۰ نفر
۵ شهریور ۱۳۹۴ - ۱۴:۵۵
برجام معاهده نیست

بهزاد صابری انصاری:

برجام به دلایل متعدد یک موافقتنامه یا معاهده نیست. البته نظرات مختلفی از سوی حقوقدانان ارائه شده است و ماهیت علم حقوق هم به گونه ای است که اختلاف نظر در آن امری طبیعی است و نمی توان انتظار یک نظر مشترک را از همه داشت اما گمان می کنم اگر آشنایی بیشتری با خود متن برجام پیدا شود، این نظرها به هم نزدیکتر می شود. این که می گویم برجام معاهده یا موافقتنامه نیست، به چند دلیل است. اسم این سند هم درست انتخاب شده است و این سند همان طور که از اسمش می آید یک برنامه اقدام مشترک است نه موافقتنامه و معاهده. دلیل اصلی بحث البته اسم نیست، چرا که در حقوق بین الملل، اسم سند چندان در تشخیص نوع آن کاربرد ندارد بلکه بحث ما روی محتواست. در حقوق بین الملل آنچه که مشخص می کند یک سند معاهده و موافقتنامه است یا چیز دیگری است، ماهیت و محتوای آن سند است که آیا برای طرف های آن تعهدآور است یا خیر؟ و اگر یکی از طرف ها خلاف آنچه در سند نوشته شده رفتار کند آیا نقض تعهد آن هم در معنای خاص حقوق بین المللی اتفاق افتاده است؟
به طور مشخص در مورد برجام این گونه نیست. شما ببینید برخی موارد در برجام پیش بینی شده که به هیچ عنوان در حوزه صلاحیت و اختیارات دولت های درگیر برجام نیست که با هم در این موارد موافقتنامه امضا کنند. در برجام آمده که به عنوان مثال شورای امنیت فلان کار را خواهد کرد. آیا ایران و 6 کشور دیگر می توانند موافقتنامه امضا کنند و برای شورای امنیت سازمان ملل متحد تعیین تکلیف کنند؟ 5 کشور از 6 کشور طرف برجام، عضو دائم شورای امنیت هستند اما شورا یک موجودیت جداگانه است و اعضای دیگری هم دارد و امکان ندارد که ایران با 6 کشور یک معاهده امضا کند و برای شورای امنیت تعیین تکلیف نماید. یا در مثال دیگر، در این برجام برای آژانس هم تکالیفی پیش بینی شده، آیا ما می توانیم بیاییم با 6 کشور دیگر موافقتنامه ای امضا کنیم و بگوییم آژانس فلان کار را خواهد کرد؟ اعضای شورای حکام آژانس هستند که باید برای آن تصمیم بگیرند.
از سوی دیگر در بحث داخلی کشورها هم در برجام پیش بینی شده که در آینده، کنگره امریکا به عنوان مثال در مورد لغو تقنینی تحریم ها چه کاری خواهد کرد یا مجلس ما پروتکل الحاقی را تصویب خواهد کرد؛ آیا این موضوعی است که ما بتوانیم درباره آن معاهده امضا کنیم؟ یعنی از قبل ما تصویب کنیم که کنگره امریکا یا مجلس ما چه کاری خواهد کرد؟ توجه به جنس خیلی از مواردی که در برجام پیش بینی شده نشان می دهد اینها مواردی نیست که ما بتوانیم درباره آنها با کسی موافقتنامه امضا کنیم. حتی در آن بخش هایی که مربوط به خود دولت ما هست هم همه جا وصف داوطلبانه ذکر شده است. بنابراین، حالا در ارتباط با برجام که هیچ محکمه و دادگاهی در کار نیست، اما در عالم تئوری اگر یک محکمه فرضی بخواهد رسیدگی کند که آیا برجام یک موافقتنامه است یا خیر، به نخستین موردی که توجه خواهد کرد در حقوق بین الملل قصد و نیت و اراده دولت هایی است که در آن سند درگیر بوده اند. وقتی ایران و 6 کشور دیگر، عالماً و عامداً از آغاز تاکنون به طور رسمی اعلام می کنند که این یک موافقتنامه و سند تعهدآور نیست، هر محکمه فرضی هم که بخواهد به آن رسیدگی کند همین بحث اراده طرفین تکلیف را مشخص می کند چرا که واضح است طرفین اراده نداشته اند برای خود تعهد ایجاد کنند و این هم از اسم سند، شکل تنظیم آن و امضا نشدن آن و مهم تر از این، از جنس مفاد و محتوای مندرج در آن و هم از اعلام اراده همه طرفین مشخص است. زمانی که در کنگره امریکا مطرح شد که برجام باید به کنگره بیاید، یک پیشنهادی هم داده شد که این برجام به عنوان معاهده و موافقتنامه درکنگره مطرح و بررسی شود که همان جا روی این پیشنهاد رأی گیری و رد شد. در امریکا الان این تشکیک نمی شود که آیا این سند یک معاهده هست یا خیر.
بحث دیگر اینکه دولت براساس قانون اساسی موظف نیست برجام را به مجلس بفرستد چرا که برجام اصلاً در شمول اصلاً 77 قانون اساسی قرار نمی گیرد. حتی تفاسیر موسع و عامی هم که شورای محترم نگهبان از اصل 77 ارائه داده است باز به این محتوای برجام نمی خورد. بنده روی این نکته بسیار تأکید دارم که فارغ از اسم آن، برجام به لحاظ محتوایی یک سند تعهد آور برای کشور نیست و لذا در شمول اصل 77 قرار نمی گیرد. اما در پاسخ به این سؤال که آیا مجلس می تواند روی برجام نظر دهد؟ باید گفت: بله مجلس می تواند همه کار انجام دهد. اما اینکه آیا دولت موظف است برجام را به عنوان یک معاهده تقدیم مجلس کند و مجلس آن معاهده را تصویب کند و در آن صورت، مثل سایر معاهدات طبق ماده 9 قانون مدنی، جزو قوانین مملکت محسوب می شود؟ باید گفت: پاسخ خیر است. چرا که دولت موظف نیست برجام را که یک معاهده نیست، به عنوان معاهده به مجلس بفرستد و برجام نیازی به تصویب مجلس و تأیید شورای نگهبان ندارد. اما اینکه آیا مجلس می تواند در باره برجام نظر دهد؟ باید گفت: بله می تواند چون مجلس حق دارد در همه امور نظر بدهد. همان طور که مجلس چند سال قبل تصمیم گرفت در مورد روز بازگشایی مدارس در اول مهر قانون تصویب کند. آیا نیازی بود در این مورد قانون بگذارد؟ خیر. آیا مجلس می توانست چنین کاری کند؟ بله. مجلس ما می تواند مثل کنگره یک قانون وضع کند که دولت ایران حق ندارد برجام را اجرا کند. این به طورکامل در اختیار مجلس است. نتیجه اش هم آن می شود که برجام اجرا نمی شود و ما هم در همان جایی که هستیم می مانیم. اما این دو مفهوم متفاوت است. نخست اینکه آیا نیاز است دولت برجام را به شکل معاهده به مجلس بدهد که پاسخ منفی است اما اینکه مجلس می تواند درباره برجام اقدام کند؟ بله. سؤال بعد اینکه آیا مجلس می تواند در برجام دخل و تصرف کند؟ با توجه به اینکه برجام یک بسته است، پاسخ منفی است. چرا که کل برنامه به هم می ریزد. باید دید طرف مقابل راضی به این کار است یا خیر؟
برخی معاهدات هستند که حق شرط در آنها منع نشده است و اشکالی پیش نمی آید. بسیاری معاهدات بوده که جمهوری اسلامی عضو آنها شده و مجلس به هنگام تصویب، حق شرط گذاشته است. اما این بحث مربوط به معاهدات است. حال آنکه برجام اصلاً معاهده نیست و نمی توانیم در آن حق شرط بگذاریم. برجام یک «بسته» است که حاصل مذاکرات با چند کشور دیگر است و همه به این نتیجه رسیده اند که این بسته می تواند مشکل موجود را حل کند. هرگونه دخل و تصرف در آن نیازمند از سرگیری مذاکرات است.
در شرایط فعلی آنچه که طرفین می توانند انجام دهند این است که بگویند این بسته که جمع بندی مذاکرات بعد از حدود 2 سال است نظر ما را تأمین می کند یا خیر؟ نظر مذاکره کنندگان همه طرف ها این بوده که این ترتیب و توالی اقدامات مندرج در برجام می تواند رضایت همه طرف های ذی مدخل را تأمین کند و مشکل موجود را حل کند. حالا اگر کنگره بگوید اوباما و کری اشتباه کرده اند و چنین برجامی منافع و نظر ما را تأمین نمی کند، آن وقت این ساز و کار به طور کامل کنار گذاشته می شود، نه اینکه بتواند بخشی از آن را تغییر دهند.
همین در مورد ما هم صادق است. مجلس می تواند بیاید الان مصوبه ای بگذراند و بگوید تشخیص دولت درست نبوده و این برجام در کلیت آن نظر ما را تأمین نمی کند. بسیار خب، آن وقت باید مذاکرات از سر گرفته شود و این هم دیگر فقط مربوط به ما نیست. همه طرف های دیگر باید راضی باشند که بیایند دوباره این بسته را باز کنند و این کار بسیار دشواری است.
حالا این را هم مناسب است تأکید کنم که اگر شورای عالی امنیت ملی، مصوبه ای در مورد برجام بگذراند و آن مصوبه به تنفیذ رهبر معظم انقلاب برسد، هرگونه مصوبه مجلس محترم در این ارتباط که در تعارض با آن باشد، بعید است از سوی شورای نگهبان تأیید شود و این هم نکته مهم و قابل عنایتی است.

* دکتر بهزاد صابری انصاری، کارشناس حقوقی و جانشین نماینده دائم ایران در دفتر سازمان ملل در وین

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 451050

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
4 + 13 =

نظرات

  • نظرات منتشر شده: 1
  • نظرات در صف انتشار: 0
  • نظرات غیرقابل انتشار: 0
  • بی نام IR ۱۶:۰۹ - ۱۳۹۴/۰۶/۰۵
    7 2
    اینکه هم دشمن میگوید پیروز شدیم هم دوست عجیبه یکی باید بگه شکست خوردیم.