زمین ها سرسبز شدند، دریاچه ارومیه از نفس افتاد/ گزارش خبرآنلاین از طرح به‌کاشت در روستاهای ارومیه

طهورا شهبازی: شاهرگش قطع شده است. سیمینه و زرینه ای که۵۰ درصد حیاتش را تضمین می کردند حالا محتاج حیات خود هستند. راکد شده اند و زهابی بیش نیستند. خاطرات پرآبیشان به سال های دور برمی گردد؛77-78

ارومیه حالا در بستری سفید خوابیده است. رگ های چند شاخه اش که خود را تا وسط های دریاچه رسانده اند از رمق افتاده اند. تا چشم کار می کند ارومیه سفید پوش است. تنها در دو نقطه خطی نازک مرز بین خشکی و آب می شود؛شمال و جنوب. کوه های کنار دریاچه به سمت جلو دامن کشیده اند. به بهانه یافتن آبی می کوشند تا خاطرات سال های 74را برایشان زنده کند. سرسبزی کنار دریاچه زنده است. زمین های سبز و درختان سرکشیده از میان سبزه ها ارومیه را محاصره کرده اند. محاصره کردنی که به قیمت جون ارومیه تمام شد.

توسعه کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه یکی از مقصران اصلی وضعیت کنونی دریاچه شناخته می شود. در سال هایی که رفت هرچقدر منابع آبی کاهش یافت، در عوض سطح زیر کشت افزایش یافت. توسعه کشاورزی آب ورودی به دریاچه ارومیه راتا حد زیادی کاهش داد که همزمان با آن نیز افزایش دما و تبخیر زنجیره ای تشکیل دادند تا مقصران اصلی خشکی دریاچه ارومیه لقب بگیرند.

گویا حالا بخشی از راه حل نجات دریاچه ارومیه در دستان مردم پیدا شده. چنانچه در طرح توسعه پایدار در حوضه آبریز دریاچه که می توان از آن به عنوان تنها راه نجات دریاچه نام برد. فراهم کردن زمینه برای مشارکت مردم در فرایند احیای دریاچه ارومیه از اهداف اصلی است.

همانطور که محسن سلیمانی مدیر طرح احیای تالاب های ایران می گوید در گام اول این طرح تلاش شده 41 روستا در سطح 30 هزار هکتار و 13 هزار کشاورز درگیر شوند که موفقیت آمیز بود که در مرحله دوم این تعداد به 74 روستا رسیده است.

سیمینه و زرینه؛ دو رگ حیات دریاچه

میاندوآب؛ شهری که میان دو رگ حیاتی دریاچه ارومیه قرار دارد. برای رسیدن به آن باید از روی زرینه رود عبور کرد. زرینه رود ساکن و آرام که باید چند دقیقه ای به آن زل زد تا حرکتی کوچک خبر از جاری بودن آن بدهد. زمین های سبزپوش یا چغندر در دل دارند یا با گندم و جو تزیین شده اند. صدای پرنده ها در آسمان و نوازش باد بر شاخه های گندم در هم می آمیزد. مدیر کل جهاد کشاورزی استان از کشاورزی میاندوآب می گوید: میاندوآب در جنوب ارومیه قرار دارد که 214هزارهکتار وسعت زمین های آن است. از میان آنها 52هزار هکتار اراضی آبی و 30هزار هکتار اراضی دیم هستند. میاندوآب قطب دامداری استان است. از 52هزار هکتار، 12هزار هکتار اراضی باغی است که سالانه بالای 800هزار تن محصولات کشاورزی تولید می کنند.

دیانتی یاد دهه های پرآبی ارومیه را زنده می کند دهه شصتی که بالا بودن آب چاه ها مانع کشاورزی می شد اما بعد از 25سال بحران آب به وجود آمد.

سهم میاندوآب در طرح توسعه پایدار کشاورزی روستای نظام آباد، للکلو، یاریجان اولیا و خالصه است. سیمینه رود و زرینه رود که رنگ پرآبی به خود ببینند می توان به احیای ارومیه هم امیدوار بود.

۵۰درصد صرفه جویی در آب،۲۰درصد محصول بیشتر

فرجی مدیر عامل شرکت کشاورزی پدیده سبز آنیل که مجری این طرح در روستاهاست در مورد این طرح می گوید: این طرح از اول سال 93 شروع شده است. میزان حقابه ای که از این شهرستان جاری می شود نزدیک به 50درصد است 5سایت آی پی سی ام داراست. این طرح با مشارکت کشاورزان است و پایه علمی صرف نیست بلکه تجربه کشاورز گردآوری می شود. تجربه کشاورزان و اصول علمی با هم منطبق می شودو بعداز آن برنامه اقدام تهیه می شود.

فرجی پشت به زمین چغندر قند می ایستد باد لای پرچم سبز زمین حرکت می کند. پرچم ها به سه رنگ تقسیم می شوند که هر کدام حکایت از وضعیتی دارند. پرچم سبز وضعیت زمینی را نشان می دهد که از لحاظ آبیاری به درجه ایده آل رسیده است. پرچم زرد شامل زمین هایی می شود که بحث آبیاری در شرف تغییر است و اقداماتی انجام شده. اما پرچم قرمز روی زمین هایی می نشیند که وضعیت آبیاریشان هنوز تغییری نکرده است.

فرجی مراحل کار را توضیح می دهد: در مرحله اول با کشاورز صحبت می شود که آیا تمایل به این کار دارد یا نه بعد از آن روی زمین انتخاب شده مطالعه می شود.

با دستش به زمین پشت سرش اشاره می کند زمینی که روی ردیف های منظم آن سبزه هایی با فاصله های معین از هم روییده است. جوی آبی روان فاصله بین زمین و جاده است: برای این زمین با توجه به خصوصیات ظاهری که داشت 3آزمایش مجزا در نظر گرفته شده است. با توجه به اینکه ما پایداری می خواهیم استفاده از پنجه غازی برای خاکورزی را به جای گاوآهن انتخاب کردیم. در مرحله بعدی جوی و پشته ها درست شده. قبل از مرحله کاشت اسید تیومیک را با بذر، بذر مال کردیم تا جبران مواد آلی را بکند.

مراحل که طی شود صرفه جویی در آب به راحتی به چشم می آید: اولین مرحله آبیاری با موتور 4اینچ 6ساعت آب برد و در مرحله دوم و سوم هرکدام ۳ساعت که قبلا همین زمین ۲۰ساعت آبیاری لازم داشت.علاوه بر آن 15درصد نیز بر سطح زیر کشت افزوده می شود. علاوه بر مزایای گفته شده مزایای دیگری که این روش دارد این است که در این زمینه کوددهی براساس نیاز واقعی گیاه و خاک انجام می شود و از آب شویی کودها جلوگیری می شود.

دانه ها روی پشته ها کاشته می شود که باعث بالارفتن عیار قند محصول می شود که به گفته فرجی به دلیل جوانه زنی و سبز شدن بهتر مزرعه است.

کم شدن بیماری و آفات از دیگر مزایای این روش است. همانطور که مدیرعامل شرکت می گوید بوته ها دور از آب مستقیم قرار دارند و به صورت نشتی به آنها آب می رسد به همین دلیل از لحاظ بیماری و آفات مزرعه می تواند به حد ایده آل برسد و مصرف سموم شیمیایی کاهش پیدا کند. درجایی که رطوبت هست بیماری است با این روش کاهش 40درصدی سموم و کودهای شیمیایی را داریم.

ما مقصر خشکی ارومیه نبودیم

کلاهی نمور را سایه بان صورتش کرده. پوست سفیدش جایش را به سیاهی سوخته داده است بس که زیر نورآفتاب بوده. چشمانش رنگ زمین هایی است که در آن گندم و جو می کارد. با دست پینه بسته اش دانه های تسبیح را دوتا یکی بالا و پایین می کند: ما مقصر خشکی دریاچه نبودیم، چون قبلا به ما نگفته بودند. الان که گفتند با این روش در آب صرفه جویی می شود من یاد گرفتم. گفتند ۲۰درصد در سم ها صرفه جویی می شود و ۴۵درصد در کودهای شیمیایی و ۲۵درصد هم در آب صرفه جویی می شود. اگر بگویند محصولی که آب کمتری می برد بکارید، ما گوش می دهیم. ما باید با مصرف آب کمتر به دریاچه کمک کنیم. از همان اول که آب دریاچه کمتر شده بود فهمیدم که اتفاقات بدی می افتد اما با سهل انگاری الان آب خشک شده است.

در روستای للکلو گندم می کارد. کت و شلواری خاکی و کهنه به تن دارد. کهنه مانند چین هایی که روی صورتش را گرفته است. با لهجه آذری شمرده شمرده صحبت می کند: می دونستم که داریم آب زیادی هدر می دیم ولی هیچ اقدامی نکردیم.موقعی که می خواستیم کشت را انجام دهیم مناسب نبود ولی خودمان انجام می دادیم.مجبور نبودیم فقط آشنایی نداشتیم و آگاهیمون کم بود. اگر بگویند حاضرم محصولات دیگری بکارم تا آب کمتری مصرف کند. الان طول کرت ها را کمتر می گیریم تا آب کمتر به زمین برود.

جوانتر از بقیه کشاورزان به نظر می رسد پوستش خیلی آفتاب سوخته نیست. فارسی را روانتر از بقیه صحبت می کند: با این روش راستشو بخواید ۳درصد می توانیم به دریاچه ارومیه کمک کنیم. الان آبیاری تحت فشار، کم فشار و بارانی پول می خواد با شعار نمی شه هیچ کاری کرد. دست خود کشاورز که نیست مصرف آب کم بشه به نفع خود کشاورز است. باید درآمد کفاف کند در حال حاضر چغندرویونجه کفاف می کند. اگر بخوایم محصولی جایگزین کنیم باید به کشاورز کمک بشه و به نفع کشاورز هم باشه.

نقده؛ شهری با ۲هزار چاه غیر مجاز

نقده یکی از شهرهای حاصلخیز ارومیه است. شهری که از ۱۸هزار هکتار اراضی آبی دارد. اراضی آبی تا پیش از این با روش غرقابی سیراب می شدند اما حالا روش های قطره ای، تحت فشار و بارانی جای آن را گرفته است. با عبور از مسیر جاده سمت راست رودخانه گدار با چشم اندازی زیبا رخ می نماید. یکی از رودخانه هایی که به ارومیه منتهی می شود امسال بعد از سال ها آب به خود دیده است تا جانی هم به زمین های کشاورزان بدهد.

زمین های کشاورزی با نظم خاصی دو طرف جاده را احاطه کرده اند. زمین هایی که وقت آبیاریشان است آب ها از آب پاش ها باران شکل بر سرشان فرود می آید. در هر زمین تقریبا ۱۳ آب پاش در نقاط مختلف تعبیه شده است. کدو، سیب زمینی و چغندر طرفدار بیشتری دارد. هرچند کشاورزان هنوز مزد چغندرهای فروخته شده سال قبل را نگرفته اند. به گفته مدیر جهادکشاورزی منطقه معضل اصلی کشاورزان نقده حفر چاه های غیر مجاز است که حدود ۲هزار چاه می شود. چاه که مجاز نباشد یارانه هکتاری ۶.۵میلیون تومان نیزشامل حالشان نمی شود. هرچند اگر دولت هم ۱۷۵میلیون تومان اعتبار دولتی داده باشد.

یکی از کشاورزان که به عنوان سخنران از میان کشاورزان دیگر انتخاب شده است از اطلاع رسانی غلط گله دارد. می خواهد کشاورزی تخصصی شود. از اعتبار دولتی می گوید و اینکه ۴۰میلیون هم خود کشاورزان از جیب گذاشته اند. می گوید کشاورزان دور هم جمع شده اند و ۲۴هکتاررا از طریق یک چاه آبیاری می کنند.

کشاورز جوانی از لابه لای جمعیت بیرون می آید گرده های خاک میان موهای مجعدش گم شده است. زمینش چغندر به بار می آورد. با صدای آرام صحبت می کند: از قبل می دونستیم آب هدر می ره ولی بودجه نداشتیم از طرفی هم مشکل معیشت داشتیم. اما با این کار می شه ۸۰درصد به ارومیه کمک کرد. اما اگر پول باشه. من که یارانه ای نگرفتم. باید ۳میلیونم از جیب بدیم. تا اونجایی که من می دونم هم کسی یارانه نگرفته.

۸۵درصد کشاورزان یارانه نمی گیرند

شلوار کردی سیاه رنگی به پا دارد با بلوز سفید گشاد. پوستش از آفتاب سوختگی قرمز شده است. موقع صحبت چشمانش را گرد می کند: یارانه میدن ولی وقت گیره انقد دنگ و فنگ داره. بعد به کسایی که چاه غیر مجاز دارن یارانه نمی دن. من از سال ۸۵ درخواست پروانه چاه کردم ولی نمی دن. اینجا ۸۵درصد چاه ها غیرمجازن. ولی حفر چاه هزینه اش کمه. از این راه همین که آبی می مونه خودش سوده. نیروی انسانی کمتری مصرف می شه. محصولات بیشتری هم می ده. اما باید کمک کنند. طرح نکاشت رو که مطرح کردند واقعا پولش کم بود بره همین کشاورزا موافقت نکردن. اگر بگن چغندر نکارید ما پول می دیم قبول می کنیم. با همایش و کنفرانس هیچ مشکلی حل نمی شه. ما می تونیم لااقل خشک شدن ارومیه رو به تاخیر بندازیم.

به گفته قریشی کارشناس مسئول زیستگاه های آبی اداره کل آذربایجان غربی از سال 81 و 82 که تا حدودی میزان بارندگی به حد طبیعی رسید، متاسفانه ورودی روان آب ها دیگر به وضعیت قبل بازنگشت که این نشان دهنده مدیریت نادرست منابع آبی در این حوضه آبی است. توسعه کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بدون در نظر گرفتن توان منابع آبی و حقابه این دریاچه انجام شد بنابراین عوامل مختلف از جمله دخالت های انسانی و مسایل طبیعی در کنار هم دریاچه را به شرایط بحرانی کنونی کشاند.

قریشی گفت: در 18 سال گذشته میزان متوسط ورودی آب به دریاچه ارومیه 2.4 میلیارد مترمکعب بوده است در حالی که در 42 سال اول این میزان 4.9میلیارد مترمکعب بود؛ به عبارتی در چند سال گذشته حدود 300 میلیون مترمکعب آب ورودی به دریاچه ارومیه کاهش یافته است. هرچقدر منابع آبی کاهش یافت، سطح زیر کشت افزایش یافت که این مساله موجب شد آب ورودی به دریاچه ارومیه در حد بسیار زیاد و محسوس کاهش یابد که همزمان با آن نیز افزایش دما و تبخیر را نیز شاهد هستیم.

زمین های کنار دریاچه آبیاری می شود. ارومیه در بستری سفید خوابیده است. راننده کنار جاده را با دست نشان می دهد: چند سال پیش تا همین جا آب بود. همینجا که حالا زمین شده همه آب بوده. اما حالا دریاچه چه دور است. خانم همراه که ساکن ارومیه است با ناراحتی دوران کودکیش را زنده می کند: ما بچه بودیم همش تو این آب شنا می کردیم لجن های کنار دریاچه خاصیت درمانی داشت پدربزرگمو می آوردیم اینجا روش لجن می مالیدیم تا خوب شه. آرتمیا که از خاویار با ارزش تره الان تو خوابه مطلقه اگه تا ۲سال دیگه دریاچه پرآب نشه کلا منقرض می شه.

۴۷۲۳۳