سعید جعفری - ماجرای حج ۱۳۹۴ همچنان ادامه دارد و فاجعه منا و داستان های غم انگیزش کماکان در راس اخبار قرار دارد. حالا و پس از گذر از دور نخست و موج ابتدایی این حادثه موضوع چگونگی تنظیم سیاست ها از سوی ایران در قبال عربستان سعودی به موضوعی مهم و کلیدی در تحلیل های داخلی و خارجی تبدیل شده است. محمد ایرانی معتقد است باید از فضای احساسی و عاطفی خارج شویم و بر اساس منافع استراتژیک و منطقی جمهوری اسلامی به تدوین و تنظیم راهبرد در قبال عربستان سعودی پرداخت. در ادامه مشروح گفتگوی خبرآنلاین با سفیر پیشین ایران در اردن را می خوانید.
آقای ایرانی وضعیت روابط ما با عربستان در شرایط پیچیده ای قرار گرفته و سعودی هم ظاهرا تمایلی برای همکاری و حل و فصل این اختلافات ندارد و معادلات فاجعه منا هر روز پیچیده تر می شود. با این کشور چه باید کرد؟
به نظر من در این شرایط حساسی که روابط ما با عربستان وارد آن شده باید دقیق و هوشیارانه عمل کرد. واقعیت این است که در حال حاضر موج قالب در جامعه ما عاطفی و احساسی است که بخشی از آن طبیعی است و بعد از این فاجعه سنگین رخ داده و چنین واکنش هایی که در فضای مجازی به راه افتاده و به فضای ضد عربی تسری یافته است. اما طبیعی است که باید موضوع روابط با عربستان را در قالبی بزرگ تر و استراتژیک تر مورد توجه قرار داد. نکته مهم این است که فضای رسانه ای و افکار عمومی کشور از این روند احساسی خارج شود. بنا نیست با این اتفاق کل روابط ما با عربستان زیر سوال برود و باید برای آینده مناسبات دو طرف برنامه ریزی کرد. البته این موارد باعث نمی شود که عربستان اشتباه خود را نپذیرد. همانطور که مقام معظم رهبری هم اشاره کردند عربستان باید پاسخ گو باشد و توضیحات قانع کننده ای در خصوص این فاجعه به جامعه اسلامی ارائه دهد. اما حتما این اتفاق ایجاد فضای احساسی که در میان برخی رسانه ها و افکار عمومی شکل گرفته محقق نمی شود.
برخی از تحلیلگران وقوع این اتفاق را منبعث از درگیری های داخلی خاندان سعودی دانسته اند. در حالی که این واقعه به هر ترتیب و تحت هر شرایط ضربه ای به وجهه کل حکومت عربستان و خاندان آل سعود وارد می کند. شما چقدر با این تحلیل هم عقیده اید؟
واقعیت ماجرا این است که هنوز ابعاد ماجرا روشن نشده و دلایل متعددی برای این ماجرا ذکر می شود. برخی هم معتقدند شدت یافتن اختلافات سبب پیش آمدن این وضعیت شده است، برخی هم می گویند بی کفایتی این اتفاق را رقم زده است. در هر حال فرضیه های متفاوت و حتی بعضا متناقضی مطرح می شود. من به شخصه بر این باورم که این ماجرا ارتباط چندانی به اختلافات داخلی خاندان سعودی ندارد. به هر حال این نخستین باری نیست که چنین فاجعه غم انگیزی در مراسم حج رخ می دهد و ما در شرایطی که اختلافات چندانی هم در این خاندان رخ نمایی نکرده بود از این وقایع و فجایع دیده بودیم. در نتیجه فکر می کنم نباید این موضوع را تنها به شدت گرفتن اختلافات خاندان سعودی ربط داد. اما به هر ترتیب هنوز برای قضاوت صحیح و دقیق در رابطه با ابعاد و چگونگی رخ دادن این حادثه قدری زود است و باید به حقایق و شواهد بیشتری دست یابیم.
صرف نظر از موج اولیه این اتفاق که سوالات فراوانی پیرامون چگونگی و چرایی رخ دادن آن وجود دارد، نوع و جنس برخورد ماموران سعودی با حادثه دیدگان در ادامه بسیار پرسش برانگیز بوده است. اینکه چرا آنها سعی نکردند امداد مناسبی به زائران ارائه دهند تا از شدت گرفتن این بحران جلوگیری کنند. چرا که به هر ترتیب اگر از منظر هزینه و فایده هم که ماجرا را رصد کنیم می بینیم که هرچه عمق این بحران شدیدتر باشد هزینه های سیاسی که بر سعودی تحمیل می شود هم سنگین تر خواهد بود.
همینطور است و اساسا علاوه بر این نکته ای که شما اشاره کردید نقاط ابهام و سوال فراوان دیگری هم وجود دارد و باید فضایی ایجاد شود که عربستان بتواند به این پرسش ها پاسخ دهد. صرف هدایت امور به سمت تبلیغات رسانه ای کمکی به حل ماجرا نمی کند. متاسفانه در حال حاضر رسانه ها و شبکه های اجتماعی به جریان ساز و تصمیم ساز این فاجعه تبدیل شده اند در حالیکه هرچه ما وارد فضای هیجانی شویم دست آورد کمتری نصیبمان خواهد شد. ابهامات و پرسش های بسیاری وجود دارد، اینکه چرا آن مسیر به خصوص در آن ساعت مسدود شده و تراکم جمعیت در یک مسیر پیش آمده است. اینکه چرا امدادرسانی به شکل ناقصی صورت پذیرفته است. اینکه چرا اجازه ندادند هیئت های ایرانی بر بالین بیماران و مصدومان خود حاضر شوند. اینکه حتی نگذاشتند هلال احمر ایران به یاری صدمه دیدگان برسد و سوالاتی از این قبیل ابهاماتی هستند که عربستان سعودی باید به آنها پاسخ دهد. اما برای یافتن این پاسخ ها باید از فضای هیجانی فاصله بگیریم و فضایی را ایجاد کنیم که بتوانیم پاسخ این پرسش ها را بیابیم.
به نظر شما این فضا چگونه ایجاد می شود؟
من فکر میکنم با یارگیری هایی که از میان کشورهای اسلامی می توانیم انجام دهیم بتوان به ایجاد فشار روی عربستان سعودی امیدوار باشیم. به هر حال هر مشکلی، راهی دارد و ما باید از منظر دیپلماتیک وارد این فضا شویم و با رایزنی های گسترده ای که با دیگر کشورهای عربی و اسلامی انجام میدهیم، یک هیئت حقیقت یاب مستقل تشکیل دهیم و در پرتو آن به سوالات و ابهامات نه چندان کم تعداد پیرامون این فاجعه پاسخ دهیم.
اما در شرایطی که کشورهای اسلامی و عربی به جای محکوم کردن این حادثه از پادشاه عربستان تشکر می کنند و سیاسی کردن این ماجرا را محکوم می نمایند، چگونه می توان به نتیجه بخش بودن این روندهای سیاسی امیدوار بود؟
فضای کنونی احساسی، عاطفی و انفعالی است و هر دو طرف موضع گیری هایی داشته اند. طبیعی است که عربستان هم با وجود کانال های ارتباطی که دارد تلاش کند حمایت های بیشتری را جلب نماید که نمودش را می بینیم. اما در شرایطی که هنوز تعداد زیادی از زوار ما هنوز در عربستان هستند، وضعیت مفقودین ما مشخص نیستند، باید با قدری تدبیر عمل کرد و در میان مدت که البته خیلی هم طولانی نیست به نتیجه مطلوب رسید. اظهار نظرهایی هم که از سوی مقامات سعودی به زبان آورده می شود بیشتر در چارچوب فرار به جلو قابل ارزیابی است و با توجه به دشواری های داخلی که خاندان سعودی با آن مواجه هستند چنین اقدامات و اظهار نظرهایی خیلی عجیب نیست.
نظر شما