کنفرانس مرور معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای در سال جاری در شرایطی بسیار متفاوت در مقر سازمان ملل متحد در نیویوک آغاز گردید. اعضای این معاهده هر پنج سال یک بار در کنفرانسی کارکرد و اجرای معاهده در زمینه های مختلف را مورد بررسی قرار می دهند.
همه کامیابی ها و یا شکست ها در اجرای معاهده در این کنفرانس توسط نمایندگان کشورهای عضو مورد بررسی قرار می گیرد و راهکارهای اجرای موثرتر معاهده نیز ارائه می گردد. یکی از موضوعات عمده ای که همیشه در کنفرانس های مرور معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای مورد بررسی قرار می گیرد و از خواسته های اساسی کشورهای عربی و ایران بوده است، موضوع ایجاد خاورمیانه عاری از سلاح های هسته ای است. اندیشه ایجاد منطقه عاری از سلاح های هسته ای اولین بار از سوی ایران در سال 1974 میلادی مطرح گردید و تدریجا مورد استقبال کشورهای منطقه قرار گرفت.
در چند دهه اخیر و به فراخور تحولات منطقه ای، ایران و مصر مشترکا و یا، در مقاطعی هر کدام به تنهایی، نقش رهبری در پیشبرد این اندیشه در چارچوب نظام بین المللی را بر عهده داشته اند. با اینکه همه کشورهای خاورمیانه به معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای پیوستند و تاسیسات اتمی خود را تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار دادند، اما خودداری رژیم اسرائیل از پیوستن به معاهده و داشتن فعالیت های هسته ای گسترده و خارج از پادمان آن به عنوان تهدیدی دائمی برای کشورهای منطقه و مانع اصلی برای عاری سازی خاورمیانه از سلاح اتمی محسوب می گردد. این رژیم در سایه سیاست موسوم به "سیاست ابهام" برخورداری از زرادخانه قابل توجهی از سلاح اتمی را نیز نفی نکرده است. کشورهای عضو منطقه خاورمیانه راهکارهای مختلفی را برای تحقق بخشیدن به هدف عاری سازی این منطقه از سلاح هسته ای دنبال کرده اند. در سال 1995 که اعتبار معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای برای همیشه تمدید گردید، یک قطعنامه جداگانه که قدرت های هسته ای بانی آن بودند به تصویب رسید که تعهد بر عاری سازی خاورمیانه از سلاح هسته ای را مورد تاکید قرار می داد. در سال 2010 کنفرانس مرور معاهده مصوبه ای را گذراند که به موجب آن بایستی کنفرانسی مخصوص موضوع عاری سازی خاورمیانه از سلاح هسته ای شکل می گرفت و گزارش خود را به کنفرانس سال 2015 ارائه می داد.
این کنفرانس با مخالفت و کارشکنی های لجوجانه رژیم اسرائیل هرگز شکل نگرفت و بی گمان گزارش در این زمینه به کنفرانس مرور معاهده مایوس کننده خواهد بود. زیرا هیچ دستاوردی در این زمینه برای ارائه کردن به جهانیان وجود ندارد. در این زمینه آمریکا به عنوان بزرگترین حامی رژیم اسرائیل نقش مخربی بازی کرده است. در کنفرانس سال 2010 آمریکا تلاش زیادی کرد تا از تصویب چنین موضوعی جلوگیری کند. اما در مقابل پافشاری کشورهای منطقه خاورمیانه و حمایت سایر گروههای جغرافیایی از این دیدگاه، آمریکا نتوانست از تصویب این خواسته کشورهای منطقه جلوگیری کند. از آنجا که برای آمریکا ایستادن در مقابل این مصوبه پرهزینه بود، این کشور به اکراه و با ابراز نارضایتی در جلسه عمومی کنفرانس با آن موافقت کرد. این موافقت آمریکا، نارضایتی و خشم لابی های صهونیستی را به دنبال داشت و مقامات مختلف دولت اوباما تا مدت ها مشغول توضیح دادن در مورد چرایی پیوستن به این مصوبه بودند.
در سال جاری اما شرایط دشوارتری پیش روی کشورهای خاورمیانه برای رسیدن به هدف عاری سازی این منطقه از سلاح های هسته ای قرار دارد و همین شرایط موجب می شود که رژیم اسرائیل و دولت آمریکا در صدد بهره برداری برای به محاق سپردن این خواسته کشورهای خاورمیانه برآیند. بروز گروههای تروریستی تکفیری در سوریه وعراق که منجر به ویرانی این دو کشور و ایجاد یک جنگ خونین و پر هزینه داخلی گردیده است به عنوان موهبتی برای رژیم اسرئیل است. مصر پس از سرنگونی مبارک در 11 فوریه سال 2011 و متعاقب آن با ناکامی اخوان المسلمین و مداخله نظامیان و برکناری محمد مرسی در سوم جولای 2013 و نهایتا ایستادگی نظامیان در مقابل معترضین که به برخوردهای خونین منتهی شد، در وضعیت شکننده ای قرار گرفته است که امکان مانور و جریان سازی این کشور را در جهان عرب گرفته و یا به حداقل ممکن رسانده است. مصر اکنون فاقد جایگاهی است که در کنفرانس سال 2010 از آن برخوردار بود. دولت سوریه پس از مواجه شدن با اتهام کاربرد سلاح های شیمیایی که به نظر می رسید یک ترفندی بود که برای توجیه لشکر کشی غرب علیه حکومت بشاراسد طراحی گردید، در موضع خطرناکی قرار گرفت و سرانجام ناچار شد در اکتبر 2013 رسما به کنوانسیون ممنوعیت سلاح های شیمیایی بپیوندد، تا از این طریق خطر حمله غربی ها را دفع کند. سوریه اکنون بیشتر از هر زمان دیگر در موضوع منطقه عاری سازی خاورمیانه از سلاح هسته ای در موضع ضعف قرار دارد و طبیعی است که در شرایط موجود تلاش کردن در این زمینه از اولویت های دمشق نیست.
التهابات لیبی و سرنگونی حکمرانی مطلق و چهل ساله معمر قذافی منجر به یک وضعیت بی ثبات و شکننده در این کشور شده است که آن را نیز از یک کشور تاثیر گذار در موضوع مورد بحث ساقط کرده است. بحران یمن و جنگ خونینی که حکومت آل سعود در این کشور آغاز کرده است نیز در جهت تضعیف موضع کشورهای منطقه برای ایجاد جبهه ای در راستای تحقق عاری سازی خاورمیانه از سلاح هسته ای است. رژیم اسرائیل در کنفرانس مرور معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای عضویت ندارد. اگر شرایطی مشابه سال 2010 بر کنفرانس مرور معاهده حاکم می بود، بی تردید آمریکا به عنوان حامی رژیم اسرائیل در کنفرانس حاضر بایستی فشار و انزوای زیادی را تحمل می کرد. اما حوادث رخ داده در خاورمیانه همه چیز را عوض کرده است. اسرائیل از این منظر نیز از برندگان حوادث جاری در خاورمیانه بوده است. در چنین شرایطی به نظر می رسد که جمهوری اسلامی ایران در کنفرانس مرور معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای، وظیفه سنگین تری را برعهده دارد. جمهوری اسلامی ایران به دلایلی توان نقش آفرینی بالایی در این کنفرانس دارد. ایران به عنوان رئیس جنبش عدم تعهد نقش محوری در این کنفرانس دارد و وظیفه سنگین هماهنگ کنندگی مواضع عدم تعهد را به دوش می کشد.
این جایگاه برای ایران قدرت مانور خوبی را فراهم می کند. داشتن نمایندگی از جانب عدم تعهد و تبیین مواضع تعداد گسترده ای از کشورهای عضو معاهده، موقعیتی است که ایران بایستی از آن نهایت استفاده را برای پیشبرد اهداف خلع سلاح هسته ای به عمل آورد. اتفاق دیگری که وزن ایران را افزایش داده است و بر کنفرانس حاضر تاثیر دارد، روند گفتگوهای ایران و کشورهای 1+5 است. تفاهم های به دست آمده بین ایران و مجموعه یادشده هرچند هنوز به سرانجام خود نرسیده است، اما برای ایران موقعیت متفاوتی فراهم کرده است. بنابراین در شرایط موجود که ویژگی اصلی آن خلا قدرت و آشفتگی در منطقه خاورمیانه است، تنها کشوری که می تواند نقش آفرینی کرده و توازن لازم را در کنفرانس 2015 مرور معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای بوجود آورد و فشار افکار عمومی بین المللی را بر سر رژیم اسرائیل در بحث عاری سازی خاورمیانه از سلاح های هسته ای زنده نگه دارد، ایران است. هر چند این موضوع برای ایران بدون دشواری نیست.
اما ایران نشان داده است در این زمینه ها قابلیت و مهارت های لازم را دارد. ضرورت دارد تا دستگاه دیپلماسی برای پیشبرد هدف عاری سازی خاورمیانه از سلاح هسته ای در این کنفرانس نیز از همه توان خود استفاده کند. زیرا شرایط موجود منطقه مساعد آن است که رژیم اسرائیل و دولت آمریکا به عنوان بزرگترین حامی این رژیم خود را از این موقعیت رها کنند و فشار سیاسی و اخلاقی که از این ناحیه در جامعه بین المللی علیه آنها وجود دارد را لااقل برای مدتی از خود دور کنند. اکنون به خوبی قابل درک است که بار دیگر کشورهای خاورمیانه برای تحقق یافتن آرزوی دیرینه خود مبنی بر عاری شدن منطقه از سلاح هسته ای که کمک موثری به ارتقای ثبات و ایمنی در این منطقه خواهد بود، در شرایطی قرار گرفته اند که تنها ایران می تواند به آنها کمک کند.
49308
نظر شما