سعید جعفری - عمر دولت روحانی به دو سال رسیده و حالا پس از حل و فصل معادلات هسته ای نگاه ها به مسائل و بحران های خاورمیانه ای جدی تر شده است. سفرهای پیاپی دکتر ظریف و دیپلماسی فعال خاورمیانه ای وزارت خارجه باعث شده کفه ترازو در این معادلات به سمت ایران سنگینی کند و دیگر کمتر از ایران هراسی سخنی گفته می شود. نبی الله ابراهیمی معتقد است ایران باید خود را به عنوان شریک و بخشی از راه حل مشکلات خاورمیانه مطرح کند. در ادامه مشروح گفتگوی خبرآنلاین با استاد دانشگاه و کارشناس مسائل خاورمیانه را می خوانید:
پس از توافق هسته ای نگاه ها به سیاست های خاورمیانه ای دولت متمرکز شده است. اقداماتی هم در این راستا از سوی وزارت خارجه شکل گرفته است. این روند را چگونه تحلیل می کنید؟
اگر بخواهیم گفتمان تدبیر و امید را تقسیم بندی کنیم و آنرا در بحث سیاست منطقه ای مطرح کنیم در دو سال اول تیم سیاست خارجی دولت آقای روحانی بیشترین تمرکزش را در بحث حل پرونده هسته ای گذاشت. این مسئله باعث شد نگاه ایران نسبت به پرونده های منطقه ای کاهش پیدا کند ولی با توجه به سفرهای متعدد آقای ظریف به کشور های عربی در دو سال آینده بیشتر توجهات به سمت بحث های منطقه ای کشیده خواهد شد که خاورمیانه هم جزوی از آنهاست. با این حال به نظر من در چند سال پیش رو شاهد یک دگرگونی اساسی در سیاست خارجی ایران نسبت به خاورمیانه خواهیم بود.
به بحث دگرگونی در خاورمیانه اشاره کردید. به نظر شما با توجه به حساسیت ها و پیچیدگی هایی که در این منطقه وجود دارد، اولویت سیاست خارجی دولت روی چه مباحثی باید متمرکز شود؟
در حال حاضر با توجه به شرایطی که بر منطقه می گذرد و همچنین دست آوردهایی که توانسته ایم در عرصه مذاکرات هسته ای به دست آوریم سیاست خارجی خاورمیانه ای دولت آقای روحانی باید بیشترین تمرکزش را بر حل منازعات منطقه ای و جلوگیری از افراط گرایی در خاورمیانه بگذارد و به نظر من برای حل منازعات فعال کردن طرف ثالث و کشوری مانند عمان می تواند مفید واقع شود. به عبارت دیگر وقتی شما با بحران ها و اختلافات در هم تنیده مواجهید نقش میانجی ها ابتکار بسیار مهمی خواهد بود.
یکی دیگر از مباحثی که در خصوص منطقه خاورمیانه باید به آن توجه کرد نقش آفرینی قدرت های بزرگ در برخی مناقشات است. به عبارت دیگر چه راهکاری برای کنترل حضور بازیگران خارجی می توان مد نظر قرار داد؟
به نکته خوبی اشاره کردید. من معتقدم ایران باید بتواند ورود قدرت های بزرگ به مسائل منطقه ای را مهار کند و سعی کند منازعات و بحران های منطقه را با راهکارهای منطقه ای خودش حل و فصل کند، زیرا در حال حاضر بحثی که در خاورمیانه جدید مطرح است این است که اکثر بحران ها بر اثر مداخلات منطقه ای ایجاد شده است. به طور مثال مداخله ترکیه در شمال سوریه و یا حمله عربستان به یمن و یا حمله ارتش مصر به داعش در لیبی، همه نشان دهنده چهره جدید امنیتی منطقه است که قطعا برون رفت از آن تنها با بکارگیری راهکار های منطقه ای میسر خواهد بود. ایران می تواند برای حل منازعات منطقه ای با تعریف خود به عنوان یک شریک مهم سیاسی و نه یک مدیر با همکاری کشور های مهم منطقه از جمله مصر منازعات و بحران های جاری را حل کند و خودش هم بخشی از راه حل باشد.
واکنش هایی که کشورهای منطقه در قبال توافق هسته ای داشتند را چگونه ارزیابی کردید. با توجه به اینکه آقای ظریف به این کشورها سفر کردند. به نظر شما این توافق تاثیری در معادلات منطقه می گذارد؟
توافق هسته ای در خاورمیانه در ابتدای کار تاثیر خودش را گذاشته، پیام تبریک کشورهای منطقه به ایران از جمله عمارات و کویت و سوریه و عراق نشان دهنده آن بود که کشور های منطقه از اینکه ما وارد یک بحران امنیتی تر نشده ایم خرسند هستند، زیرا طبعات برنامه هسته ای ایران بر روی سیاست آنها تاثیر می گذاشت و تداخل ایجاد می کرد. در حال حاضر می توان گفت که تهران کانون دیپلماسی خاورمیانه شده است که هم از لحاظ وجهه دیپلماسی و هم از لحاظ عملی یک پیروزی برای دیپلماسی دولت آقای روحانی محسوب می شود، همانطور که می دانیم دو نوع قدرت منطقه ای در خاورمیانه وجود دارد، یک قدرت منطقه ای با ثبات و دیگری قدرت منطقه ای بی ثبات، قبل از حصول توافق به دلیل مسائل اقتصادی، فشار ها، تحریم ها و قطعنامه های شورای امنیت، قدرت منطقه ای ایران یک قدرت بی ثبات بود، ولی بعد از توافق هسته ای به نظر می آید قدرت منطقه ای ایران ثبات نسبی پیدا خواهد کرد و این امر می تواند به تدریج ایران را به جایگاه منطقه ای خودش که ثبات در قدرت منطقه است نزدیک کند.
در این مسیر عربستان خیلی از این تحولات استقبال نکرده و ما شاهدیم همچنان رویه تقابلی از سوی سعودی در قبال ایران در پیش گرفته می شود. برای حل این مشکل چه باید کرد؟
در این میان باید توجه داشت که عربستان سعودی و ترکیه و اسرائیل همیشه سه ضلع مانع در مقابل طرح ها و راهکار های ایران در خاورمیانه بوده و هستند و تنها نباید مشکل را به عربستان محدود بدانیم. عربستان به دلیل نفوذ ایدئولوژیکی که در جوامع سنی مذهب منطقه دارد همیشه چالشی برای ایران محسوب می شود، اما در حال حاضر عربستان سعودی با ورودش به بحران یمن به نظر می رسد تا به حال موفقیت قابل ملاحظه ای کسب نکرده و حتی می توان ریاض را یک بازیگر شکست خورده در منطقه تبدیل خواهد شد، البته این به معنای کاهش نفوذ عربستان نیست ولی باعث می شود که اعتماد غربی ها نسبت به عربستان در خصوص مدیریت منازعات منطقه ای از بین برود. عربستان سعودی در بحث بحران سوریه بی رمق شده است و یک نوع ترس و واهمه هم از نتایج معکوس سلفی تکفیری در سوریه دارد و بمب گذاری شهر ابها زنگ خطری برای سعودی ها محسوب می شود همچنین نسل سومی های خاندان آل سعود هم به غیر از محمد بن سلمان چندان تمایلی به نقش مداخله گرایانه عربستان در کشور های خاورمیانه ندارند، زیرا معتقدند که عربستان با ورودش به بحران های عمیق منطقه ای و پرونده های متعدد متضرر خواهد شد. به نظر من با توجه به اینکه ایران به کانون دیپلماسی منطقه ای و یک نقطه ثبات برای جامعه بین المللی تبدیل شده است و اینکه اگر عربستان سعودی هم در یمن نتواند به نتایج قابل ملاحظه و ملموسی دست پیدا کند، این مسئله باعث می شود که عربستان مانند گذشته مورد توجه جوامع بین المللی قرار نگیرد.
با این تفاسیر شما فکر می کنید چه رویه ای در سیاست های خاورمیانه ای دولت باید مد توجه قرار گیرد؟ آیا چشم انداز پیش رو مثبت است؟
به طور کل با در نظر گرفتن همه این مسائل و با توجه به عملکرد دولت آقای روحانی در این دو سال من چشم انداز مثبتی را در خصوص روابط ایران با منطقه خاورمیانه پیش بینی می کنم، با روی کار آمدن سفرایی که نسبت به شرایط منطقه ای آگاه هستند و در کار خود حرفه ای عمل می کنند می توان این انتظار را داشت که ایران در دولت آقای روحانی در خاورمیانه به روابط مطلوبی دست پیدا کند و خود بخشی از راه حل منازعات منطقه ای باشد.
49308
نظر شما