پیگیری ماجرای «منا» در فضای منطقی

فاجعه «منا» رخدادی است که افکار عمومی جهانیان را جریحه دار کرد و واکنش های انتقادی گسترده ای در بسیاری از کشورهای اسلامی و بویژه در ایران برانگیخت.

واقعیت آن است که برگزاری مناسک حج، طی سال های متمادی با حوادث تأسف برانگیز و خونباری همراه شده که ضرورت دارد برای پیشگیری از تکرار این حوادث و یا دست کم کاهش این رخدادهای تلخ تدبیری کارساز و عاجل اندیشیده شود.
در مناسک حج امسال شاهد بودیم دو حادثه تکان دهنده یکی در حرم الهی و براثر سقوط جرثقیل و دیگری در ابعاد بزرگتر و تأسف برانگیز تر در «منا» اتفاق افتاد. در بروز حوادثی از این جنس، منطقاً، دو احتمال قابل تصور است: یکی سهل انگاری، بی مبالاتی و ناتوانی مسئولان امر در مدیریت و کنترل وضعیت؛ و دیگری نقش برخی اختلافات، شیطنت ها و دست های پنهانی که با اهداف و اغراض خاص در بروز حادثه نقش آفرینی می کنند.

اگر آنچه در حج امسال رخ داد، معلول بی مبالاتی و سهل انگاری مسئولان امورحج عربستان باشد، ضروری است که با آن برخورد شود. علاوه بر آن، در مرحله انتقال اجساد، تعیین تکلیف مفقودان، مداوای مجروحان و انتقال آنان نیز به کشورهایشان باید هوشیاری و دقت لازم به خرج داده شود، تا از تعمیق و گسترش چالش پیشگیری شود. مدیریت این وضعیت به همکاری و همدلی بیشتر چه از سوی مسئولان کشور عربستان و چه از سوی مقامات دیگر کشورهای اسلامی نیاز دارد.

اما اگر علت احتمالی بروز فاجعه «منا» برخی دسیسه ها و شیطنت ها و سوءنیت ها باشد، از قضا، حفظ هشیاری و دقت و پرهیز از هرگونه برخورد احساسی با موضوع ضرورت بیشتری خواهد داشت. زیرا اگر دست هایی به دنبال ایجاد شقاق و شکاف بین امت اسلامی و کشورها باشند، برای ناکام گذاردن توطئه گران احتمالی باید از هر اقدام و واکنشی که مددرسان دستیابی آنان به اهداف پلیدشان باشد بشدت پرهیز کرد. در میان راهکارهایی که برای جلوگیری از تکرار این حوادث پیشنهاد شده، یکی هم موضوع «مشارکت دیگر کشورهای اسلامی در برگزاری این مناسک» است. در باب این پیشنهاد، ملاحظات فراوانی وجود دارد چرا که ابعاد حقوقی، سیاسی، بین المللی و اقتصادی فراوانی به آن مترتب است و تصمیم در خصوص آن، چندان ساده نیست. از یک سو؛ حج از فروع دین است که در کنار نماز و روزه و سایر فروع فقهی بر همه مسلمانان مستطیع واجب است. بنابر این چه به لحاظ فردی و چه به لحاظ اجتماعی این امکان وجود ندارد که این فریضه دینی را ترک کنیم. از سوی دیگر، مکان برگزاری مناسک حج نیز در خاک کشور عربستان است و به طور طبیعی، قبولاندن برخی محدودیت ها به این کار چندان ساده ای نیست و قطعاً با مقاومت شدید «ریاض» مواجه خواهد شد. همچنین با گسترش روز افزون دین مبین اسلام در کشورهای مختلف، تقاضا برای حضور در این مناسک، سیر صعودی دارد و این نکته، امکان محدودسازی فرضی سفر حجاج به مکه را کاهش می دهد.

با اینهمه مقامات عربستانی خود به خوبی دریافته اند که چنانچه برای رفع کاستی های مدیریتی خود اقدام نکنند، ضربه سنگینی به کارآمدی و اعتبار میزبانی آنان وارد خواهد آمد و در صورت تکرار روال جاری، توجیهی قابل قبول برای متقاعد کردن افکار عمومی مسلمانان و حتی جهانیان نخواهند داشت. بنابراین شرایط فعلی ایجاب می کند که مسئولان عربستان با دیگر کشورهای اسلامی، به همکاری و مفاهمه ای دست یابند تا ضمن صیانت از حقوق حجاج جان باخته و مجروح، برنامه ریزی دقیق تری برای کاستن از احتمال تکرار فجایع احتمالی آتی صورت گیرد.

برگزاری مطلوب مناسک حج به عنوان بزرگ ترین گردهمایی پیروان دین مبین اسلام الهی، ضمانت حفظ آبروی جهان اسلام است اما متأسفانه اکنون شاهد خدشه دار شدن آن هستیم. بنابراین ضرورت دارد که کشورهای اسلامی با همفکری و همدلی به چارچوبی دست پیدا کنند که برگزاری امن تر و مطلوب تر حج را در پی داشته باشد. این تفاهم و همکاری بی شک در فضایی عقلانی و آرام، قابل تحقق است اما هرگونه برخورد احساسی و آمیخته به تندروی در «ریاض» و سایر پایتخت های اسلامی می تواند مانع حفظ و تقویت جایگاه مناسک الهی حج شود.

*نماینده سابق ایران در «سازمان کنفرانس اسلامی»

4949