خسرو دهقان، منتقد حرص درآور

در می‌یابیم که منتقد پیر کم‌کار و نق‌زنی که خلاف جریان معمول سینما و نقد نویسی حرکت می‌کند تا چه میزان مورد توجه و محبوبیت اهالی سینماست. حتی وقتی با مخالفین و منتقدین این منتقد روبرو می‌شویم، کمتر گله‌گذاری‌های جدی و قابل اعتنایی می‌بینیم.

در این مستند، دهقان آدم جالبی است که می‌تواند برای نسل جدید سینما دوست و سینما‌نویس معماگونه و جذاب بنماید اما آیا می‌توان همان محبوبیتی که مابین هم‌نسلان خود دارد را در نسل‌های آتی نیز مشاهده کرد؟ فیلم پاسخی در این زمینه ارائه نمی‌دهد.

به خاطر دارم دهقان در یکی از یادداشت‌هایش، اشاره می‌کند که در مواجهه و نقد و تحلیل آثار امروزی سینمای جهان، به هیچ عنوان مجذوب و مرعوب جلوه‌های ویژه سینمایی نمی‌شود و به راحتی می‌تواند از پوسته‌های پر زرق و برقی که هیچ ربطی هم به اصل سینما ندارد عبور کند و بر ماهیت سینمایی آثار دست یافته و آن را به نقد بکشد. همین رویکرد را در برخورد با آثاری که با عناوینی همانند «فیلم روشنفکرانه» یا «کارگردان مولف» (در سینمای ایران) و ... نیز دارد. او نه جوگیر جوایز جشنواره‌ها به فلان فیلم‌ساز می‌شود و نه متحیر از به ظاهر خلاقیت‌های من‌در‌آوردی برخی تازه‌کارهای مقلد و مرید همان فیلمساز‌های مولف. و باز مستند «نسیه و نقد» در این مورد هم چیزی به مخاطب نمی‌گوید.

اما آنچه فیلم متذکر می‌شود و حتی تلنگر می‌زند این است که شهرت‌های یک‌شبه و کوچه‌بازاری مرسوم، چطور افراد لایق و گوهرهای کمیاب را می‌تواند نادیده بگیرد و در فضای شارلاتانیزم و تقلب‌های فوق مدرن و انوار تصنعی آن، چشم‌ها را از دیدن برق ذاتی و ماندگار چنین جواهراتی محروم کند و متوهمانه به پیروی از آدم‌های به واقع بی‌سواد و کم‌بنیه وادارمان نماید.
همانگونه که نگارنده به عنوان شاگرد 20 ساله‌ی دهقان و همکلاسی کارگردان مستند «نسیه و نقد»، با آدمی بی‌ادعا و ساده که همنشین زنده‌یاد سمندریان در کوچه اندیشه دو بود، روبرو شد و با صبوری به بخش اندکی از عمق و توانمندی‌های وی پی برد، انتظار می‌رفت پرتره دهقان در مستند «نسیه و نقد»، تا حدی چنین امکانی را برای آنانکه دیگر نه فرصت شاگردی کردن را دارند و نه شرایط خواندن و جستجوهای جدی‌تر، فراهم سازد.

گاهی سخن و گفتگویی واجد آنچنان ظرفیتی بود که اگر مستندسازان (مستوفی و گلستانی) همان را معیاری برای عمیق‌تر شدن، انتخاب می‌کردند، اثری را مشاهده می‌کردیم که وقوف ما را به نسبت آنچه در حال حاضر در فیلم مشاهده می‌کنیم بیشتر می‌کرد.

حدود 50 دقیقه یک ریز و بدون هیچ وقفه‌ای الا با افکت‌ها و انیمیشن‌های گرافیکی، از دهقان می‌گویند و می‌شنویم، که هر 5 دقیقه آن نیازمند تامل و بحث و بررسی دقیق‌تری است برای شناخت و حتی بازشناسی خسرو دهقان. همین باعث می‌شود که برای تماشای چندین‌باره مستند «نسیه و نقد»، احساس نیاز بیشتری کنیم. با این حال به همکلاسی‌های متین و تلاشگرم، ضمن دست‌مریزدا، پیشنهاد می‌کنم که هر بخش موضوعی از فیلم را با یک عنوان و یا تیتراژی کوتاه، به شکل اپیزود از سایر بخش‌ها جدا کرده تا فرصت نفس‌کشیدن و تامل و تفکیک را برای مخاطب فراهم آورند.

شاید چاپ کامل کتاب گفتگوها و اضافه کردن مصاحبه‌ی عباس کیارستمی به فیلم، محصول تصویری و مکتوب شایسته‌ای را ارائه کند که در دل آن تاریخی از نقد در سینمای بعد از انقلاب و چند موضوع دیگر نیز به علاقمندان نقدنویسی در سینما عرضه گردد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
*خسرو دهقان منتقد حرص درآور- جمله‌ای از آیدین آغداشلو در متن فیلم