آیا سعودی این خطای محاسباتی را خواهد کرد؟

خاورمیانه هیچگاه مانند امروز  در لبه پرتگاه قرار نگرفته بود. حتی جنگ های اعراب و اسرائیل،،جنگ داخلی لبنان،نبردهای اسرائیل با فلسطینیان در غزه و حزب الله در لبنان،جنگ 8 ساله ایران و عراق،حمله آمریکا به عراق،جنگ ویرانگر داخلی سوریه و دهها بحران بزرگ و کوچک دیگر، انبار دینامیت خاورمیانه را تا به این حد آماده انفجار نکرد که بحران میان ایران و عربستان شرایط آن را فراهم کرده است. باید هم نگران بود و هم محتاط .
ایران که در پی کشته شدن تعداد زیادی از زائرانش  در مراسم حج به دلیل بی دقتی و اهمال های آشکاری که رئیس جمهور حسن روحانی می گوید کاملا قابل پیش بینی و پیشگیری بود، ریاض را به شدت زیر حملات تبلیغاتی خود قرار داده است. البته اهمیت این موضوع تنها به آنچه رئیس جمهور ایران به آن اشاره کرده خلاصه نمی شود. دیپلمات ارشد یکی از کشورهای مسلمان جنوب شرق آسیا مقیم جده به شرط عدم افشای نامش می گوید" به جز حادثه سقوط جرثقیل در محوطه مسجدالحرام،از جنبه فنی وقتی حجم وسیعی از طرح های عمرانی را انجام می دهید؛نه صرفا محاسبات ریاضی کشش ویا مقاومت سازها و معابرعمومی؛ که محاسبات امنیتی هدایت وکنترل جمعیت و محاسبه رفتار میلیو نها نفر در اماکن جدیدی که بهره برداری از آنها کامل نشده بسیار مهم است. نمی توان به صرف اینکه زائران به حرف های ما گوش ندادند از خود رفع مسئولیت کرد.آنها صد ،دویست و یا هزار نفر نبودند".
اما این فاجعه دردناک صرف نظر از ابعادانسانی آن ؛ از زاویه ایی کاملا سیاسی و امنیتی بالاخره پرده نهایی اختلافات دیرینه میان ریاض و تهران را بالا برد. اختلافاتی که حداقل طی 35 سال گذشته و به بهانه های مختلف هراز چند گاهی بروز می کرد ،اما بنا به دلایل مختلف که شاید خواست و اراده دولتمردان دو کشور مهم ترین آنها بود ، کنترل و حتی المقدور از عمومی شدن آنها در سطح افکار عمومی که می تواند فرآیند هرگونه "دیپلماسی مهار و هدایت " رابا مشکل روبرو کند پرهیز می کردند.اما ظاهرا امروز شرایط متفاوت و بسیار نگران کننده شده.به گفته یک مقام ارشد وزارتخارجه عمان " اکنون مسئله این است: چگونه این شرایط را کنترل و همه را آرام کنیم".
بسته به اینکه بحران میان ریاض و تهران از چه زاویه ایی نگریسته شود، برداشت ازآن متفاوت خواهد بود. مشکل تنها این نیست که دو کشور بزرگ و اصلی شمال و جنوب خلیج فارس با یکدیگرسر ناسازگاری پیدا کرده و هریک به دنبال تثبیت و رسمیت دادن به حجم بلوک بندی های سیاسی و امنیتی خود در منطقه هستند (این کشش و رقابت پیشینه ایی قدیمی تر از سال 1979 دارد). واقعیت آنستکه امروز سنت های 3 گانه وآرامش بخش 70 ساله گهواره خلیج فارس  یعنی "تامین منافع مشترک ،حفظ امنیت مشترک و ایجاد ثبات متوازن"از بنیان دچار تغییر شده اند. شاید امروز نه فقط عربستان که بسیاری از کشورهای عربی  منطقه اینگونه می اندیشند.با توجه به تغییر رویکرد اعراب پس از توافق هسته ایی ایران، این نگاه بالقوه مخاطراتی را متوجه جامعه جهانی و قدرت های بین المللی در حوزه امنیت استراتژیک و تامین انرژی خواهد کرد. رفتار آنها خصوصا سعودی ها در حمایت از تروریسم ایدئولوژیک و داعش را ببینید
اکنون در برابر 3 سوال بسیار مهم قرار گرفته ایم.
1- چرا سطح بحران تا به این حد بالا آمده و تا کجا پیش خواهد رفت؟.
2- منافع و مضرات شرایط کنونی و تداوم مخاطره آمیزآن به سمت کدام طرف خواهد رفت؟.
3- از همه مهمتر برای کنترل این بحران چه می توان کرد؟.
اهمیت این سوالات و یافتن پاسخی برای آنها تنها به دلیل اثرات این بحران بر بازار انرژی نیست. بلکه در اثرات پایدار امنیتی و ثبات استراتژیکی است که خاورمیانه و خلیج فارس به آن نیاز دارد و اگر مهار نشود پای دیگر کشورها را به این دلیل که نمی توانند بی تفاوت بمانند، به میان خواهد کشید. در این میان آنچه جلب توجه کرده خونسردی تامل برانگیز مقامات ارشد ایران است که تا کنون نقش بسیار مهمی در کنترل بحران ایفا کرده.شاید مواضع تند تبلیغاتی ایران در جای خود اثر دیپلماتیکی اش را گذاشته باشد.اما بر این باورم که بسیار بعید است تهران مصمم ورود به مسیری باشد که نهایتا به یک رویارویی نظامی با عربستان ختم شود. نه به دلیل واکنشی که سعودی ها از خود بروز خواهند داد،بلکه به 2 دلیل مهمتر.
نخست، تهران به خوبی می داند پس از توافق اتمی وین بیش از تنش و بحران به آرامش و تثبیت جایگاهش در سطح بین المللی وموقعیت ژئوپولتیک منطقه ایی خود نیاز دارد. موضوعی که سعودی ها به آن آگاه و در صدد مقابله با آن برآمده اند.حسین موسویان یک دیپلمات ارشد پیشین ایران که هم اکنون در ایالات متحده حضور دارد معتقد است "ریشه اصلی عصبانیت سعودی ها را باید در همین آگاهی آنها جستجو کرد.آنها می بینند کار تمام شده است".دوم،ظاهرا تهران به خوبی متوجه شده که حاکمان جدید عربستان در صددند برای خنثی سازی اقدامات تنش زدایی حسن روحانی در منطقه و عواقب توافق وین در سطح بین المللی، پای ایران را به یک تنش جدی اما محدود منطقه ایی با رویکرد بین المللی باز کنند.کاملا مشخص است سیاستمداران زیرک ایران متوجه این سیاست سعودی ها شده اند؛اما از آنجا که رفتارهای  افرادی چون وزرای دفاع و خارجه سعودی خیلی قابل پیش بینی نیست ،تهران احتیاط های لازم را برای کنترل شرایط به عمل آورده است.یک دیپلمات فرانسوی مقیم نیویورک می گوید" کاملا مشخص است ایرانی ها بر خلاف سعودی ها بر اعصاب و اقدامات  خود کاملا مسلط هستند ".روزنامه فایننشیال تایمز در شماره آخر هفته گذشته خود نوشته است" روحانی به تازگی به توافق هسته ای دست یافته است .این محمد بن سلمان است که باید موقعیت خود را تثبیت نماید، نه اینکه با جنگی که در آن نیروهای مسلح قدرتمند و کل ایران می توانند در آن به آسانی پیروز شوند، همه چیز را به خطر اندازد".matinmos@gmail.com