چک های بانکی چقدر امن است؟/ مقدمات ورود چک های الکترونیکی به بازار

با رشد روزافزون خدمات الکترونیکی و نفوذ آن در زندگی روزمره شاهد تبدیل شکل بسیاری از خدمات به خدمت الکترونیکی هستیم. یکی از تغییرات بزرگی که در حوزه پولی و بانک کشور رخ داد که نسبت به سایر خدمات عمومی از قدمت بیشتری نیز برخوردار است. مدتها است  که خدمات بانکی به صورت الکترونیکی انجام می شود و این امر در دسترس پذیری خدمات در طول شبانه روز کاهش ترددها و سفرهای شهری، سرعت خدمات و .... داشته است.

در حوزه چک نیز خدمات الکترونیکی در درون نظام بانکی کشور وجود دارد. آخرین نمونه آن طرح چکاوک بود که از طریق آن چک ها بین بانک ها به صورت تمام الکترونیکی مبادله شده و باعث افزایش سرعت و دقت در گردش چک و وصول آن گردیده است. اما هنوز برگ چک در بین مردم وجود داشته و مشابه ای در دنیای الکترونیکی برای آن وجود ندارد. در این مقاله به چگونگی ایجاد برگ چک الکترونیکی و نیازمندیها، مزیت ها و تحدیدهای آن پرداخت شده است.

شاهین نوروزی کارشناس ارشد حوزه امنیت اطلاعات و بانکداری الکترونیکی در گفت و گو با خبرگزاری خبرآنلاین، درباره آینده ابزارهای تبادل و پرداخت مالی در کشور و ضرورت ارتقای ضرایب امنیتی خصوصا پس از لغو تحریم ها و اتصال شبکه بانکی و پرداخت کشور به شبکه جهانی پس از تحریم ها توضیحات مفصلی داد.

نورزوی با اشاره به پیامدهای استفاده از چک های کاغذی برای اقتصاد کشور گفت:« برگ چک کاغذ توسط بانک ها صادر شده و از ویژگیهای امنیتی متوسطی نیز برخوردار است. علاوه بر خاصیتهای امنیتی که در خود برگ چک کاغذی وجود دارد و توسط بانک ایجاد می شود درج امضای صاحب چک و صدور آن به اراده ی صاحب چک نیز از مزیت های بسیار هم امنیتی در برگ چک می باشد که اصالت سنجی آن را توسط کارشناسان خط و امضاء امکان پذیر می کند. بدیهی است در صورت تغییر ماهیت برگ چک از کاغذی به الکترونیکی این ویژگی یعنی امکان اصالت سنجی و انکارناپذیری آن باید حفظ شود به این معنا که بتوان هویت صادر کننده برگ چک را تشخیص داد و از اصالت آن مطمئن شد و صادر کننده آن نیز نتواند منکر آن شود».

وی ادامه داد: « در دنیای الکترونیکی برای احراز هویت، اصالت سنجی و انکارناپذیر راه کارهای متعددی وجود دارد که اصلی ترین آن استفاده از زیرساخت های کلید عمومی یا به اصطلاح عمومی امضای دیجیتال است. بنابراین اصلی ترین پیش نیاز برگ چک الکترونیکی را می توان زیرساخت کلید عمومی دانست، خوشبختانه مدتی است در بانک مرکزی این زیرساخت تحت عنوان نماد ایجاد گردید و در حال بهره برداری می باشد و می توان گفت اولین و اصلی ترین نیازمندی ایجاد برگ چک الکترونیکی هم اکنون در تمام بانکی کشور وجود دارد».

به گفته این کارشناس امنیت اطلاعات « یکی دیگر از مهمترین مسائل حوزه چک مباحث حقوقی و قضایی آن است برگ چک کاغذی امکان بررسی توسط کارشناسان خبره، خط و امضاء را دارد و در نتیجه قضات می توانند مبتنی بر نظر ضابط قضایی که همان کارشناسان حوزه خط و امضاء می باشند از اصالت یک برگ چک آگاهی یافته و در صورت بروز اختلاف بین افراد در حوزه چک به قضاوت صحیح و عادلانه برسد. تبدیل برگ چک از کاغذ به الکترونیکی باید امکان بررسی حقوقی و قضایی را حفظ کند. خوشبختانه قوانین قوه و کارامدی همچون قانون تجارت الکترونیکی و قانون دادرسی الکترونیکی در خصوص امضای دیجیتال و قوانین اثباتی آن وجود دارد که به راحتی به استناد آنها می توان از اصالت امضاء و یک سند الکترونیکی (که در اینجا برگ چک الکترونیکی است) اطمینان حاصل نمود. دستگاه قضایی کشور در چند سال اخیر در حوزه الکترونیکی و ارائه اثباتی آن پیشرفت های بسیار زیاد و عمیقی داشته و امروزه به راحتی می توان به اسناد الکترونیکی همچون اسناد کاغذی اعتماد کرد».

نوروزی در پاسخ به این سؤال که پیش نیازهای برگ چک الکترونیکی چیست، گفت:« این پیش نیازها را می توان در دو قالب فنی و حقوقی دسته بندی کرد؛ هم در نظام بانکی و هم در نظام قضایی تمامی پیش نیازهای فنی و حقوقی برگ چک الکترونیکی وجود دارد و برای تحقق برگ چک الکترونیکی مشکلی وجود ندارد. سوال اینجاست آنچه باعث شده با تمام توسعه هایی که در خدمات الکترونیکی بانکی رخ داده است چرا برگ چک الکترونیکی شکل نگرفته است. شاید جواب این پرسش را در کاربری برگ چک باشد که در اداه به آن پرداخته خواهد شد».

مزیت و معایب برگ چک کاغذی و الکترونیکی

نوروزی ادامه داد:« هر پدیده ای و خدمتی مزیت و معایب خاص خود را دارد و آنچه باعث بقای آن می شود سنگین تر بودن سمت مزیت های آن است. باید دید در برگ چک الکترونیکیی چه مزیت هایی نسبت به برگ چک کاغذی دارد و چه محدودیت هایی ایجاد می کند تا بتوان در خصوص جایگزین کردن کاغذ با الکترونیکی تصمیم گیری صحیح کرد. بر این مبنا مزایای برگ چک کاغذی را می توان در سهولت استفاده و نقل و انتقال آسان خلاصه کرد.: برگ چک کاغذی براحتی توسط صاحب آن قابل حمل و نقل بود و در هر مکان و زمانی قابل استفاده است. در عین حال برگ چک کاغذی براحتی بین افراد گردش کرده و به نوعی نقش پول مدت دار را بازی می کند».

به گفته وی محدودیت تعداد و عدم امکان ابطال برگ های دفترچه قبل از اتمام دفترچه از جمله معایب برگه چک های کاغذی است. دفترچه برگ چک کاغذی محدودیت تعداد برگ دارد و هرچند وقت یکبار صاحب آن باید با مراجعه به بانک دفترچه جدید دریافت کند. یکی از بزرگترین مشکلات برگ چک کاغذی این است که چنانچه فردی بعنوان مثال، دفترچه 25برگ داشته باشد و برگ اول آن برگشت بخورد امکان جلوگیری از نشر سایر برگ چک های دفترچه آن توسط بانک وجود ندارد و فرد کلاهبردار فرصت 24 جرم دیگر را دارد و بانک فقط در زمان اتمام دفترچه می تواند مانع صدور دفترچه جدید و در نتیجه کلاهبرداری وی شود. این امر یکی از بزرگترین مشکلات برگ چک کاغذی بوده و اثر آن به راحتی در محاکم قضایی قابل مشاهده است.

در همین حال امکان سرقت برگ چک نیز از دیگر مشکلات استفاده از چک های کاغذی است. برگ چک کاغذی ماهیت فیزیکی دارد و در نتیجه امکان سرقت و یا مفقود شدن آن جود دارد و متأسفانه هیچ راه حلی برای جلوگیری از کلاهبرداری برگ چک سرقتی در نظام بانکی قابل تصور نیست. اما مهم ترین مشکل این است که امکان کنترل اعتبار و تمکن مالی صاحب چک کاغذی تقریبا وجود ندارد. هر فردی که دفترچه چک داشته باشد می تواند بدون محدودیت مبلغ پک صادر کنند و بانک صادر کننده فقط با محدودیت تعداد برگ دفترچه می تواند اعتبار افراد را مدیریت کند. به این موارد باید امکان دستکاری برگ چک نیز اضافه شود چرا که دست بردن در برگ چک کاغذی و تغییر در محتوای آن ساده بوده و توسط افراد زیادی قابل انجام می باشد».

مزیت برگ چک الکترونیکی

نوروزی با اشاره به تجارب موفق دنیا در استفاده از برگ چک های الکترونیکی گفت: « عدم محدودیت تعداد برگ چک، امکان مسدود سازی چک در اولین تخلف، عدم امکان سرقت، مدیریت اعتبار افراد متناسب با تمکن مالی، عدم امکان تغییر در برگ چک الکترونیکی، اعتبارسنجی راحت، صرفه جویی در مصرف کاغذ، اطلاع رسانی نقل و انتقالات چک به صاحب آن از جمله مهم ترین مزایای استفاده از برگ چک های الکترونیکی است».

در عین حال اما برگ چک الکترونیکی معایبی نیز دارد. « وابستگی صدور به وجود اینترن، بزرگترین مشکل این برگ چک ها است. چرا که برای صدور برگ چک الکترونیکی باید حتماً صاحب چک بصورت بر خط عملیات صدور را انجام دهد و این امر باعث می شود تا به راحتی برگ چک کاغذی در فروشگاه ها و امثالهم، نتوان اقدام به صدور چک کرد».

22335