نفت ایران و بورس های بین المللی

ناصر ربیعی*

از نظر تئوریک بازارهای مالی به طور عام آینه اقتصاد و بطور اخص آینه سهام، دارایی و یا کالایی هستند که آن را نمایندگی می کنند. تغییرات در ارزش بازار (قیمت) از درک بازیگران بازار از شرایط حال و آینده ناشی می شود. این درک و تصمیمات ، با استفاده از اسناد و قراردادهایی است که به آن ابزارهای مالی می گویند و در بازار انعکاس می یابند. ابزارهای مالی که در بازار (ازجمله بازار نفت ) روزانه مورد استفاده قرار میگیرند (هم برای مصون سازی و هم برای سودجویی) دریویتیو خوانده می شوند.

عمده دریویتیوها شامل فیوچرز و آپشن (Futures and Options) هستند.

در نفت ما سه ایندکس داریم: WTI, Brent, DME و دو بازار عمده معاملات نفت  به نامهای  NYMEX, ICE وجود دارد.

از آنجا که میانگین قراردادهای آینده دبلیو تی آی (فیوچرز) که در بازار دست به دست می شوند، بالغ بر150 میلیون کنتراکت در سال است (هر کنتراکت معادل هزار بشکه نفت است). این مفهوم حکایت از دست به دست شدن 150 میلیارد بشکه نفت در سال دارد.این در حالی است که نفت تولیدی و مصرفی جهان حدود 30 میلیارد بشکه در سال است.از همین روست امریکایی ها که تجربه تحریم نفتی پس از جنگ شش روزه و همچنین تحریم نفتی اعراب در سال 1973 را دارند، سکان سیستم قیمت گذاری نفت را به وال استریت منتقل کرده اند.

در واقع کسانی که این ابزارهای مالی را استفاده می کنند، اعم از شرکتهای نفتی، سرمایه گذاران و بانکها و اشخاص به دو دلیل مورد معامله قرار میگیرند:

نخست - همه کسانی که درگیر ترید فیزیکال نفت هستند؛ مثل تمامی شرکتهای نفتی، بانکها و موسساتی که معامله گر و واسطه خود نفت هستند، از این ابزار برای پوشش ریسک خود در مقابل نوسانهای قیمت/ارز استفاده می کنند.

دوم- افرادی که درگیر معامله فیزیکال نفت هستند یا نیستند؛ مثل انواع صندوقهای سرمایه گذاری، سرمایه داران، بانکها، شرکتهای نفتی، اشخاص، و غیره برای کسب سود هر روزه این اسناد را خرید و فروش می کنند.

با این مقدمه به امروز ایران برمی گردیم. دو بحث بسیار مهم اقتصادی، تجاری، در رابطه با صنعت نفت ایران وجود دارد:

1- نوسانات بی پایان قیمت نفت و راه های مقابله با آن

2- بهینه سازی سود تجاری در معاملات کالایی که ما ادعا می کنیم جزو تخصص های ماست.

ما با یک بازار 40 تریلیون دلاری طرف هستیم. راه اندازی بورس انرژی مثل این است که خودمان با خودمان تجارت کرده ایم. چارت نوسانات قیمت نفت در 10 سال گذشته شرایط غم انگیزی را به تصویر می کشد و نشان می دهد، اقتصاد ایران و سطح زندگی مردم بالا و پایین دستخوش نوسان قیمت نفت بوده است؛ از 30 دلار به 150 دلار ، بعد به 35 دلار بعد به 110 دلار، دوباره به 60 دلار امروزی!

درآمد ایران از نفت در 1929 معادل 5.7 میلیون دلار، در سال 1936 معادل 10.3 میلیون دلار و در سال 1950 معادل 44.8 میلیون دلار بدون احتساب تورم سالانه بوده است. در زمان آنچه ملی شدن نفت ایران نامیده می شود، درآمد سالانه ایران حدود 50 میلیون دلار بوده است که با احتساب تورم سالیانه 7 درصد معادل 3 میلیارد دلار به ارزش امروزی می شود. این نرخ مبنای محاسبه ما برای برآورد درآمد نفتی ایران تا سال 1970 است که البته بسیار بیش از این بوده است.

بنابراین، میانگین درآمد ایران از محل نفت در دهه 70 میلادی معادل سالیانه 10 میلیارد دلار، دهه 80 و 90 سالیانه 15 میلیارد دلار، و اوایل 2000 سالیانه 22 میلیارد دلار، 2003 تا 2013 بطور متوسط سالیانه 80 میلیارد دلار تخمین زده شده است.

جمع کل درآمد نفتی ایران از زمان دکتر مصدق تا به امروز در بدبینانه ترین حالت معادل 1.370 میلیارد دلار تخمین زده می شود.

اگر درآمد نفتی ایران در 6 دهه اخیر 1.3 تریلیون دلار بوده است، غیبت در بازارهای مالی زیانهای زیر را به اقتصاد و درآمدهای ملی ما وارد کرده است. از جمله با پیش فرض نوسان قیمت نفت بطور متوسط 25 درصد برای 40 سال اول و 40 درصد برای 20 سال دوم، می توان نیتجه گرفت که وجود مکانیسم صحیح پوشش ریسک می توانسته (با درجه صحت 70 درصد) بمیزان 30 درصد درآمدهای ایران را افزایش دهد. این به مفهوم از دست دادن بیش از 400 میلیارد دلار درآمد بالقوه در دهه های گذشته است.

و نکته آخر آنکه 60 سال است رسالتمان این بوده است که نفت را از زیر زمین بیرون بکشیم، بفروشیم و مصرف کنیم. تمام رسالت مجموعه نفت در تمام این سالها محدود به این بوده که در مسابقه تولید نفت در اوپک شرکت کند و سهم بیشتری در فعلگی نفت بطلبد. اصلا هم به این فکر نبوده است که با در اختیار گرفتن اتاقی در نیویورک، رسما سهمی در امپراتوری عظیم مالی که محصول همان فعلگی های خودش است داشته باشد.

*کارشناس بورس بین المللی انرژی

3539