‫سودای پوتین در آذربایجان‬

هفته گذشته سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه دیداری غیر منتظره از باکو به عمل آورد و با المار محمدیاروف، همتای آذری خود و الهام علیف رییس جمهور آذربایجان دیدار وگفتگو کرد. پس از این دیدارها روسای دستگاه دیپلماسی دوطرف، مناسبات فیمابین دو کشور را استراتژیک خواندند اما به موضوع مهم و حیاتی برای آذربایجان یعنی مناقشه قره باغ که بدست مسکو حاصل گردیده اشاره ای نشد.

کرملین که همواره در پی قراردادن آذربایجان در حیطه نفوذ خود بوده و از دوسال پیش با انواع ترفندها درصدد جذب این کشور به اتحادیه اقتصادی اوراسیا و حتی سازمان همکاریهای شانگهای و سازمان امنیت دسته جمعی است تاکنون به نتیجه ای دست نیافته است.

ولادیمیر پوتین که چندی پیش برای شرکت در مراسم افتتاحیه اولین مسابقات ورزشی اروپایی به باکو رفته بود در مذاکره با همتای آذری خود بار دیگر جمهوری آذربایجان را به عضویت در اتحادیه اقتصادی اورآسیا ترغیب کرد، اما باکو که بیست درصد اراضی اش با کمک روسیه تحت اشغال ارمنستان است، اعتمادی به روسیه ندارد و به رغم اینکه از سوی غرب و بویژه امریکا نیز تحت فشار برای مسایل حقوق بشری است و اقدامی توسط غرب برای بازگشت قره باغ و دیگر اراضی اشغالی این کشور صورت نگرفته، اما مسکو را نیز محقانه قابل اعتماد نمی‌داند.

لذا هر گونه همکاری استراتژیک با روسیه را مشروط به برداشته شدن گامهای عملی از سوی کرملین در راستای حفظ تمامیت ارضی خود میداند. وانگهی برای جمهوری آذربایجان در شرایطی که شهرهایش در تصرف ارتش ارمنستان و روسیه است، غیرقابل پذیرش است در چارچوب یک پیمان اقتصادی یا امنیتی همکاری داشته باشد و بدست خود زمینه ساز منافعی برای اشغالگران باشد.
پوتین پس از ملحق نمودن شبه جزیره کریمه به خاک روسیه و دخالت نظامی در شرق اوکراین و کمک به جدایی طلبان روس تبار این منطقه، کشورش را در معرض تحریمهای اقتصادی امریکا و متحدانش قرار داد و سبب شد زیانهای اقتصادی فراوانی به کشور و مردم روسیه وارد شود و در نهایت افزایش تحرکات ناتو را در پیرامون خود فراهم کرد، بطوریکه دو هفته پیش از این ناتو، مرکز آموزش مشترک نظامی با گرجستان را در نزدیکی پایتخت این کشور افتتاح کرد.

به نظر می رسد روسیه با خوف و رجا به تلاشهای خود برای جبران مافات و کاهش هزینه های احتمالی ناشی از سیاستهای ماجراجویانه ادامه میدهد و در همین راستا نسبت به جذب باکو به اتحادیه اورآسیا اهتمام خاصی نشان می‌دهد. لازم به یادآوری است ارمنستان و روسیه دارای مرز مشترک زمینی نیستند و روسیه از اگوست 2008 نیز که گرجستان را مورد هجوم نظامی خود قرارداد برای دسترسی به ارمنستان با مشکل زمینی مواجه است ودر چنین شرایطی عضویت ارمنستان در اتحادیه اورآسیا با ناکارآمدی مواجه خواهد بود، چراکه روسیه فقط با گرجستان و آذربایجان دارای مرز زمینی است.

با تعمق بر رویکرد منطقه ای روسیه مبنی بر تسلط بر خارج نزدیک و احیای شبح شوروی سابق از رهگذر ایجاد پیمانهای مختلف اقتصادی و امنیتی از یکسو و نگرانیهای این کشور از توسعه ناتو در پیرامون روسیه به نظر میرسد، پوتین به مساعی خود برای جذب آذربایجان به عنوان کشوری خزری در منطقه قفقاز جنوبی که پیوستگی ژئوپولیتکی با قفقاز شمالی در فدراسیون روسیه دارد به ساختارهای موجود میان روسیه و برخی کشورهای مشترک المنافع که با ابتکار مسکو نمود، عینی یافته اند، سرعت بیشتری داده است و پس از مذاکره با همتای آذری خود در باکو در حاشیه مراسم افتتاحیه بازیهای اروپایی، وزیرخارجه خود را روانه باکو نموده تا به جزییات بیشتری از معامله ای که قصد انجام آنرا با آذربایجان دارد بپردازد؛ معامله ای که اگر یک طرف آن آزادسازی اراضی اشغالی آذربایجان که با کمک و هدایت روسیه تحت تصرف ارمنستان است، نباشد قابل تحقق نخواهد بود. بدیهی است طرف دیگر این معامله همانا عضویت آذربایجان در اتحادیه اقتصادی اورآسیاست که اقدامی ساخت بنظر میرسد.

پوتین در پی این تلاشها برای جذب باکو امروز نیز میزبان سرژسرکسیان در مسکو خواهد بود تا قبل از دیدار احتمالی روسای جمهور آذربایجان و ارمنستان در اواخر ماه جاری میلادی در حاشیه هفتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک که با ابتکار اوباما ممکن است صورت بگیرد، نسبت به جوش دادن معامله مورد اشاره با او رایزنی کند تا از این طریق تلاشهای اوباما را در سایه مساعی خود قرار دهد.

اینک سوال این است که آیا پوتین برای جذب آذربایجان به اتحادیه های روس محور زمینه آزادی همه اراضی اشغالی این کشور را فراهم خواهد نمود؟ یا اینکه برخی از شهرها از اشغال آزاد خواهند شد و لاچین به عنوان کریدور بین المللی برای ارتباط قره باغ با ارمنستان تا زمان روشن شدن تکلیف نهایی قره باغ باقی خواهد ماند؟

به نظر میرسد تقلاهای پوتین در شرایطی که روسیه در عرصه منطقه ای و فرامنطقه ای با آنها روبروست و تحولاتی که در عرصه داخلی و خارجی آذربایجان و ارمنستان از قبیل انتخابات پارلمانی ماه نوامبر در آذربایجان، کشمکشهای مخالفان در ارمنستان با دولت این کشور و ناهمسازیهای احتمالی روسای امریکایی و فرانسوی گروه مینسک، شاهد آن هستیم، حصول به توافق با آذربایجان و تاحدودی با ارمنستان در آینده نزدیک از احتمال زیادی برخوردارنیست.

هر چندکه مسکو با بهره گیری از فرصت سرگرمی امریکا در خاورمیانه بویژه تحولات سوریه و سرگرمی ترکیه با انتخابات مجدد پارلمانی و پ.ک.ک و مشغولیت ایران و امریکا با برجام هسته ای به تلاشهای خود در جهت انجام معامله بازگردندان حداقل بخشی از اراضی اشغالی به آذربایجان در برابر عضویت این کشور در اتحادیه اورآسیا که میتواند سرآغازی برای ورود به سایر پیمانهای روس محور درمنطقه باشد ادامه خواهد داد، روسیه ابزارهای زیادی برای اقناع ارمنستان در دست دارد اما بعید است آذربایجان بدون بازگردندان اکثریت اراضی اشغالی خود کوچکترین گامی در این راستا بردارد.