فاطمه علی اصغر: سال 1353 است. سه سال از تصویب کنفرانس عمومی یونسکو برای تصویب کنواسیون میراث جهانی می‌گذرد. ایران هنوز به این کنوانسیون نپیوسته. شهریار عدل، باستان‌شناس و پژوهش‌گر برای عضویت ایران در این کنوانسیون تلاش می‌کند. رایزنی‌های او به نتیجه می‌رسد، سرانجام ایران به این کنوانسیون می‌پیوندد. کار برای تشکیل پرونده‌های ثبت جهانی آثار شاخص و ارزشمند ایران آغاز می‌شود. سه سال دیگر می‌گذرد. پرونده‌ها آماده شده‌اند. در آن زمان به دلیل مشکلات سیاسی و اتفاقاتی که ایران در گیر آن است، به ثبت رسیدن این پرونده‌ها دشوار به نظر می‌رسد.
سیاست نه امروز که سال‌های سال است بر میراث فرهنگی ایران سایه سنگین خود را انداخته و بر نمی‌دارد. محمد حسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی می‌گوید که همیشه دشواری‌هایی در راه ثبت میراث جهانی بوده است و در آن زمان شهریار عدل گره از کار این دشواری می‌گشاید. گفته می‌شود که او با هزینه شخصی خود، برای ثبت آثار جهانی ایران تلاش می‌کند. در آن زمان سه اثر ایران نامزد ثبت جهانی می‌شوند. چغازنبیل، تخت جمشید و میدان نقش جهان. روزهای نفس‌گیری بر هیات ایرانی در مصر می‌گذرد. اقدامات شهریار عدل برای تهیه پرونده‌های کارشناسی از آثار میراث فرهنگی ایران به نتیجه می‌رسد. شهریار عدل موفق می‌شود. حالا دیگر شهریار عدل در بین ما نیست.
مردی که باعث می‌شود، چغازنبیل نیایشگاهی باستانی که در زمان عیلامی‌ها و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده و گفته می‌شود، بخش به‌جامانده از شهر دوراونتش است را با شماره 113 به ثبت جهانی می‌رساند. تخت جمشید یا پارسه که در شهرستان مرودشت در شمال استان فارس قرار گرفته و یکی از شهرهای باستانی مشهور ایران به شمار می‌رود با مجموعه کاخ‌هایش با شماره 114 در زمره فهرست آثار جهانی جای گرفته و همچنین میدان نقش جهان، میدان بزرگ مستطیل شکلی در شهر اصفهان ایران با بناهایش یعنی عالی‌قاپو، مسجد امام، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه با شماره 115 برای همیشه در حافظه جهانیان ماندگار می‌شود.
با این وجود، این سال طلایی برای آثار و بناهای میراث فرهنگی خیلی زود به نقطه اتمام می‌رسد. دیگر اثری از سرزمین آریایی در فهرست میراث جهانی جای نمی‌گیرد تا سال 1381. 24 سال وقفه در جهانی شدن میراث فرهنگی ایران می‌افتد. 24 سال ایران از فرایند و پویایی جهانی‌کردن آثار و محوطه‌های تاریخی دور می‌افتد. تا اینکه سرانجام مسئولان سازمان میراث فرهنگی در حرکتی نو، بار دیگر با کنوانسیون جهانی یونسکو ارتباط می‌گیرند. ایران بار دیگر به جریان ثبت آثار تاریخی پیوند می‌خورد و تاکنون توانسته است که 17 بنا و محوطه تاریخی را به در فهرست میراث جهانی جا دهد. با این حال خیلی از کشورهای جهان از ایران در این حوزه به رغم پتانسیل‌های عظیم این سرزمین، پیشی گرفته‌اند. نگاهی به فهرست میراث جهانی نشان می‌دهد که کشورهای ایتالیا با 41، اسپانیا با 39 و چین با 35 اثر بیشترین آثار ثبت جهانی را دارا هستند و در حال حاضر آلمان، فرانسه، هند،روسیه، مکزیک از جمله کشورهایی هستند که بیش از بیست اثر در فهرست جهانی دارند.
مردی که نام ایران را به کنوانسیون جهانی پیوند داد
حالا فرایند ثبت جهانی هر سال باشکوه‌تر و کارشناسی‌شده‌تر از پیش برگزار می‌شود. زمان گذشته و تکنولوژی به یاری مسئولان اجرایی اجلاس‌های ثبت جهانی آمده و بسیاری از جلسه‌های اجلاس به صورت آن‌لاین پخش می‌شوند و میلیون‌ها مخاطب در سراسر جهان می‌توانند، جهانی شدن آثار کشورهای دیگر را دنبال کنند اما 36 سال پیش این کنوانسیون ناشناخته بود و شهریار عدل، مردی بود که نام ایران را با این کنوانسیون پیوند داد و توانست سه اثر برجسته و شاخص ایران را به ثبت برساند.
شهریار عدل کیست؟ او متولد 14 بهمن 1322 شمسی است. در تهران به دنیا آمده؛ اجداد پدری از تبریز و اجداد مادری او ازبسطام هستند. او دبستان و سه سال نخست دبیرستان را در تهران خوانده و بعد به، فرانسه عزیمت می‌کند و بقیه دوران تحصیل خود را در این کشور اروپایی می‌گذراند.
درس عالى علوم تاریخى را در سوربن می‌خواند و همزمان در مدرسه موزه لوور، تاریخ عمومى هنر، باستانشناسى مشرق زمین و تاریخ هنرهاى دوره اسلامى را تمام می‌کند و به مدرسه معمارى پاریس - بوزار - می‌رود. بوزار را تا آخر ادامه نداده ولى بقیه را به پایان می‌رساند و بعد دكتری خود را در رشته تاریخ ایران و آسیاى میانه به پایان می‌رساند. موضوع رساله او «فتوحاتهمایون» است كه به موضوع تاریخ جنگ‌هاى شاه عباس در سال 1007 هجرى در خراسان و فتح هرات می‌پردازد. او عضو مؤسسه ملى تحقیقات علمى فرانسه می شود و آنچه در كار او چه در سطح فرانسه و چه در سطح جهانى و چه در ایران مهم بود، پژوهش و ورودش به CNRS یعنى مؤسسه ملى تحقیقات علمى فرانسه است. او سپس در ث ان ار اس مدیر تحقیقات می‌شود.
در سال 1944 در یونسكو طرحى را تصویب می‌کند، مبنى بر مطالعات و پژوهش روىآسیاى میانه. ده سال بعد این طرح به تصویب می‌رسد. در آن زمان شش كشور افغانستان، هند، ایران،پاكستان، مغولستان و اتحاد جماهیر شوروى ـ عضو تمام عیار این طرح بودند. او نماینده ایران در این مجمع می‌شود.
عدل در 13 مهر سال 1388 ، در مقر سازمان یونسکو در پاریس همزمان با آغاز تشکیل مجمع عمومی سالانه کشورهای عضو آن سازمان از سوی کویچیرو ماتسورا، دبیر کل وقت یونسکو، در مراسمی با حضور ایرینا بوکوا، دبیر کل منتخب جدید آن سازمان، مدال فرهنگ جهانی یونسکو موسوم به «پنج قاره» را دریافت می‌کند.
اما این‌ها تنها شمه‌ای از زندگی عدل است. شاید یکی از مهمترین اقدامات او که کمتر در شناخت‌نامه زندگی او یاد می‌شود، مسئله ثبت میراث جهانی است در حالی که ثبت شدن در میراث جهانی برای بسیاری از بناها و محوطه‌های ایران خیر و برکت به همراه آورده است. شاید اگر ثبت جهانی نبود، بنای نقش جهان جدید، می‌توانست به راحتی حریم میدان نقش جهان را بشکند و آب از آب تکان نخورد. اگر ثبت جهانی نبود نه تنها جهانیان با میراث فرهنگی ایران آشنا نمی‌شدند، ساخت و سازهای اطراف کاخ گستان می‌توانست، با سرعت بیشتر و لجام گسیخته‌تر اتفاق بیافتد. ثبت جهانی آثار تاریخی ایران آن‌ها را از انواع مخرب‌های انسانی و گذر زمان نجات نداد اما از تخریب‌های بسیار بزرگی که در کمینش بود، رهاند.
۴۷۴۷
نظر شما