بسیاری از تحلیل گران و مدیران نفتی ایرانی و خارجی به دنبال جواب این پرسش هستند که صنعت نفت ایران پس از رفع تحریم ها چه حال و روزی خواهد داشت؟صنعتی که در نوک پیکان بیشتر قطعنامه ها و دستورالعمل های تصویبی به عنوان تحریم های بازدارنده هر دو سوی بازار عرضه و تقاضای نفت را تحت تاثیر قرار داده است.بخش نفت و گاز ایران با شروع تحریم‌های مالی اتحادیه اروپا در سال ٢٠١١ دچار برخی مشکلات شد. زیرا فروش نفت بدون ارتباط با سیستم بانکی امکان‌پذیر نیست. در آغاز سال ٢٠١٢ اتحادیه اروپا تحریمی را علیه واردات نفت از ایران اعمال کرد که با توجه به تحریم ایالات‌‌متحده آمریکا و تحریم سال قبل این اتحادیه بر کاهش صادرات نفت ایران اثر گذاشت. به گزارش دولت ایالات متحده آمریکا، صادرات نفت ایران از زمان تحریم اتحادیه اروپا ٦٠ درصد کاهش یافت.با توجه به بیانیه ایران و کشورهای 5+1 و احتمال توافق نهایی در تیرماه ، برداشتن تحریم های قبل می تواند به نوسازی و توسعه تاسیسات نفتی و افزایش تولید در بلند مدت منجر شود.در این گزارش نگاهی انداخته ایم به سناریوهای وزارت نفت در حوزه های مختلف توسعه،سرمایه گذاری،بازرگانی ، فناوری در راستای برچیده شدن این تحریم ها .
چشم‌انداز تولید نفت
با اعمال تحریم‌های گسترده از نیمه دوم سال 90 سرمایه‌گذاران خارجی از صنایع نفت و گاز کشور خارج شدند که توسعه این صنعت در بخش‌هایی با مشکل مواجه شد و ظرفیت تولید نفت نیز به سبب تحریم نقل و انتقالات مالی و کشتیرانی کشور کاهش یافته و درآمد ایران از محل صادرات نفت به پایین‌ترین حد خود رسید.به نظر برخی کارشناسان کاهش وابستگی به نفت جز دستاوردهای تحریم برای ایران بوده است و بايد به اين نکته توجه کرد که به خصوص در صنعت نفت ايران توانايي‌ها و ظرفيت‌هاي ايجاد شده در دوره تحريم در زمينه پيمانکاري، ساخت تجهيزات، طراحي فرآيندها، توليد مواد و کاتاليست‌هاي راهبردي پس از برداشته شدن تحريم‌ها با چه سرنوشتي مواجه خواهند شد؟
صنعت نفت و گاز ایران نیاز جدی به تکنولوژی و سرمایه جهت برون رفت از شرایط کنونی دارد که حل این دو مورد نیاز به مشارکت شرکت‌های نفتی بین‌المللی دارد.
مذاکره با شرکت های نفتی در بالاترین سطح
ایران برای بهبود شرایط بخش نفت و گاز خود نیاز به سرمایه و تکنولوژی دارد که هر دوی این موارد توسط شرکت‌های نفتی بین‌المللی قابل تأمین است. از زمان روی کار آمدن دولت یازدهم مذاکرات غیررسمی متعددی بین مسئولان وزارت نفت ایران و نمایندگان شرکت‌های بین‌المللی صورت پذیرفته است. نمونه‌ای از این مذاکرات در سپتامبر ٢٠١٣ در جریان گردهمایی سالانه سازمان‌ملل و دیگری در اجلاس اوپک همان سال در وین رخ داد. این شرکت‌ها اعلام کرده‌اند علاقه‌مند به مشارکت در بخش نفت و گاز ایران هستند.
اگر چه آمریکایی ها سال هاست مانع از سرمایه گذاری شرکت های آمریکایی شده اند اما .یک روزنامه آمریکایی از تلاش غول‌های نفتی جهان برای به دست آوردن فرصت جهت بازگشت به بازار نفت و گاز ایران پس از رفع تحریمها نوشت.در گزارش روزنامه وال استریت ژورنال با اشاره به کنفرانس نفت و انرژی ۲۰۱۵ جنوب دریای خزر در وین آمده است:شرکت‌های نفتی مختلفی در این کنفرانس حضور یافتند که در میان مشارکت کنندگان مدیرانی از از شرکت هایی شورون، امک فوستر ویلر حضور داشتند.در این گزارش می‌خوانیم : «حضور مقامات نفتی غربی در کنفرانسی که متمرکز روی ایران بوده، نشان از ترسیم چشم انداز جدیدی در ارتباط با ایران دارد کشوری که طی سال جاری میلادی چشم انداز لغو تحریم‌های آن وجود دارد.»
زمینه های سرمایه گذاری در بازار نفت و گاز ایران
همواره این سوال مطرح است که در چه زمینه ای می توان در بازار نفت ایران سرمایه گذاری کرد. سرمایه گذاری در پتروشیمی، پالایش و نفت از طریق منابع داخلی محدود است .باید از منابع ریالی داخلی و وام های خارجی استفاده کرد. در بخش پتروشیمی بخش خصوصی 70 میلیارد دلار نیاز دارد تا همین میزان صادرات پتروشیمی داشته باشد.به گفته بیژن زنگنه ، وزیر نفت:« در مجموع برای صنعت نفت و گاز و پتروشیمی حدود 200 میلیارد دلار سرمایه نیاز داریم.» بسیاری از این منابع می بایست ازبخش بازرگانی بین المللی و سرمایه گذاری خارجی تامین شود.
بازسازی تاسیسات مستهلک نفت
جلوگیری از همکاری شرکت‌های نفتی با ایران و عدم سرمایه‌گذاری آنها در طرح‌های صنعت نفت این کشور در کنار عوامل دیگری چون عمر بالای چاه‌ها و فرسودگی تجهیزات، باعث کاهش تدریجی تولید نفت ایران شده‌اند.در صورت لغو تحریمها سرمایه‌گذاران خارجی در حوزه نفت می‌توانند با تکنولوژی‌های جدید در حوزه میدان نفتی حاضر شوند و به صنعت نفت ایران جانی دوباره ببخشند.در روزی که زنگنه از طرح «یوز» و کلینیک تخصصی حیوانات آسیب دیده در پارک پردیسان بازدید می کرد در پاسخ به سوال خبرنگاران درباره وضعیت تاسیسات نفتی در استان خوزستان با تجلیل از از تلاش کارکنان صنعت نفت در استان خوزستان اشاره ای به مستهلک بودن همه تاسیسات در این استان داشت که می بایست در نخستین فرصت نوسازی شوند.زنگنه با بیان اینکه همکاران ما در این صنعت با همه وجود این تاسیسات را اداره می‌کنند گفت : «این تاسیسات در نخستین فرصت با بهترین استانداردهای تولید و بهره‌برداری روز باید بازسازی شوند، زیرا با گذشت زمان میزان نفت های نمکی بیشتر می‌شود. »
دو برنامه وزارت نفت برای توسعه فن آوری نفت
وزیر نفت از ابتدای سال دوبار در نشست خبری با خبرنگاران به تشریح برنامه های این وزارتخانه صنعتی و اقتصادی پرداخته است.او درباره توسعه فناوری دو حرکت بزرگ پیش بینی شده با رسانه های اصحاب جمعی صحبت کرد:« اگر تحریمها برداشته شود این دو حرکت تقویت خواهند شد.حرکت اول همکاری بی‌سابقه با دانشگاه‌ها در بالا دست نفت است که میادین برای افزایش بازیافت در اختیار دانشگاه‌هایی قرار می‌گیرند که رشته‌های بالادستی دارند و برای این کار قرارداد بستند.»حرکت عظیمی برای بنیانگذاری تولید فناوری در دانشگاه‌ها انجام دادیم قابل گسترش به پایین دستی است تا بتوانند مثلا فناوری تبدیل گاز طبیعی به متانول، اوره، پروپیلن و اتیلن را بومی‌سازی کنند. اگر تحریمها برداشته شود در بخش اول از دانشگاه‌های بزرگ خارجی و در بخش دوم از شرکت‌های برند و صاحب تکنولوژی استفاده می‌کنیم.استفاده از شرکت های صاحب تگنولوژی کمک فراوانی به طرح بزرگ «ساخت داخل 10 قلم » کالاهای اصلی مورد نیاز نفت می کند؛ اقلام پرشمار و پرارزش نفت که با ورود و همراهی شرکت های داخلی و صاحب تکنولژی و فناوری خارجی بستر مهمی در توسعه و رونق اشتغال داخلی ایجاد می کند.بیژن زنگنه در آیین افتتاح رسمی بیستمین نمایشگاه بین المللی نفت ، گاز و پتروشیمی با اشاه به شرایط امروز گفت:« رفع تحریمها به معنای رها کردن برنامه تقویت و حمایت از کالاهای ساخت داخل نیست بلکه باید از فرصت رفع شر تحریم برای اجرای سیاست اقتصاد مقاومتی و ایجاد اقتصادی درونزا و برون گرا حداکثر استفاده را کنیم تا فنآوری ملی توسعه یابد.همکاری ما با شرکت های خارجی باید به تقویت شرکت های داخلی و افزایش کیفیت محصولات ایرانی و صاحب برند شدن آن بینجامد.»
اثر تحریم ها بر خرید نفت نه فروش آن
محسن قمصری مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت با بیان اینکه به تازگی مذاکراتی با مشتریان نفت ایران برای فروش نفت کشور بعد از تحریمها داشته‌ایم اعلام کرد:«تحریم در واقع خرید نفت ما است نه فروش نفت ما، چون ما در فروش مشکلی نداریم اما خریداران نمی‌توانند نفت ما را بخرند و دچار مجازات‌های سخت و سنگین از سوی ابرقدرت‌ها می‌شوند، به همین دلیل در مذاکرات هم اصرار داریم آزادی خرید نفت ایران به جای آزادی فروش گنجانده شود.» همچنین به اعتقاد او ایران توانایی دارد بلافاصله بعد از رفع تحریمها 500 هزار بشکه به صادرات نفت خود بیفزاید رقبای ایران از غیبت ایران در بازار سوءاستفاده کرده و دو نوع سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌های مصرف‌کننده نفت ایران انجام داده‌اند، سرمایه‌گذاری اول که محدود است مربوط به تغییر طراحی برای مصرف در نفت خام نزدیک به نفت ایران است و سرمایه‌گذاری دوم مربوط به خرید سهام پالایشگاه‌های مصرف کننده نفت ایران از سوی رقبا است. وی تصریح کرد: پس از باز شدن بازار، چالش بسیار سنگینی برای پس گرفتن سهم بازار خواهیم داشت.
ایران آمادگی دارد که بلافاصله پس از رفع تحریم ها صادرات نفت به اروپا را آغاز کند. متولی فروش نفت ایران در نشست خبری با خبرنگاران در نمایشگاه نفت از برنامه آتی شرکت نفت در حوزه بازرگانی فرآورده های نفتی گفت:هرچند به دنبال فروش نفت ایران در همه بازارهای مصرف هستیم، اما پس از رفع تحریم ها، قاره آسیا همچنان به عنوان بازار اصلی صادرات نفت خام ایران باقی خواهد ماند.البته بازگشت میزان صادرات نفت به دوران پیش از تحریم، به میزان آمادگی اروپایی ها برای پذیرش نفت ایران بستگی دارد.پالایشگاه ها معمولا قراردادهای خرید نفت خود را به طور سالانه امضا می کنند، بنابراین، برای از سرگیری واردات نفت توسط پالایشگاه ها باید مدتی منتظر ماند تا آنها قراردادهای فروش خود را تجدید کنند.در حال حاضر کشورهای چین، هند، ترکیه، ژاپن و کره جنوبی همچنان بر اساس توافق ژنو به خرید نفت از ایران ادامه می دهند.
نسل تازه قراردادها، منتطر توافق احتمالی تیرماه
پس از پایان جنگ تحمیلی و آغاز به کار دولت سازندگی ، شرکت‌های بین‌المللی تمایل چندانی به مشارکت در صنعت نفت و گاز ایران از خود نشان ندادند. از نظر آنها چهار ضعف عمده متوجه این نوع از قراردادها بود. دوره قراردادها بسیار کوتاه بود. سود چندانی برای سرمایه‌گذار خارجی درنظر گرفته نشده بود. آنان نمی‌توانستند ذخایر حاصل از این قراردادها را در حساب‌های خود منظور کنند و همچنین فعالیت آنها به شدت وابسته به کنترل عملیاتی شرکت ملی نفت ایران بود. تمامی این مسائل شرکت‌های بین‌المللی نفت را نسبت به قراردادهای بیع متقابل کم رغبت می‌کرد. البته درنهایت برخی شرکت‌های بین‌المللی در این قراردادها مشارکت کردند زیرا به این قراردادها به عنوان ابزاری برای ورود به صنعت نفت و گاز ایران نگاه می‌کردند و علاوه بر این انتظار داشتند به زودی ایران قراردادهای مشارکت در ریسک و مشارکت در تولید را در صنایع بالادستی خود پیشنهاد کند. با شروع به کار دولت دکتر روحانی و به دستور وزیر نفت، کارگروهی از مدیران سابق دست به کار بازنگری در شکل قراردادهای بین المللی نفت شدند.آنها با تعریف نسل تازه قراردادها به خاطر مشکلات بازدارنده اما هنوز نتوانسته اند این مدل از قراردادها را با شرکت های بین المللی نفت و سرمایه گذاران بین المللی به خاطر وجود تحریم ها در میان بگذارند. با اين وجود، قرار است در کنفرانس سپتامبر ۲۰۱۵ ميلادي(شهریور و مهرماه) در کنار معرفي قراردادها و ساختارهاي تازه قراردادي صنعت نفت، تعدادي از طرح ها و پروژه‌هاي نفتي ايران به عنوان فرصت هاي تازه سرمايه گذاري به شرکت هاي خارجي و بين المللي ارائه شوند.
پرداخت بدهي های معوقه شرکت های خارجی
درباره اين که چه ميزان از در آمدهاي نفتي ايران هم اکنون بلوکه شده است، آمار دقيق بايد از بانک مرکزي گرفته شود اما چهار تا پنج ميليارد دلار پول شرکت نفت در هند بلوکه شده که پس از رفع تحريم ها آزادسازي مي‌شوند. محسن قمصری در ادامه نشست خبری خود درباره وضعیت سایر طلب های نفتی ایران گفت :« با توتال و اسپانیایی‌ها در همان ابتدای تحریم تسویه کردیم و بدهی آنها پرداخت شد اما بدهی باقی‌مانده اروپا بابت نفت ایران مربوط به یونان، ایتالیا و شل است که مجموع بدهی آنها به ایران به 4 میلیارد دلار بالغ می‌شود. بدهی کشورهای یونان، ایتالیا و شرکت شل را عمده‌ترین بدهکاران غربی بابت خرید نفت از ایران اعلام کرد . جمع بدهی اروپا به ایران 4 میلیارد دلار است که قابلیت مصرف برای وارد کردن کالاهای اساسی و دارو را داشت اما اتحادیه اروپا متاسفانه همکاری نکرد.»
تلاش برای احیا سوآپ نفت با لغو تحریمها
یکی از کارهای سخت پیش روی دولت یازدهم و وزارت نفت باز پس گیری اعتبار و منزلت از دست رفته بر مبنای عدم تعهد به قرارداهای منعقده در حوزه سوآپ نفت با کشورهای آسیای میانه در دریای خزر است. با باز شدن فضای بین المللی و لغو تحریمها، عملیات احیای سوآپ نفت سرعت بیشتری خواهد گرفت. محمود آستانه مشاور وزیر نفت در این باره می گوید: انجام عملیات سوآپ در سال های 1999 تا 2009 میلادی 880 میلیون دلار برای کشور درآمد داشت. انجام عملیات سوآپ با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران اجتناب‌ناپذیر است، از این رو همه تلاش ما این است که پس از رفع تحریم و بازشدن فضای بین المللی آن را احیا کنیم. تاسیسات زیادی از جمله پایانه نفتی نکا و خط لوله نکا- ری از زمان قطع سوآپ تا کنون بطور عمده بدون استفاده مانده اند و سالانه مبالغ زیادی صرف نگهداری این تاسیسات می شود، برای احداث خط لوله نکا- ری هزینه ای بیش از ١٦٨ میلیون دلار صرف شد.
22539
ماهنامه صنعت و توسعه نوشت:
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 420411
نظر شما