درست می کند جامعه بزرگی از آن استفاده می کند.

علوی: جزئی به اسم ایده با جز دیگری به اسم سرمایه هوشمند ترکیب شده و زنجیره ای از اقتصاد را تکمیل کرده است که تحولات اساسی در دنیا ایجاد می کند. در ۱۵ سال آینده حدود ۴۰ الی ۵۰ درصد کالاهای مورد نظر بشر اعم از کالاهای ضروری مانند غذا، دارو از منابع غیرنفتی(منابع زیستی) تولید خواهد شد. یعنی بازار جهان نوسازی خواهد شد. دانش به معنای عملی وارد عرصه اقتصاد خواهد شد. فرصت های جدید شغل برای متخصصین خواهد بود.اتحادیه اروپا بیشترین توسعه را در زمینه اقتصاد زیستی داشته است. نظام صنعتی ایران اگر نتواند ۱۰ الی ۱۵ سال آینده خود را نوسازی نکند ماندگاری در بازار های آینده نخواهد داشت.

22435