مصیبتی را که حجاج امسال کشیدند، چطور می‌شود درمان کرد؟/ دستورالعمل وزارت بهداشت برای حمایت روانی

زهرا مهاجری- حجاج دارند برمی گردند. خانواده ها یک ماه منتظر بوده اند تا دوباره روی حاجی هایشان را ببینند و آن ها را در آغوش بکشند؛ انتظار دارند سفیدپوش هایی ببینند که پاک و نورانی برگشته اند و قرار است کلی حرف و خاطره شیرین از لحظه های ناب معنوی داشته باشند. اما این اتفاق نمی افتد. حاجی ها مثل لشکر شکست خورده، سیاه پوشند و عزادار. شیرینی عبادت و بندگی به کامشان تلخ شده. خاطره های خوب بی واسطه حرف زدن با خدا، وقوف در مشعر و عرفات، راندن شیطان و دور خانه خدا گشتن جایش را به خاطره تلخ و هولناک از دست دادن هموطنان داده. چه آن ها که عزیز از دست داده اند و با همراه رفته اند و تنها برگشته اند، و چه آن ها که فقط شاهد پرپر شدن حاجی ها بودند حال و روز خوبی ندارند. خانواده هایشان که از اینجا، از این راه دور اخبار ناراحت کننده می شنیدند هم حالشان بهتر از مسافران نیست. 

این وضعیت روحی و روانی، اگر مورد توجه نباشد و درمان نشود، در آینده می تواند مشکلاتی زیادی درست کند.

حسِ وحشتناک تهدید شدن حیات

اگر به دیدن حاجی هایی که امسال از حج برگشته اند رفته باشید، متوجه تفاوتشان با حاجی های سال های گذشته می شوید. چه آن ها که از نزدیک حوادث را دیده اند و چه آن ها که فقط وصفش را شنیده اند، از این ماجرا شوکه اند.

«ای کاش پلی چیزی شکسته بود. ای کاش جرثقیل افتاده بود. ای کاش لااقل در یک لحظه از دنیا رفته بودند نه این که اینطور روی هم بیفتند و از فشار و تشنگی و گرما بمیرند.»

حاج آقا صادق اکبری این ها را با بغض می گوید. چند ساعت بعد از حادثه منا به محلی که بدن های بی جان و نیمه جان حاجی ها روی هم افتاده بود رفته و از نزدیک فاجعه را دیده. می گوید: «به ارتفاع یک متر روی هم آدم ریخته بود. آن قدر زیاد بودند که نمی دانستی کدامشان را نجات دهی و از کجا شروع کنی. به کسی هم اجازه نمی دادند برای کمک جلو برود. خودشان هم که به آن شکل وحشتناک کار می کردند.»

طوری از حجم اجساد و وضعیتشان حرف می زند که انگار همین الان اتفاق افتاده. مثل یک فیلم جلوی چشمش است و مرتب مرور می شود. هر کس به دیدنش می آید همین ها را برایش از اول تعریف می کند و بغض می کند و بعد از مدتی در سکوت فرو می رود و خیره گوشه ای را نگاه می کند. تکرار کردن و گفتنش به جای این که باری که در دلش سنگینی می کند را کم کند، داغ را تازه تر می کند.

سایر همراهانش هم همین حالت ها را دارند. یا دلشان نمی خواهد راجع به این مسئله حرف بزنند یا اشک می ریزند و ریز به ریز هر چه دیده و شنیده اند را با بی تابی تعریف می کنند.

سوسن کاوه یکی دیگر از همین حاجی هاست که با کوله باری از خاطرات تلخ برگشته. می گوید: جو آنقدر ملتهب و سنگین شد که تحملش برای ما که عزیز از دست نداده بودیم هم دشوار بود. توی آسانسور، غذاخوری یا فضاهای عمومی که تردد می کردیم، مدام چهره های گریان و نگرانی را می دیدیم که می خواستند دعا کنیم عزیزانشان پیدا شوند. زنانی را می دیدیم که می گفتند ما با همسرمان به حج آمدیم. حالا چطور بدون او برگردیم؟ بعضی ها می گفتند شرطه های عربستان به جای کمک به مجروحان و کسانی که زیر دست و پا افتاده بودند، روی پشته آدم ها راه می رفتند و به درخواست زنده های نیمه جانی که آب می خواستند، با لگد پاسخ می گفتند.

دکتر محمد اورکی درباره وضعیت روحی حجاج امسال به خبرآنلاین می گوید: معمولا وقتی یک استرس شدید به فرد وارد می شود به طوری که از تحمل و ظرفیت فرد بالاتر باشد، که معمولا در حوادثی مثل سیل و زلزله که منجر به کشته شدن تعداد زیادی می شود این استرس شدید را می بینیم، فرد اولین و بزرگترین احساسی که دارد، احساس تهدید شدن حیات است. و زیاد و کم بودن این حس کاملا بستگی به این دارد که تا چه حد منابع حمایتی اطراف فرد باشد.

او ادامه می دهد: هر چقدر منابع حمایتی پیرامون فرد کمتر باشد، استرسی که موجب احساس تهدید حیات می شود برای مدت زمان طولانی تری در فرد می ماند و تخریب بیشتری دارد. در زائرین امسال به دلیل این که خارج از کشور بودند و این منابع حمایتی به دلیل غربت و دوری از وطن و ناآشنایی به محیط در دسترس نبوده اند، اختلالات بیشتری را ایجاد کرده است.

دکتر اورکی می گوید: بعد از تجربه این استرس، فرد دچار اختلالی می شود که به آن اختلال استرس پس از ضربه روانی می گوییم. حادثه ای که در منا رخ داد و آن کشتار دسته جمعی، سانحه ای بود که همین ضربه روانی شدید را ایجاد می کند و پس از آن اختلال استرس پس از ضربه روانی به فرد وارد می شود.

هر لحظه منتظر بودیم بمیریم!

نزهت صالحی هم از آن حاجی هاییست که نتوانسته صحنه های بد را از ذهنش دور کند. برای هم کاروانی هایشان اتفاقی نیفتاده ولی آنجا با خانم هایی دوست شده که آن ها شوهرانشان را از دست دادند. از آن چند ساعتی که استرس بازگشت همسران دوستانش را داشته می گوید و این که چه به روزشان آمده تا بالاخره بهشان اعلام کرده اند که مردهای کاروان کناری همگی از بین رفته اند.

می گوید: «آن اول که خبر به گوشمان رسید گفتند کلا صد نفر فوت شده اند که ده دوازده تا ایرانی هم در بینشان هستند. همان موقع هم همه تلاش می کردند از همراهانشان خبر بگیرند. از ایران هم مرتبا به ما زنگ می زدند. انگار آن ها زودتر خبردار شده بودند. تا ساعت ها هیچ خبری نداشتیم و فقط به حرف ها و شایعه هایی که درست و غلط از این طرف و آن طرف می رسید گوش می دادیم. آن هایی که اینترنت داشتند هم خبرها را می خواندند و ما مضطرب تر می شدیم. همه دلشان می خواست راه بیفتند بروند و از نزدیک ببینند چه خبر شده...»

همه ی این ها را با گریه می گوید. در کل حرف هایش هیچ خاطره ای جز خاطره سیاه روز وقوف در منا ندارد. از ضجه و ناله های کسانی که همراهشان را از دست داده بودند یا گم کرده بوند می گوید و می گوید که هر لحظه منتظر وقوع اتفاقی بودند تا جانشان را از دست بدهند.

دختر خانم صالحی می گوید: از دیروز که مادرم برگشته، با هر زنگ تلفن از جا می پرد و منتظر یک اتفاق بد است. هر وقت می خواهیم با او صحبت کنیم سراسیمه از ما می خواهد اگر اتفاقی افتاده راستش را بگوییم! شب ها خواب ندارد یا به محض این که می خوابد با اضطراب شدید از خواب می پرد.

دکتر محمد اورکی، روانشناس، درباره اختلالاتی که بعد از اینگونه حوادث پیش می آید به خبرآنلاین می گوید: معمولا دو نوع اختلال می بینیم. یک نوع آن که حادتر است معمولا از چند ساعت تا چند روز بعد از حادثه اتفاق می افتد و نشانه های اختلال از همان ساعات اولیه خودش را نشان می دهد و دومین نوع اختلال ماهها بعد با تاخیر خودش را نشان می دهد. در این حالت ممکن است فرد از همان اول علائم را نشان ندهد و بعد از یک ماه تازه نشانه ها را در فرد ببینیم.

بهت، کابوس و کرختی، از علائم اختلال استرس پس از سانحه

«پی‌تی‌اس‌دی» یا همان اختلال استرس پس از سانحه علائم مختلفی دارد. دکتر محمد اورکی روانشناس در باره این نشانه ها می گوید: اولین نشانه اختلال پس از این گونه ضربه های روانی، بهت زدگی و حیرت است. نشانه دیگر مرور ذهنی حادثه است که بسیار زیاد اتفاق می افتد. این مرور ذهنی و بازسازی یا می تواند در بیداری باشد یا در خواب و به شکل کابوس تکرارشونده.

این روانشناس ادامه می دهد: علاوه بر این مسئله، یک سری نشانه ها مثل اضطراب، تعریف، تپش قلب و نظیر این ها برای فرد رخ می دهد که فرد را پریشون کرده و از حالت عادی خارج می کند.

واکنش های ناگهانی مثل از جا پریدن و علائمی مانند محدود شدن عواطف و تلاش اذیت کننده برای یادآوری آن رویداد و همچنین احساس جدایی از موقعیت که موجب کرختی عاطفی می شود هم از آن دست اتفاقاتی است که برای مبتلایان به پی تی اس دی می افتد.

به گفته این روانشناس،در این افراد کاهش قابل ملاحظه علاقه و مشارکت در فعالیت های پیرامونی مشاهده می شود و همواره احساس کوتاه شدن عمر و نزدیک شدن به مرگ دارند. حمله های خشم و تحریک پذیری بالا نیز در مواردی دیده می شود.

مشاوره های گروهی برای درمان اختلال ptsd

اتفاقاتی که در حج امسال افتاد، فشار روانی زیادی را بر حاجیان تحمیل کرد. فشاری که اگر درمان نشود مشکلات زیادی را ایجاد می کند. دکتر اورکی بر درمان و مداخله برای مبتلایان به اختلال استرس پس از سانحه تاکید می کند و می گوید اگر یکی از علامت های گفته شده در فرد مشاهده شد، می بایست برای درمان اقدام کرد.

او می گوید: یکی از مداخله هایی که برای مبتلایان به اختلال پی تی اس دی انجام می شود، بحث مدیریت فشار روانی آن حادثه بحرانی است. معمولا در این مواقع تیم هایی از مواجه شدگان با سانحه تشکیل می دهند و برای این تیم ها مشاوره های گروهی می گذارند.

این روانشناس می گوید: در این نوع مشاوره های گروهی، متخصصان روانشناسی از طریق مرور حادثه، راههای کنار آمدن را آموزش می دهند و آن ها را حمایت روانی می کنند.

او ادامه می دهد: علاوه بر آن روانشناس ها سعی می کنند اعضای خانواده و اطرافیان افراد سانحه دیده را آموزش دهند که بیشتر این آموزش ها مبتنی بر حمایت از سانحه دیده هاست که چطور با آن ها حرف بزنند، اجازه ندهند تنها باشند، کمتر به آن ها موقعیت فکر کردن بدهند و از اینجور ملاحظه ها.

دکتر اورکی ادامه می دهد: یک سری درمان های اختصاصی هم هست که روانشناس ها در صورت تشخیص باید آن ها را در پیش بگیرند مثل درمان های مواجه ای و شناخت درمانی که باید متخصص در محیط درمانی و طی چندین جلسه بسته به آسیب و نشانه هایی که دارد انجام می دهد. بسته به شدت نشانه ها از 8 تا 12 جلسه درمان نیاز است تا شدت این علائم کم شود و به حالت معمول برگردند.

حمایت روانی اداره سلامت روان وزارت بهداشت از حاجیان امسال

دکتر حاجبی مشاور وزیر بهداشت در امور سلامت روان از تدوین دستورالعملی برای حمایت روانی از سانحه دیدگان حج امسال خبر می دهد.

او در این‌باره به خبرآنلاین می گوید: ما معتقدیم برای کسانی که در حج امسال با حوادث روبرو بودند باید مداخلات و حمایت های روانی انجام شود و در وزارت بهداشت نیز پیگیری این موضوع بودیم.

مشاور وزیر بهداشت ادامه می دهد: با کارشناسان دوره دیده هماهنگی هایی انجام شده و دستورالعملی را نوشتیم و به دانشگاه های علوم پزشکی ابلاغ کردیم تا این حمایت های روانی از این کانال انجام شود.

دکتر حاجبی می گوید: افرادی که دچار اختلال شده باشند با ساز و کار معینی شناسایی و دعوت می شوند و چنانچه تمال داشتند، مداخله و مشاوره را به طور رایگان دریافت می کنند.

حاجیان امسال به مرور به کشور برمی گردند و خیلی هایشان از نظر روحی در شرایط خوبی نیستند. در این شرایط، برخورد درست و اصولی با این افراد به منظور جلوگیری از اختلالات روانی و گسترده و طولانی تر شدن آن از اهمیت بسیاری بالاست که می بایست مورد توجه مسئولین و البته خانواده های این زائرین باشد.

47304