با این وجود، گسترش اقدامات تروریستی داعش در بیروت و پاریس و نیز نیویورک نشان داد که گروههای تروریستی و تکفیری در صورت مماشات و ادامه حمایت های مالی و نظامی برخی از قدرت های منطقه ای توان به چالش کشاندن امنیت جهانی را دارند بطوری که بیشتر کشورهای اروپایی و نیز آمریکا در وحشت از اقدامات تروریستی در یک فضای امنیتی گسترده به استقبال سال نو میلادی رفتند .
تاسف بار اینکه همچنان برخی از کشورهای عربی از جمله عربستان در کنار ترکیه که داعیه دار مبارزه با تروریسم هستند خود از عوامل اصلی شکل گیری گروههای تکفیری و رشد تروریسم در منطقه محسوب می شوند. پیوند استراتژیک با مخالفین تندروی بشار اسد در سوریه و تلاش برای برهم زدن موازنه قدرت در منطقه با تبلیغات فزاینده رسانه ای مبنی بر ظهور هلال شیعی از جمله اقدامات است .
بنابراین سال گذشته در سوریه و عراق و نیز مناطق دیگر خاورمیانه شاهد قتل عام بیشتر زنان و کودکان و سیل مهاجرت آوارگان از کشورهای جنگ زده به قاره سبز بودیم، بطوری که تداوم این مهاجرت ها به یک بحران انسانی در سطح نظام بین الملل تبدیل شده است و حتی در صورت عدم مصالحه سیاسی در سوریه و تداوم تنش در عراق و یمن، گسترش مهاجرت ناخواسته دور از انتظار نیست. تجربه تلخ جنگ در منطقه به ویژه سوریه نشان می دهد که تقابل منافع قدرت بزرگ و نبود سیاست واحد جهانی برای صلح سازی و ایجاد امنیت پایدار می تواند همچنان شرایط را برای نزاع قومی و مذهبی فراهم سازد.
گرچه دو دور از مذاکرات با مشارکت طرفین منازعه در ژنو همزمان با تلاش های سازمان ملل متحد و نیز تصویب قطعنامه شورای امنیت برای خشکاندن منابع مالی داعش، نویدبخش مهار و کنترل اقدامات تروریستی است. با این وجود شرایط پیچیده سوریه بدلیل صف بندی های متعدد سیاسی و شکاف بزرگ میان حامیان و مخالفان بشار اسد در مورد تعیین سرنوشت وی بر ابهامات موجود افزوده است. بطوری که عربستان در کنار ترکیه همچنان از سوریه بدون بشار اسد حمایت می کنند و ادامه حکومت وی را عامل تشدید اوضاع سیاسی منطقه و نیز گسترش اقدامات تروریستی داعش اعلام می کنند در کنار این مواضع سخت، برخی از کشورهای اروپایی نظیر آلمان و فرانسه امکان مصالحه سیاسی و ایجاد صلح با وجود بشار اسد را محتمل می دانند، مواضعی که در صورت تقویت بیشتر آن می توان به نتیجه مذاکرات آتی خوشبینانه نگریست. البته مواضع آمریکا در ارتباط با وزن سیاسی گروههای درگیر و سرنوشت شخص بشار اسد هم با مواضع تند دو متحد اصلی خود یعنی ترکیه و عربستان فاصله دارد و ممکن است که آمریکایی ها در مصالحه سیاسی با روسیه و ایران بر سر ماندن بشار اسد در قدرت در دوره انتقالی توافق کنند.
از دیگر سو، ایران در کنار روسیه از ساختار قدرت سیاسی سوریه و شخص بشار اسد حمایت می کنند و هر دو کشور هزینه های سنگینی را بر سر ادامه این حمایت ها پرداختند. تشدید تضاد منافع ایران با عربستان سعودی و برخی از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و نیز التهاب در روابط با ترکیه پس از جدال دیپلماتیک و درگیریهای رسانه ای نشان می دهد که سوریه به عنوان عامل کشیدگی اوضاع و تنش آفرین در روابط ایران با قدرت های منطقه ای است .
همچنین روسها با مداخله نظامی در سوریه و حمایت نظامی از نیروهای بشار اسد در جنگ علیه مخالفین تندرو و میانه رو نشان دادند که اهمیت هارتلند قدیم و حضور در مناطق سوق الجیشی خاورمیانه را به خوبی درک کردند و حاضرند برای حفظ نفوذ سنتی خویش در خاورمیانه ضمن رو در رویی با رقبای سنتی خویش از تمام ابزار موجود بهره ببرند. در این میان سرنگونی بمب افکن سوخوی روسی توسط ترکها ضمن ایجاد التهاب تازه در روابط شرق و غرب، شرایط را برای حضور سنگین نظامی روسیه در منطقه فراهم کرد. به نظر می رسد در صورت عدم اقدام ترکیه علیه هواپیمایی نظامی روسی امکان تشکیل ائتلاف گسترده علیه داعش و تضعیف این گروه تروریستی وجود داشت چرا که روسیه پس از حملات تروریستی پاریس با اعلان آمادگی برای اقدامات مشترک علیه تروریسم از همکاری اطلاعاتی و نظامی با ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا استقبال کرده بود .
در هر صورت به نظر می رسد به رغم شکاف موجود میان روسیه و ایران از یک سو و محور غربی- عربی و ترکی بر چگونگی روند مصالحه و حضور گروههای سیاسی مختلف در مذاکرات صلح سوریه، وحشت جهانی از گسترش تروریسم و حضور برخی از شاخه انشعابی از داعش در افغانستان و پاکستان و حتی قفقاز همکاری بیشتر میان طرفین را دوچندان ساخته است.
از دیگر سو به رغم تلخی های سال گذشته در مبارزه با تروریسم و کنترل خشونت ها در منطقه در عراق پس از روی کار آمدن دولت العبادی و پشتیبانی گروههای مختلف شیعی و سنی در کنار حمایت مرجعیت آیت ا... سیستانی از ایجاد جبهه واحد برای مقابله با جریانات تکفیری و بازماندگان بعثی شاهد آزادی بخش های مختلف شهرهای اشغالی از حاکمیت داعش بودیم. تصرف الرمادی توسط نیروهای نظامی و امنیتی عراقی و حضور گسترده نیروهای مردمی ثابت کرد به رغم دشواری های موجود در عرصه داخلی، امکان پیروزی بر داعش وجود دارد. بی تردید پس از آزادی الرمادی ارتش عراق با روحیه مضاعف به سوی قلعه داعش یعنی موصل حرکت خواهد کرد. پیروزی بر داعش در عراق تاثیر خود را در جبهه سوریه هم خواهد گذاشت گرچه در عرصه میدانی سوریه نیروهای مختلفی عَلَم مبارزه با بشار اسد برافراشتند و در تلاشند خود را به عنوان نیروهای آزادی بخش سوریه اعلام نمایند، با این وجود به غیر از داعش و جبهه النصره، دیگر گروههای مخالف نظام سیاسی سوریه با گفتگو و مذاکراه با رژیم بشار برای ایجاد ساختار جدید اعلام آمادگی کردند .
بنابراین در سال آینده با تضعیف هر چه بیشتر داعش در سوریه و عراق، امکان مصالحه و گفتگوهای ملی نیز فراهم خواهد شد. ولی برای ریشه کنی تروریسم بایستی در گام نخست اقدامات مشترک جهانی و نیز مکانیزم های تنبیهی از طریق نهادهای بین المللی از جمله شورای امنیت در محکومیت جدی حامیان مالی و نظامی گروههای تروریستی شکل گیرد .
داوداحمدزاده، کارشناس خاورمیانه
نظر شما