هانتر: اردوغان از ژنرال های ترک هم برای ایران بدتر است/ باید ترکیه و عربستان را دور بزنیم

سعید جعفری - پس از حصول توافق هسته ای حالا نگاه های تحلیلگران بین المللی به عملکرد وزارت خارجه ایران در دیپلماسی منطقه ای است و همه منتظرند ببینند برخورد ایران با معادلات منطقه ای چگونه رقم خواهد خورد. سفرهای فشرده دکتر ظریف به کشورهای مختلف خاورمیانه و شبه قاره هم نشان داد عزم وزارت خارجه برای توجه ویژه به همسایگان جزم است و باید منتظر آغاز دوری تازه از مراودات تهران با همسایگانش باشیم. شیرین هانتر در این رابطه معتقد است آقای ظریف به خوبی بر حساسیت ها و ظرافت های منطقه ای آگاهی دارد. استاد دانشگاه جرج واشنگتن همچنین تاکید دارد باید نگران سیاست های خزنده ترکیه در مناطق ترک نشین ایران باشد. در ادامه مشروح این گفتگو را می خوانید.

در خصوص وضعیت کنگره هم سنا و هم مجلس نمایندگان توضیح دهید. به نظرتان کفه ترازو به سود کدام طرف سنگینی می کند؟

در حال حاضر هنوز با قطعیت نمی توان نتیجه نهایی را پیش بینی کرد ولی اینطور به نظر می رسد که در مرحله اول به احتمال زیاد برجام رد خواهد شد ولی در مرحله دوم و بعد از اینکه آقای اوباما وتو می کند، ان وقت مخالفان به میزان کافی رای نخواهند داشت که بتوانند وتوی اوباما را بی اثر کنند. چرا که در مرحله بعد خیلی از دموکرات ها ناچار خواهند بود از رئیس جمهور خود حمایت کنند و اکثریت دموکرات ها موافق برجام هستند و حتی در میان جمهوری خواهان هم یکی دو نفر موافق توافق هسته ای با ایران یافت می شوند. بنابراین در روزهای آتی تک تک سخنرانی هایی که آقای اوباما، کری، مونیز و همچنین نامه هایی که جریان های مختلف می نویسند در تعیین نتیجه نهایی موثر خواهد بود. تعداد زیادی از دانشمندان فنی، افسران عالی رتبه ارتش و سیاستمداران قدیمی در نامه های جداگانه ای از توافق حمایت کرده اند.در حال حاضر طرفین همچنان مشغول لابی های خود هستند و این روند تا روز پایانی ادامه خواهد داشت. 

آقای ظریف بعد از بازگشت از وین دوری از سفرهای منطقه ای را آغاز کردند که عربستان سعودی در این مقصدها حضور نداشت و همچنان واکنش هایی که سعودی نشان می دهد هیچ پیام مثبتی ندارد. با توجه به اینکه شما روی موضوع عربستان پژوهش های فراوانی داشتید رقابت های منطقه ای ایران و عربستان را چگونه می بینید؟ به نظر شما ما باید با این سعودی چه بکنیم؟

البته من معتقدم که فقط مشکل ما با عربستان نیست و ترکیه را هم نباید از یاد ببریم. ترکیه از قبل از انقلاب هم هیچ وقت با ایران به صورت حقیقی روابط خوبی نداشته است. اما در مورد عربستان باید اشاره کنم هرچه روند اجرای برجام و توافق هسته ای بیشتر پیشرفت کند عربستان سعودی تا جایی که بتواند ایران را بیشتر تحت فشار قرار می دهد. در حال حاضر خاندان حاکم سعودی در شرایطی نیستند که با ایران از در دوستی و مصالحه وارد شوند. البته بخشی از این موضوع هم به پرسش ها پیرامون نحوه اداره سیاست خارجی عربستان باز می گردد. یعنی مشخص نیست سیاست خارجی این کشور از کجا اداره می شود. به طور کلی در بین کشورهای خلیج فارس عربستان همواره نسبت به ایران کینه داشته و دلیل این هم برخلاف اینکه می گویند عربستان از ایران می ترسد و ایران خطری امنیتی برای این کشور به شمار می رود این واقعیت است که سعودی خود همیشه یک دولت توسعه طلب بوده است. عربستان به ویژه از سال ۱۹۶۵ به بعد آرزو داشته هم در منطقه خلیج فارس و هم در دریای سرخ برتری و تسلط کامل سیاسی و سوق الجیشی داشته باشد. حتی قبل از انقلاب هم رقابت های تهران و ریاض به وضوح دیده می شد. ضمن اینکه شما باید به ابعاد تازه رقابت دو کشور هم توجه کنید. در حال حاضر همین مسئله رقابت بر سر عراق و همچنین برخوردی که با شیعیان انجام می شود هم در این چارچوب می گنجد. در حال حاضر عربستان است که به کشورهای دیگر خلیج فارس فشار می آورد که روابطشان را با ایران بهبود نبخشند. 

در مجموع به نظرم سیاست آقای ظریف خوب است و ایران باید سعی کند عربستان سعودی را دور بزند و تلاش نماید روابطش را با کشورهای منطقه بهبود دهد و سپس سعودی هم در مقابل عمل انجام شده قرار می گیرد. 

به نظر شما این رویه برای حل و فصل مناقشات منطقه ای ما کافیست؟

در مجموع به نظر من برای اینکه بتوانیم روابط خود با کشورهای منطقه را تنظیم نماییم بهتر است روابط اقتصادی خود را با کشورهای غربی و به ویژه اروپایی بهبود بخشیم. اگر ایران بتواند محیط سرمایه گذاری متعادل ایجاد کند و بتواند تا حد ممکن از کشورهایی استفاده کنند که منافع سوق الجیشی مخالف با یکدیگر ندارند بیشتر سود خواهد کرد. یکی از مشکلات چند سال اخیر این بود که ایران تمام شرکای سنتی سالهای اخیر خود را از دست داد. موضوع این نیست که چین و روسیه بد و اروپا خوب است. موضوع همجواری و حوزه های مشترک رقابت است. به عنوان مثال ایران با چین و روسیه در کشورهای منطقه آسیای مرکزی و قفقاز رقابت دارد در نتیجه یقین داشته باشید روس ها و چینی ها هرگز رشد و پیشرفت قابل توجه ایران را تحمل نمی کنند این در حالیست که کشورهای اروپایی حوزه رقابتی با ایران ندارند. دیگر پارادایمی که شامل همه چیز باشد وجود ندارد. ولی ایران در جایی قرار گرفته هم از نظر مذهبی و هم فرهنگی تنهاست. نه ترک است و نه عرب. از سوی دیگر ایران نه آنقدر که کوچک است که تاثیر نداشته باشد و از سوی دیگر نه آنقدر بزرک مانند چین و هند که کسی نتواند این کشور را به چالش بکشد. در نتیجه ایران باید خیلی در سیاست خارجی خود دقیق و حساس باشد. آقای ظریف آشنایی کافی و وافی دارند اما اینها مسائلی هستند که باید از سوی تحلیلگرن و پژوهشگران مورد توجه قرار گیرد. چین میخواهد ایران را نیمه جون نگاه دارد تا کالاهای کم کیفیت خود را به کشور ما بفرستد. هند هم فقط نفت ما را می خواهد و ما میبینیم بر سر پرداختش چه معضلاتی داریم. در این شرایط باید توجه ویژه ای به حساسیت های این روند داشته باشیم.

در ابتدای فرمایشاتتان به موضوع ترکیه و مشکلات ما با این کشور اشاره کردید. به نظرتان چه ساز و کاری برای این کشور باید در دستور کار قرار گیرد؟

ابتدا این نکته را مد توجه داشته باشید که حکومت ترکیه و به ویژه اسلامگرایانش برای ایران خیلی خطرناک تر از حکومت ژنرال ها بودند. این یک واقعیت است برای اینکه اردوغان از همان گروه فتح الله گولن منشعب شده است. ایدئولوژی گولن در مرحله اول بسیار ضد شیعه است و حرف هایی که اردوغان علیه شیعیان و علوی ها می زنند را هیچ وقت در زمان ژنرال ها نمی شنیدیم. خود آتاتورک البته کارهای بد زیادی انجام داد ولی سیستمی که در خصوص مسائل مذهبی ایجاد کرد به نوعی متعادل تر بود ولی نگرش های اردوغان کاملا یکسویه نگرانه و این یکسویی کاملا بر ضر شیعیان است. البته نگرش های اردوغان می تواند تا اندازه ای به عثمانی ها هم مرتبط باشد چون آنها هم هرچند با یهودی ها و مسیحیان مدارا می کردند ولی چنین رویه ای در خصوص شیعیان وجود نداشت و تاریخ به وضوح می گوید که سلطان سلیم چه تعداد شیعه و علوی را قتل عام کرد. مسئله دیگر این است که اسلامیون ترکیه بسیار ناسیونالیست هستند. این هم تازه نیست و از سالهای پایانی عثمانی به وجود امده بود. در نتیجه ترکیه ایران را رقیب خود می بیند. هم از ایران بدشان می آید به دلیل اینکه ایران مرکز تشیع جهان است و هم به دلیل اینکه ایران را رقیب خود می بیند. اردوغان می داند که اگر به دنبال احیای عثمانی گری خود باشد ایران یکی از اصلی ترین موانع بر سر این مسیر است. من قبلا هم گفتم چرا باید به ترکیه اجازه داده شود اینهمه در مناطق آذربایجان ایران سرمایه گذاری کند.

ترکیه اگر واقعا نیت سويی ندارد برود در سیستان و بلوچستان، در خراسان، در جنوب کشور سرمایه گذاری کند. این از سیاست های خزنده ترکیه در ایران است و باید با هوشیاری در مقابل این رفتارهای این کشور اقدام کرد. در حالی که ژنرال ها همه نگاهشان به طرف اروپا و غربی شدن است و هیچ نگاهی به شرق و خاورمیانه نداشتند و در نتیجه رقیبی در منطقه برای ایران به شمار نمی روند نه امپراطوری می خواستند و نه گسترش نفوذ و قدرت خود در خاورمیانه را پی می گرفتند. البته رقابت های معدودی وجود داشت و در برخی موارد از ایده های پان ترکیستی حمایت می کردند ولی سطح این موضوعات به هیچ وجه قابل مقایسه با ایده های بلندپروازانه و خطرناک اردوغان نبود. مسئله اینجاست ترکیه و عربستان با همراهی یکدیگر می خواهند ایران را منگنه کنند در نتیجه نوعی فشار مذهبی از سوی این کشورها بر ایران وارد می شود و در این شرایط ما باید نسبت به نیت های سوء این کشورها هشیار باشیم.  

با این تفاسیر ما باید با ترکیه اردوغان چه کنیم؟ اردوغانی که حزبش احتمالا در انتخابات تکراری می تواند آرایی بیشتر از ۵۰ درصد را کسب و دولت تک حزبی عدالت و توسعه تشکیل شود.

به عقیده من اردوغان اینبار به قدری حزب کردی فشار می آورد که مانع از ورود آنها به پارلمان شود و در نتیجه با توجه به اینکه حزب چپ قلیچ دار اوغلو رای کافی ندارد و در شرایطی که اردوغان با کارت ناسیونالیسم بازی می کند و مدعی می شود که امنیت ترکیه به خطر افتاده و کردها دوباره به خطری برای این کشور تبدیل شده اند و این دیالوگ ها در ترکیه پرطرفدار است همچنان دست بالا را در معادلات ترکیه در دست خواهد داشت. فراموش نکنید که ترک ها خیلی بیشتر از ایرانی ها ناسیونالیست هستند. ایرانی ها وطن پرست و جهان وطن هستند. ترک ها برعکس خیلی وطن پرست هستند. در این شرایط ایران باید ترکیه را دور بزند. به جای اینکه اینهمه به ترکیه امتیاز و اجازه دهیم با کارت ایران برای خودش اعتبار کسب کند باید به صورت مستقیم رابطه با اروپا را پی بگیریم. ما نیازی به وکیل نداریم که ترکیه با این کارت برای خودش اعتباری به دست بیاورد.

49۳۰۸