ترکیه به دنبال چیست؟ پاکسازی قومی یونانیان یا نسل کشی؟

محمود فاضلی

اظهارات اخیر آقای نیکوس فیلیس (Nikos Filis) وزیر آموزش یونان در مورد کشتار یونانیان پونتوس (Pontian - واقع در شمال ترکیه در کنار دریای سیاه) در مصاحبه‌ای با شبکه تلویزیونی «اسکای» جنجال‌هایی را در داخل یونان به همراه داشت. وی مدعی شده است در منطقه پونتوس، ترکیه به پاکسازی قومی یونانیان و نه نسل کشی مرتکب شده است. این موضوع با واکنش احزاب محافظه کار این کشور روبرو شد. آقای میماراکیس رئیس موقت حزب نئودمکراسی اظهارات وزیر آموزش را بسیار تحریک آمیز توصیف کرد و از نخست وزیر خواست تا با وزیر آموزش برخورد جدی کند. وی اعتقاد دارد آقای فیلیس حق دارد نظرات خود را بیان کند اما نمی‌تواند در پست وزیر آموزش باقی بماند. 45 نماینده پارلمانی این حزب طی بیانیه‌ انتقاد آمیزی خواستار برکناری وزیر آموزش شدند.

 حزب «یونانیان مستقل» که شریک دولت چپگرای این کشور است طی بیانیه‌ای مخالفت این حزب با مواضع وزیر آموزش را ابراز نمود. حزب سوسیالیست یونان (پاسوک) خواستار مداخله نخست وزیر گردید. «انجمن یونانیان پونتوس» نیز طی نامه سرگشاده‌ای به رئیس جمهور و سران احزاب سیاسی ضمن محکوم کردن اظهارات «ضد تاریخی» وزیر آموزش نسبت به تحریف تاریخ پونتوس هشدار داد و خواستار برکناری وی گردید.

اظهارات وی حتی با تکذیب مقامات دولتی همراه بود. محافل نزیک به کاخ نخست وزیری سخنان نامبرده را «نظرات شخصی در مورد یک موضوع علمی» دانستند. به اعتقاد رئیس پارلمان «هر کسی می تواند نظرات شخصی علمی خود را آزادانه بیان کند اما پارلمان با نظر وزیر آموزش موافق نیست». به گفته معاون وزارت خارجه یونان در مورد موضوعات علمی و تاریخی هر فردی می تواند آزادی بیان داشته باشد اما از سوی دیگر موضع رسمی دولت شناخته شده است و روز 19 مه بعنوان روز نسل کشی یونانیان پونتوس به رسمیت شناخته شده است. نخست وزیر وقت یونان در سال 1994 روز 19 ماه می را روز نسل کشی یونانیان خوانده بود. رسانه‌های ترکیه ضمن ستایش دیدگاههای وزیر آموزش یونان جنجال‌های اخیر را ناشی از تلاش ملی گرایان افراطی این کشور می‌دانند.

بر اساس گزارش‌های «اتحاد بين‌المللی حقوق و آزادی مردم»، در طول سال‌های 1916 تا 1923 بيش از 350 هزار يونانی در منطقه پونتوس در نتيجه قتل عام، شکنجه و تبعيدهای اجباری کشته شدند. «مريل پترسون»، استاد تاريخ دانشگاه ويرجينيا، بر طبق اسناد معتبر تعداد کل يونانيان کشته شده در منطقه پونتوس را 360 هزار نفر ذکر می‌کند. پژوهشگران یونانی نیز تعداد کشته‌شدگان يونانی در منطقه پونتوس از زمان آغاز جنگ جهانی اول تا ماه مارس سال 1924 ميلادی را 350 هزار نفر تخمين می‌زنند که در نتيجه قتل‌ها، دار زدن‌ها، بيماری و ديگر سخت‌گيری‌های اعمال شده توسط ترکان صورت گرفته ‌است.

گروهی دیگر از محققان تعداد کل کشته‌شدگان يونانی مستقر در آناتولی در طول جنگ جهانی اول و پيامدهای بعدی آنرا 735370 نفر اعلام کرده‌اند. «ادوارد‌هال بيرستادت» در مورد تعداد قربانيان تأکيد می‌کند که «بر اساس مدارک رسمی به‌جامانده، ترک‌ها از سال 1914 ميلادی یک‌ میلیون و 500 هزار ارمنی و 500 هزار يونانی که شامل مردان، زنان و حتی کودکان بودند را با خونسردی تمام به طرز فجيعی سلاخی کردند. در کنفرانس لوزان (در اواخر سال 1922 ميلادی) «لرد کرزن» وزير امور خارجه بريتانيا در جریان سخنانش اظهار داشته بود «يک ميليون يونانی در آناتولی کشته شده، تبعيد گشته يا در اثر گرسنگی جان باختند».

همانند تمام نسل‌کشی‌ها هيچ توافق نظری مبنی بر اينکه دقيقاً چه تعداد يونانی در نتيجه برنامه نسل‌کشی ترکان عثمانی کشته شدند وجود ندارد اما به اجماع پذيرفته شده ‌است که نزديک به يک ميليون يونانی در خلال سال‌های 1914 تا 1923 در نتيجه قتل عام‌ها و تبعيدهای اجباری جان خود را از دست داده‌اند. تحقيقات نشان می‌دهد که تعداد کل قربانيان بين 730 هزار تا یک ‌میلیون و 700 هزار نفر بوده ‌است. اين واقعه در برخی از ايالات آمريکا با عنوان «نسل‌کشی» شناخته می‌شود. تا کنون ايالات کارولينای جنوبی ، نيوجرسی، فلوريدا، ماساچوست، پنسيلوانيا و ايلينوی نسل‌کشی يونانيان آناتولی را به رسميت شناخته‌اند. 

در استراليا اين موضوع در 4 می 2006 در پارلمان توسط وزير دادگستری وقت استراليا به بحث گذاشته شد. در نهايت در 30 آوريل 2009 پارلمان جنوب استراليا قانونی را به تصويب رساند که بر مبنای آن «مرگ 5/3 ميليون نفر مسيحی آشوری، ارمنی و يونانی مستقر در منطقه آناتولی که بعدها جزئی از امپراتوری عثمانی شد با روش‌هايی چون قتل، تبعيد، گرسنگی و کشتار تا سال 1923» با عنوان «نسل‌کشی» شناخته شد. کشورهای سوئد و ارمنستان نيز از اين کشتارها با عنوان نسل‌کشی ياد کرده‌اند.

دولت کنونی ترکيه به عنوان وارث امپراتوری عثمانی، مدعی است که دليل انجام اين اعمال از سوی دولت عثمانی چيزی جز دفاع از خود نبوده‌ است. دولت‌مردان ترکيه همچنين ادعا می‌کنند «از آنجایی که دولت عثمانی احساس کرده بود يونانی‌ها با کشورهای دشمن آنها، از جمله روسيه همکاری می‌کنند با اين کشتارها به دفاع از خود برخاسته ‌است. به اين خاطر اين کار نبايد نسل‌کشی خوانده شود.» اين در حالی است که کشورهای عضو متفقين در جنگ جهانی اول ديدگاه متفاوتی دارند. از ديد آنها کشتار و قتل عام يونانيان مستقر در عثمانی توسط دولت اين کشور بايد به عنوان جنايت عليه بشريت قلمداد شود.