پایگاه اینترنتی نشنال اینترست در گزارشی به قلم نیل گرین تحت عنوان « راهبرد محرمانه دویست ساله ایران » نوشت :
ایران به مدت بیش از دو قرن است که درصدد دستیابی به فناوریهای غربی بوده است. به عبارت دیگر پشت صدها داستان در طول ماه های اخیر درباره مذاکرات هسته ای با ایران ، یک فرایند اساسی نهفته است که موضوع اصلی گفتمان دیپلماسی و معاهدات معاصر به شمار می رود : انتقال فناوری ایران دویست سال پیش نیز در موعد مشابه در فصل تابستان ، درگیر مذاکراتی موازی با قدرت های غربی درباره حق این کشور در دسترسی به تازه ترین علوم فنی و نظامی بوده است. ولی درآن مذاکرات در تابستان سال 1815 احتمالا فناوری اطلاعاتی موضوع گفتگوها نبوده است. بلکه دستیابی به فناوری های جدید نظامی - صنعتی که در طول پنجاه سال قبل از آن مذاکرات ، موجب کسب دستاوردهای سریع ارتش های اروپایی در کشورهای اسلامی آن زمان از هند گرفته تا مصر شده بود ، به احتمال زیاد در دستور کار مذاکرات ایران با کشورهای غربی قرار داشت.
به عبارت دیگر قدرت های وقت خاورمیانه که شاهد پیشرفت های غرب در این زمینه ها بودند، به موضوع انتقال فناوری غربی به کشورهایشان به دیده تنها دریچه امید برای برقراری امنیت در منطقه می نگریستند. در این میان خصوصا ایران که در طول سالیان 1804 تا 1813 آماج حملات روس ها قرار گرفته و ویران شده بود ، دلایل ویژه ای برای نگرانی داشت. با این همه ایران به عنوان تنها کشور شیعه منطقه ، دشمنان دیرینه ای داشت که غالبا از دیگر همسایگان مسلمان این کشور بودند. حاکمان عثمانی و مغول در کشورهایی که امروزه سوریه/ عراق ، پاکستان و افغانستان نامیده می شدند ، جملگی جنگ هایی را برضد شیعیان « مرتد » ایران
به راه انداخته بودند.
دویست سال پیش منطقه خاورمیانه شاهد ظهور سریع قدرت های جدید بود. فرانسوی ها به مصر حمله کرده بودند، انگلیس حکومت های اسلامی وقت در شبه قاره هند را هدف قرار داده بود و روس ها سر زمین های عثمانی را تکه پاره کرده بودند. امپراطوری عثمانی در حال از هم فرو پاشیدن بود . محمد علی در مصر به قدرت رسید و به سوریه حمله کرد. در حالی که بنیادگرایان وهابی شهرهای مقدس عربی را به تصرف در آورده بودند. ایران در آن زمان هم درست مانند حالا ، در میانه این آشوب و بلوا خود را گرفتار می دید و به اندازه اروپایی ها از همسایگان مسلمان خود بیم داشت.
این شرایط منطقه ای در تعاملات و گفتگوهای میان دیپلمات های ایرانی و اروپایی در آن زمان، بر سر میزان دسترسی ایران به علوم و فنون نوین و کاربردهای بالقوه نظامی آنها نقشی اساسی و مهم ایفا می کرد. امروز نیز ایران هنگامی که به قدرت های هسته ای در همسایگی خود مانند پاکستان و اسرائیل نگاه می کند ، بر نقش مهم انتقال و تزریق فناوری های نوین به کشور و تاثیر آن بر توانمند سازی در حوزه های دیپلماتیک و نظامی به خوبی آگاهی دارد. در دهه 1810 به نظر می رسید ایرانی ها مانند همسایه عثمانی خود به دنبال سیاست دستیابی به تازه ترین علوم نظامی اروپایی هستند.
در آن زمان درست مانند شرایط کنونی آنچه بیش از همه اهمیت داشت حفظ منافع قدرت های غربی بود. در سال 2015 این موضوع ظهور گروه تروریستی داعش است که موجب شده آمریکا با ایران پای یک میز مذاکره بنشیند. در سالهای منتهی به سال 1815 نیز حس شدید فرانسوی ها و روسها برای کسب برتری بود که دیپلمات های انگلیسی را به همکاری با ایران واداشت.
امروز نیز آنچه این مذاکرات را در طول قرنها با یکدیگر مرتبط می سازد ،چیزی نیست جز رابطه میان تنوع منابع دیپلماتیک قابل دسترس ایران به عنوان یک شریک منطقه ای و لزوم انتقال فناوری از اروپا به منطقه خاورمیانه.
تازه ترین دور مذاکرات در سپتامبر سال 2013 و با تماس تلفنی باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا یا حسن روحانی همتای ایرانی وی آغاز نشد. حتی سر منشا این گفتگوها ، تلاشها برای انتقال فناوری به ایران از دهه 1950 تا 1970 نبود که در طول آن دانشمندان آمریکایی و اروپایی به ایران در راه اندازی برنامه هسته ای خود کمک کرده بودند. بلکه سر منشا واقعی این مذاکرات به دویست سال پیش و هنگامی باز می گردد که جنگ بر ضد ناپلئون این فرصت را برای ایران فراهم کرده بود که از موقعیت ژئواستراتژیک خود برای معامله با مذاکره کنندگان انگلیسی بهره برداری کند. انگلیس به عنوان پاداشی به ازای رویگردانی ایران از فرانسه ، گروهی از مستشاران نظامی را برای کمک به ایران در جنگ به همسایگانش به این کشور اعزام کرد و در سال 1815 نیز نخستین گروه از دانشجویان ایرانی برای فراگیری تازه ترین علوم و فنون غربی راهی لندن شدند.
از آن زمان تاکنون مناسبات ایران با قدرت های غربی همواره در مسیر چرخه ای از ائتلاف و خصومت ورزی و نیز اهمیت و بی اهمیتی سیر کرده است. ولی در طول این زد و بندهای دیپلماتیک ، همواره اصل انتقال فناوری به نحوی ادامه داشته است.
برنامه هسته ای ایران به نوبه خود نمونه ای از این انتقال فناوری است که ابتدا توسط آمریکا و آلمان آغاز شد و از سال 1979 با کمک چین و روسیه در حال پیگیری است.
آنچه در طول این سالیان به طور اساسی تغییر کرده است ، ظهور ایران به عنوان یک قدرت منطقه ای روی پای خود است. قطع نظر از حملات لفظی انقلابیون سابق ایران ، ایران دیگر مزدور امپریالیست ها نیست. حال که توافق هسته ای میان ایران و غرب به دست آمده است ، چالش بزرگترمی تواند ممانعت از انتقال فناوری بیشتر به ایران باشد تا در نهایت به فرار هسته ای این کشور منجر نشود. همانطور که تجربه دویست ساله نشان می دهد و نه صرفا این دور از مذاکرات ، این بازی به واقع طولانی خواهد بود.
4949
نظر شما