ضرورت شکار فرصت‌های اقتصادی در دورۀ پساتحریم

در طول چند سال گذشته تمامی خطوط لوله ای که کشورهای مختلف به منظور کاهش وابستگی اتحادیه اروپا از گاز وارداتی روسیه احداث کرده اند در همان گام های ابتدایی محکوم به شکست شده است.

اجرای خط لوله ناباکو مهمترین پروژه مشترک برخی از کشورهای اروپایی همچون اتریش، آلمان، مجارستان، رومانی و ترکیه برای تأمین گاز اروپا بود که در نهایت با تحریم گاز ایران با شکست همراه شد.

با این وجود، همواره یکی از مهمترین برنامه های کشورهای مختلف اتحادیه اروپا برای کاهش وابستگی به گاز وارداتی از روسیه، استفاده از منابع گازی خارج از اروپا همچون کشورهای جمهوری آذربایجان، الجزایر، محموله‌های ال. ان. جی قطر و ... بوده و به دلیل سایه سنگین تحریم‌ها امکان واردات گاز طبیعی از ایران فراهم نشده است.

با انتشار بیانیه مشترک هسته ای بین ایران و کشورهای عضو گروه ۱+۵ موسوم به تفاهم لوزان و احتمال توافق جامع هسته ای تا دهم تیرماه سال جاری بسیاری از کشورهای اروپایی مذاکرات خود را با ایران به منظور امضای قراردادهای خرید گاز طبیعی و احداث خطوط لوله انتقال گاز به قاره سبز آغاز کرده اند.

در شرایط فعلی مهمترین پروژه انتقال گاز طبیعی به اروپا به استثنای خطوط لوله در حال احداث توسط روسیه، خط لوله ترانس آناتولی است، خط لوله ای که گاز مورد نیاز آن قرار است از طرح توسعه میدان گازی شاه دنیز جمهوری آذربایجان تامین و سپس با احداث خط لوله ای 780 کیلومتری از ترکیه به یونان، آلبانی و سپس کشورهای جنوب اتحادیه اروپا همچون ایتالیا انتقال داده شود.
در این میان مقامات جمهوری آذربایجان پیش از تعلیق کامل تحریم های بین المللی علیه تهران، برای گازهای ترش پارس جنوبی ایران دعوت نامه ارسال کرده اند و خواستار مشارکت جدی ایران در خطوط لوله صادرات گاز طبیعی به کشورهای عضو اتحادیه اروپا شده اند.

لیزا گیورت سخنگوی طرح اجرای خط لوله گازی ترانس آناتولی نیز اخیرا با بیان اینکه این خط لوله که گاز آذربایجان را به بازارهای اروپا ترانزیت خواهد کرد، به عنوان یک منبع جایگزین با گاز روسیه و کاهش وابستگی اروپا به گاز این کشور در نظر گرفته می شود، تاکید کرده است: درهای ورود و مشارکت در این طرح به روی سهامداران تازه از جمله ایران باز است.

رونق عبدالله یف رئیس شرکت دولتی نفت آذربایجان (سوکار) نیز قریب دوهفته پیش به خبرنگاران گفت: اگر ایران در آینده گاز داشته باشد، گزینه ای به جز استفاده از خط لوله ترانس آناتولی برای عرضه گاز به بازار اروپا ندارد.
خط لوله گازی ترنس آناتولی قرار است تا اواسط سال 2018، سالانه 16 میلیارد مترمکعب از گاز فاز دوم میدان شاه دنیز واقع در بخش آذری دریای خزر را به اروپا ترانزایت کند.

همزمان با ارسال دعوت نامه گازی توسط مقامات جمهوری آذربایجان برای گازهای ترش ایران، مسئولان وزارت نفت کشورمان نیز برای مشارکت در این خطوط لوله انتقال گاز به اتحادیه اروپا چراغ سبز نشان داده اند.

لازم به ذکر است که مذاکرات ایران با مقامات جمهوری آذربایجان به سال گذشته باز می گردد و با سفر تعدادی از مدیران و مقامات ارشد شرکت سوکار به تهران مذاکراتی به منظور افزایش همکاری های گازی بین دو کشور انجام و حتی توافق مقدماتی حاصل شده است.
در همین حال حمیدرضا عراقی مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران از تمایل اروپا به خرید گاز ایران خبر داد و گفت: اگر توافقی بین ایران و گروه ۱+۵ انجام گیرد و تحریم‌ها و موانع صادرات گاز ایران برداشته شود، بسترهای همکاری برای صادرات به اروپا مهیا است.

در شرایط فعلی ایران با در اختیار داشتن حدود 43 تریلیون متر مکعب عنوان بزرگترین دارنده ذخیره گاز طبیعی جهان را پس از روسیه یدک می کشد و در کنار ظرفیت بالای تولید با بهره برداری از فازهای جدید پس از افزایش 100میلیون مترمکعبی تولید گاز در سال گذشته پیش بینی می شود امسال نیز حدود 100میلیون مترمکعب دیگر به تولید گاز ایران افزوده شود.

در کنار اجرای طرح های جدید افزایش تولید گاز، احداث خط لوله ششم سراسری هم در حال انجام بوده که با تکمیل این خط لوله گاز در قالب برنامه ای 2 ساله امکان انتقال مستقیم گازهای ترش پارس جنوبی به مرزهای ترکیه و جمهوری آذربایجان فراهم می شود.
به موازات افزایش حجم تولید گاز، حجم صادرات و تجارت گاز طبیعی ایران نیز سال گذشته افزایشی 9 درصدی داشت و به بیش از 9 میلیارد و 960 میلیون متر مکعب رسید. بر اساس آمارهای منتشر شده توسط شرکت انتقال گاز ایران، سال گذشته رکورد صادرات گاز طبیعی ایران به ترکیه شکسته شد و به بیش از ۹ میلیارد مترمکعب رسید، این در حالی است که مطابق با قرارداد مشترک گازی تهران - آنکارا باید سالانه حدود 10میلیارد مترمکعب گاز طبیعی ایران به این کشور همسایه صادر شود.

از این رو با وجود افزایش ظرفیت تولید گاز طبیعی و آمادگی تهران برای تحویل تا سقف 10میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه، به نظر می رسد شرکت بوتاش ترکیه ظرفیت برداشت بیش از ۹ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی از ایران را یا نداشته و یا اینکه برای افزایش چانه زنی با هدف کاهش قیمت گاز از سوی ایران تمایلی به برداشت بیش از رقم مذکور نشان نداده است.

در همین حال بیژن زنگنه وزیر نفت اخیراً از مخالفت گازی مقامات ترکیه با پیشنهاد گازی ایران خبر داده و گفته: ترکها با پیشنهاد افزایش 2 برابری حجم صادرات گاز به ترکیه در قبال کاهش قیمت مخالفت کرده اند. از سوی دیگر، همزمان با جهش صادرات گاز طبیعی ایران به ترکیه، حجم تحویل این انرژی پاک به کشور جمهوری آذربایجان افزایش یافته است. سال گذشته حجم تحویل گاز طبیعی ایران در قالب قرارداد سوآپ بین جمهوری آذربایجان و جمهوری نخجوان به حدود 492 میلیون متر مکعب رسیده است.

قرارداد معاوضه (سوآپ) گاز طبیعی ایران و آذربایجان در سال 2004 میلادی بین شرکت ملی صادرات گاز ایران و آذری، گاز جمهوری آذربایجان امضا شد. بر اساس این توافق 25ساله مقامات گازی تهران- باکو مقرر شد که روزانه با دریافت حدود یک میلیون متر مکعب گاز طبیعی آذربایجان درشهر بندری و مرزی آستارای ایران، پس از کسر هزینه سوآپ، گاز ایران از طریق خط لوله داخلی این کشور که به خط لوله داخلی جمهوری نخجوان متصل شده است به این منطقه منتقل شود.

مطابق با توافق قبلی این دو کشورمقرر شده بود، در صورت نهایی شدن مذاکرات، حجم گاز انتقالی به نخجوان در فاز اول به روزانه 2/ 5 میلیون متر مکعب و در فاز دوم به روزانه پنج میلیون متر مکعب افزایش یابد.

در همین حال، یدالله بایبوردی مدیر منطقه هشت شرکت انتقال گاز ایران با تائید افزایش تحویل گاز به ترکیه و جمهوری آذربایجان از آماده سازی خطوط لوله و تاسیسات گازی با اجرای طرح‌های پیگرانی و تعمیراتی به منظور حفظ پایداری شبکه گاز کشور در مناطق شمال شرق کشور خبر داده است.

همزمان با این تحولات، سازمان کشورهای صادرکننده نفت، اوپک، در تازه‌ترین آمار ماهیانه خود از اوج گرفتن تولید نفت در عراق و عربستان و کاهش تولید نفت ایران در ماه اخیر خبر داد.
بر اساس گزارش ماهانه اوپک که عصر پنج‌شنبه، 27 فروردین‌ماه، در وب‌سایت رسمی این سازمان منتشر شد، تولید نفت عربستان طی ماه گذشته روزانه نزدیک به 350 هزار بشکه و تولید عراق نزدیک به 320 هزار بشکه افزایش یافته است. این در حالیست که تولید نفت ایران نیز طی همین مدت، روزانه بیش از ده هزار بشکه کاهش یافته و به رقم دو میلیون و 377هزار بشکه در روز رسیده است که خبر خوبی برای صنعت نفت و اقتصاد کشورمان محسوب نمیگردد. لازم به توجه است که در مجموع کل تولید نفت اوپک به 30میلیون و 687هزار بشکه در روز رسیده است، در حالی که سقف تولید اوپک روزانه 30 میلیون بشکه تعیین شده بود. نکته مهم ثبت رکورد تولید روزانه سه میلیون و 526 هزار بشکه نفت خام در عراق است که این رقم از دهه 90 میلادی تاکنون بی‌سابقه بوده است.

سخن آخر

امضای توافق جامع هسته ای ایران با 1+5 تا دهم تیرماه سال جاری در عین حال که در عرصه های مختلف داخلی، منطقه ای و بین المللی در حوزه های سیاسی، اقتصادی، تجاری، صنعتی و امنیتی بخش عمده ای از فرصتهای از دست رفته را به ایران برگرداند، می‌تواند در زمینه توسعه صنعت نفت و گاز و افزایش صادرات انرژی که از اولویتهای اصلی کشورمان محسوب میشود، تحولی زیربنایی را سبب گردد.

از آنجا که ایران در سایه تحریمهای بین المللی و یکجانبه از حیث استخراج، تولید و توسعه این صنایع و همینطور صادرات آن بویژه در زمینه گاز با عقب ماندگی سرمایه ای و تکنولوژیک مواجه شده و عنان تولید و بازار، این صنعت را به رقبا سپرده است در دوره پسا تحریم و افزایش تعاملات جهانی به مرور میتواند تا حدود زیادی فرصتهای سوخته را جبران و مانع از سوزاندن فرصتهای باقیمانده گردد که در این صورت موجبات هرچه بیشتر رشد اقتصادی را فراهم خواهد نمود.

در این راستا اتخاذ رویکردی واقع بینانه بویژه ممانعت از سایه افکندن سیاستهای مسکو براستراتژی انرژی ایران ضرورتی اجتناب ناپذیر است.