نسرين وزيري: از آنجا که آغاز به کار هر دوره از مجلس در خردادماه است، انتخابات آن در اسفند سال گذشته يا فروردين همان سال برگزار مي شود. شرط راي آوري براي ورود به مجلس در ادوار مختلف متناسب با قانون انتخابات در آن دوره متفاوت بوده است. کما اينکه بر اساس مصوبه شوراي انقلاب که انتخابات مجلس اول بر اساس آن برگزار شد، در مرحله اول انتخابات نمایندگان با اکثریت مطلق آرا اتنخاب می شدند و در صورتی که در دور اول، اکثریت مطلق حاصل نشد، انتخابات، دو مرحله ای خواهد شد و در دور دوم با اکثریت انتخاب می شدند. بر اساس نخستين قانون انتخابات مجلس شوراي اسلامي که در مجلس اول در سال 1362 برگزار شد نيز اين شرط راي آوري عينا در ماده 8 تکرار شده و نامزدها در مرحله اول بايد «اکثريت مطلق آرا» را کسب مي کردند که به منزله کسب نصف بعلاوه يک کل آراي ماخوذه بود. انتخابات مجالس دوم تا پنجم بر اساس آن برگزار شد. تحقق چنين شرطي در مجالس اول تا سوم، چندان مشکل نمي نمود، چرا که در مراحل اول انتخابات مجالس اول تا سوم، به ترتيب 18، 13 و 12 نماينده از تهران توانستند به مجلس راه يابند. اما در انتخابات مجالس چهارم و پنجم، کسب اکثريت مطلق آرا آنقدر سخت شده بود که تنها دو نماينده تهران توانستند در مرحله اول به مجلس وارد شوند.
از اين رو شرط کسب اکثريت مطلق آرا در دوره پنجم خانه ملت، در قالب اصلاح قانون انتخابات مجلس، در دو مرحله تغيير کرد. نخست در 7 آذر سال 1378 که مصوب شد «در مرحله اول هر نامزد بايد اكثريت يك سوم آراء را کسب کند.» و دوم در 13 دي ماه همان سال که مقرر شد «انتخاب نماينده در مرحله اول منوط به كسب اكثريت حداقل يك چهارم كل آراء و در مرحله دوم و همچنين انتخابات ميان دوره‌اي با كسب‌اكثريت نسبي به هر ميزان باشد». با اين تغيير در قانون انتخابات، در مجالس ششم و هفتم به ترتيب 28 و 29 نفر از حوزه انتخابيه تهران در مرحله اول وارد پارلمان شدند. اگرچه تعداد نامزدهاي راه يافته به مجالس هشتم و نهم در مرحله اول بار ديگر با کاهش چشمگيري در تهران روبرو شد، اما قانون انتخابات در اين بند، دستخوش تغيير جديدي نشد.
در ميان مجالس نه گانه شوراي اسلامي، ترکيب نمايندگان تهران در مجالس چهارم و هفتم تا نهم از ابتدا تا انتها ثابت مانده و به سبب فوت، شهادت و يا تغيير سمت از مجلس به دولت، تغيير نکرده و ناگزير از برگزاري انتخابات ميان دوره اي در اين حوزه انتخابيه نشده است.
ميزان مشارکت در هر دوره از انتخابات مجلس اگرچه بي تاثير از قانون انتخابات به سبب تعيين سن راي دهندگان نيست، اما لزوما هم تابعي از آن به شمار نمي رود. سن راي دهندگان بر اساس مصوبه شوراي انقلاب و نخستين قانون انتخابات مجلس در سال 62 که تا انتخابات مجلس پنجم حاکم بر شرايط انتخابات بود، 16 سال در نظر گرفته شده بود. اما با اصلاحيه سال 78 سن راي دهندگان به 15 سال تغيير پيدا کرد و انتخابات مجالس مجالس ششم و هفتم با اين شرايط برگزار شد. اما بر اساس اصلاحيه اي که سال 85 در مجلس هفتم بر قانون انتخابات صورت گرفت، سن راي دهندگان متناسب با اصلاحات قوانين انتخابات رياست جمهوري و شوراها به يکباره به 18 سال افزايش يافت تا به گفته نمايندگان «تعقل» در انتخاب بيشتر شود. به همين دليل بود که شمار کساني که حق راي داشتند در انتخابات مجلس هشتم، کمتر از انتخابات مجلس هفتم شد و ميزان مشارکت نيز کاهش يافت.
به طور ميانگين، ميزان مشارکت مردم در انتخابات مجلس حدود 55 درصد است که در مجالس پنجم و ششم با رشد چشمگيري مواجه شده و به ترتيب به 71 و 68 درصد رسيده است. از اين منظر انتخابات مجلس پنجم با اين ميزان مشارکت يک نمونه استثنايي به شمار مي رود.
البته با نگاهي به ميزان مشارکت تهراني ها در انتخابات مجلس و مقايسه آن با ميزان مشارکت در کل کشور، متوجه عدم تطابق رشد آنها مي شويم. چه آنکه تهراني ها رکورد مشارکت را در انتخابات مجلس دوم با 74.5 درصد زده اند و پس از آن تنها در مجالس اول و پنجم، مشارکت بيش از 50 درصدي را ثبت کرده اند.
از آن زمان که ايران جمعيت 37 ميليوني داشت، تا کنون که بيش از 80 ميليون ميليون نفر را در خود جاي داده است؛ 285 نفر نمايندگان ساکنين پايتخت در خانه ملت بودهاند. نسبت کانديداهاي تهران به تعداد کل نامزدهاي انتخابات در هر دوره از رقابت هاي پارلماني، در مجلس اول حدود يک چهارم بود که تا مجلس چهارم کاهش يافته و به يک دهم کل نامزدهاي کشور رسيد. اما اين روند بار ديگر شيبي صعودي يافت و در انتخابات مجلس نهم با نامزدي 850 نفر در تهران در مقايسه با 3444 نفري که از کل کشور نامزد انتخابات مجلس بودند، اين نسبت به يک چهارم رسيد.
در جدول زير مشروح زمان بندي در 9 دوره انتخابات مجلس شوراي اسلامي، آمار نامزدهاي هر دوره در ايران و تهران و همچنين ميزان مشارکت در کل کشور و پايتخت را بخوانيد:
* برای دیدن جدول در ابعاد بزرگتر، اينجا را کلیک کنید.
2727
نظر شما