عاقبت این تصمیمات مخاطره آمیز چیست؟

فاجعه تکان دهنده منا درعربستان، موضوع روابط تهران - ریاض و امنیت منطقه را بار دیگردر محافل سیاسی و دیپلماتیکی بر سر زبان ها انداخت.ایران که تعداد زیادی از اتباعش را در این فاجعه سهمگین از دست داده است در موضعی کاملا قابل درک خواهان توضیح مقامات سعودی شده و این توجیه سطحی سعودی ها که زائران به هشدارهای ماموران توجهی نکرده اند؛نه تهران و نه محافل مستقلی که موضوع را دنبال می کنند قانع نکرده است.یک کارشناس سیاسی و امور دیپلماتیکی ارشد عرب مقیم ریاض که کشورش روابط خوبی با تهران دارد اما مایل به افشای نام خود نیست می گوید"واکنش شتابزده ریاض در حالی که ایرانی ها کاملا حق دارند؛ نشان می دهد مسئولان عربستانی دقیقا نمی دانند چه اتفاقی افتاده است. این مشخص می کند مسئولان سعودی در مهمترین روز مناسک حج بر اوضاع مسلط نبوده اند.اینکه می گویند قابل پیش بینی نبود به نظرم توضیح قانع کننده ایی نیست".یک شاهد عینی لیبیایی به نام ابو بکر احمد روز جمعه به گاردین گفته است" ماموران سعودی به هیچ چیز از جمله راههای فرار مسلط نبودند".
از طرفی اقدام فوری شاه سلمان در صدور بازنگری شرایط برگزاری مراسم حج که نشان دهنده اطلاع آنها به ناکارآمدی تصمیمات قبلی ست، به خوبی نظرات این دیپلمات عرب و شاهد لیبیایی را تایید می کند.امابه وضوح 2 نکته دیگر را نیزآشکار می کند . نخست، خوشبینی بیش از حد سعودی ها در قبال تصمیماتی ست که معمولا اتخاذ می کنند بدون آنکه عواقب آنها را بسنجند. دوم، پس ازحوادث امسال ایام حج این موضوع که تسلط سنتی سعودی ها بر اوضاع داخلی کشور روبه ضعف گذاشته نمایان تر شده است. حوادث اخیرصرفا نمادی از این ضعف عمومی تلقی میشوند.
شاید فاجعه مکه دلیل کافی برای طرح چنین ادعای کلان سیاسی نباشد، اما درآنچه که به "اتخاذ تصمیمات رهبران جدید عربستان بدون در نظر گرفتن عواقب آن"  مربوط می شود، نشان می دهد که رهبران سعودی بسته به اینکه در برابر چه شرایطی (داخلی یا خارجی فرقی نمی کند) قرار بگیرند بلافاصله کنترل اوضاع را با اتخاذ تصمیمات شتاب زده از دست می دهند. رفتاری که با سنت های شناخته شده از سیاست و دیپلماسی سعودی ها همخوانی ندارد. در اینجا بحث تنها بر سرفاجعه دردناک منا نیست؛ بلکه بر سر سیاست های رهبران جدید این کشور است که با اتخاذ تصمیمات ماجراجوبانه، از یک سو منطقه را با بن بست های امنیتی خطرناکی مواجه واز سوی دیگر ثبات تعیین کننده کشور خود را با چالشی جدی روبرو کرده اند.
راه دوری نرویم،به جز فاجعه جنگ یمن؛ تروریسمی که با حداقل 4 عملیات در خاک سعودی و کویت طی 6ماه گذشته مشت بر دروازه های کشور های عربی خلیج فارس کوبیده؛ حاصل کدام تصمیماتی ست که اینک ریاض به دنبال کنترل عواقب و یا مقصر آن است؟.گرچه اینها تمامی دلایل نیستند ،اما دلیلی کافی بر این مهم خواهند بود که باور کنیم رهبران جدید عربستان،در صدد انجام تجربیات مخاطره آمیزی هستند که توانشان در کنترل آنها با تردید جدی روبروست.
گزارش های نهاد های اطلاعاتی ایالات متحده طی سال های 2013 تا 2104 نشان می دهد که از دید آنها کشمکش های نگران کننده داخلی شاهزادگان ارشد سعودی بر سر جانشینی نسل اول فرزندان عبدالعزیز به 2 صورت "در پیش گرفتن رفتاری مستقل و غیر متعارف باغرب و ایالات متحده و نیز رفتارهای ماجراجویانه در منطقه خود را نمایان خواهد کرد".(شاید حمله به یمن و مخالفت با توافق و تفاهم با تهران 2 مثال عینی باشند.).اکنون به نظر می رسد با مرگ شاه عبدالله در اواخر ژانویه سال جاری و به قدرت رسیدن آخرین فرد نا توان از نسل بیست و پنجم عبدالعزیز یعنی سلمان 79 ساله، بازی زودتر از آنچه فکر می کردیم آغاز شده است. اینکه پرنس بندر بن سلطان در ماه ژوئن به یک خبرگزاری فلسطینی می گوید"اقدامات واشنگتن در منطقه چشم ما را باز کرد. ما دیگر متحدانی چون سابق برای آمریکا نیستیم"تنها یک سخن نیست بلکه استراتژی معنا داری است که باید زودتر از امروز جدی گرفته می شد.
این درست که تمامی بحران های منطقه و فاجعه اخیر منا ما را به این باور رسانده که سعودی ها درهمه آنها مقصرند. اما مشکل این است که رهبران عربستان در حال از دست دادن کنترل شرایط خود ایجادی هستند که تاثیر آن تنها بر کانون بحرانی هایی که ایجاد کرده اند قابل مشاهده نیست. بلکه در کنار تشدید بحران قدرت جانشینی پس ازشاه سلمان(که از هم اکنون آغاز شده)، آثار فقدان روز افزون تسلط بر اوضاع داخلی نه فقط در شرایط امنیتی که دروضعیت عادی و اجتماعی کشور در حال نمایان شدن است. بی ثباتی عربستان تبعات نامعلومی برای امنیت و ثبات منطقه به همراه خواهد داشت که  به این کشور عربی محدود نخواهد ماندباید قبول کنیم شرایط بسیار خطرناک شده است.به راستی این چه گروه  خطرناکی ست که در این کشور قدرت را دردست گرفته و به هیچ اصول و قاعده ایی پایبند نیست وامنیت منطقه و صلح جهانی را به مخاطره اتداخته است؟matinmos@gmail.com