سعید جعفری - سیاست خارجی عربستان و ایالات متحده آمریکا پیچیدگی های فراوانی دارد. سعودی همیشه سعی داشته طوری رفتار کند که رضایت برادر بزرگتر را جلب نماید اما طی یک دهه اخیر استراتژیست های بیشتری در آمریکا بر این نکته تاکید دارند که رفتارهای سعودی در خاورمیانه به ضرر منافع آمریکا است. با توجه به تغییر و تحولات منطقه خاورمیانه حالا برخی از تحلیلگران از تحول در این عرصه به عنوان سناریویی محتمل یاد می کنند. دکتر مهدی مطهر نیا بر این باور است با حل و فصل پرونده هسته ای ایران احتمال وقوع این تغییر بیش از گذشته خواهد بود. در ادامه مشروح گفتگوی خبرآنلاین با استاد علوم سیاسی و کارشناس مسائل بین الملل را در این رابطه می خوانید.
سفر جان کری به عربستان در این مقطع بلافاصله پس از مذاکرات هسته ای را چگونه ارزیابی می کنید؟
در ارتباط با پرونده هسته ای باید به نکاتی چند توجه کرد. پرونده هسته ای ایران یک پرونده ملی نیست. در حالیکه برای ملت ایران و ملت آمریکا و دیگر ملت های پیرامونی درگیر با دیپلماسی هسته ای ایران و آمریکا از حساسیت بالایی برخوردار است. از آن سو پژواک این پرونده را باید در خاورمیانه معناپذیر دانست. منطقه ای که در آغاز هزاره سوم میلادی گلوگاه یک نظم بین المللی است و فلذا باید بر این اساس متوجه این امر شد که اساسا ورود ایران به نظم منطقه ای و نظام بین الملل از طریق این موضوع پس از حفره عمیقی که بین ایران و نظام بین الملل پس از انقلاب اسلامی از منظر واقع گرایی سیاسی رخ داده می تواند تاثیر بسزایی در نظم منطقه ای و نظام بین المللی داشته باشد. یعنی پرونده هسته ای اکنون یک پرونده بسیار مهم بین المللی محسوب می شود که از لایه درونی مهمترین منطقه حساس موجود در تاثیرگذاری بر نظم آینده جهانی به شمار می آید. به بیان دیگر اگر نیک بنگریم پرونده هسته ای دارای پژواک ها و ابعاد گوناگون داخلی، منطقه ای و بین المللی است و حلقه تاثیرگذاری ایران پس از حل و فصل دیپلماتیک این پرونده از گذرگاه خاورمیانه بر نظام آینده بین الملل تاثیر خواهد گذاشت. فلذا حساس ترین بخش تاثیرپذیر از حل و فصل پرونده هسته ای که حتی بیش از لایه داخلی ایران در نظام بین الملل از آن تاثیر خواهد گرفت ساحت منطقه ای اثرگذاری حل و فصل هسته ای از طریق دیپلماتیک آنهم بین ایران و آمریکا خواهد بود.
یعنی قرار است با حل و فصل این پرونده تحولی اساسی در وضعیت ایران در منطقه ایجاد شود؟
در نظم آینده جهانی، هارتلند نو جایگاه بس مهمی را به خود اختصاص خواهد داد به گونه ای که به طور طبیعی ایران را در مرکزیت نو هارتلند یعنی خلیج فارس و فلات ایران به یک متحد استراتژیک هدف برای آمریکا تبدیل خواهد کرد. آمریکا با توجه به تحولات پرشتابی که سیگنال های آن از منظر آینده پژوهی دیده می شود بالاجبار به سمت بازتعریف متحدان استراتژیک خود در حوزه شرقی کره زمین بر خواهد آمد و ایران در دایره شرقی متحدین آمریکا از اعزای استراتژیک محسوب می شود و در کنار کشورهایی همچون کانادا، ژاپن، کره جنوبی و استرالیا باید نام ایران را آرام آرام بیشتر ملاحظه و مورد دقت قرار داد. از این رو من بر این باورم که با توجه به تاثیرات منطقه ای که استراتژیستهای کشورهای گوناگون به آن می اندیشند و تاثیرگذاری حل پرونده هسته ای را مهم می دانند، از سوی دیگر بیش از اهمیت حل و فصل پژواک ها و انعکاس اهمیت آنرا در معادلات منطقه ای و حل فصل بحران های منطقه یا متاثر از حل و فصل احتمالی این پرونده محاسبه می کنند، اهمیت پیدا می کند. به باور من در اتاق های فکر در حال طراحی استراتژی آینده نظم منطقه ای و نظام بین المللی هستند و امکان حل و فصل روابط ایران و آمریکا در بعد منطقه ای و بین المللی امکان پیدا می کند و اگر درصدی حتی به عنوان سناریوی ممکن ایران و آمریکا در یک پیوند معنادار با هم قرار گیرند در دهه های آینده می تواند نظام جهانی را به سمت نظام تعریف شده و برای بازیگران رقیب آمریکا در ابعاد بین المللی و رقیب ایران در ابعاد منطقه ای مطلوب سازد. آنچه استراتژیست ها می نگرند آنچیزی نیست که به عنوان واقعیت مطرح باشد، بلکه حقیقتی است که در حال بروز و ظهور است. به اینگونه برای آنها بسیار گران است چراکه ایران مهمترین قدرت منطقه ای در مهمترین منطقه جهان است و آمریکا بزرگترین قدرت جهانی بین المللی در سطح بازی های جهانی از خود قدرت نشان می دهد و پیوند ممکن آنها در آینده می تواند بسیاری از سناریوهای مطلوب در خاورمیانه و همچنین نظام بین الملل در صحنه جهانی را با چالش های جدی مواجه سازد.
با این تفاسیر تغییرات بافت قدرت در عربستان را چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا باید منتظر تغییری در انگاره ای سیاست خارجی این کشور باشیم؟
از این جهت عربستان که خود را به عنوان رقیب ایران می شناسد به دنبال ایجاد فضایی برآمده که مذاکرات به نتیجه مطلوب برای ایران و آمریکا نرسد و ما دیدیم که وزیر خارجه عربستان سراسیمه بعد از بحث های وین به دیدار کری رفت و امروز کری است که برای ایجاد فضای مطلوب در جهت عدم دخالت و خرابکاری عربستان و استفاده از دلارهای نفتی و صهیونیستی به میدان نیاید. عربستان نه تنها نگران وضعیت فعلی بلکه نگران وضعیت آتی در منطقه است.
گفته می شود سعود الفیصل به دلیل بیماری از وزارت خارجه سعودی کنار خواهد رفت. از آنسو ملک سلمان تشکیل محور سنی در مقابل ایران را پیشنهاد کرده است. آینده سیاست خارجی سعودی را چگونه می بینید؟
سیاست خارجی عربستان بیش از آنکه متکی بر یک سیاست گذاری معین و مطلوب از منظر مردم عربستان باشد بیشتر تحت تاثیر گرایش های سنتی سیاستگذاری در عرصه منطقه ای و بین المللی است. از این جهت از یکسو تحت تاثیر پادشاهان قرار می گیرد و از سوی دیگر تحت تاثیر سنت های حاکم بر سیاست گذاری در عرصه سیاست خارجی عربستان است. از این جهت است که باید تغییر و تحول سعود الفیصل را از بعد نخست مهم دانست. یا مرگ عبدالله و آمدن سلمان. آنچه که بیش از تغییر و تحول این نخبگان اهمیت دارد سنت های حاکم بر سیاست خارجی عربستان است که تلاش می شود به عنوان ام القرای جهان اسلام مطرح باشد و امروز سیاست های این کشور در جگ نامتقارن علیه ایران به واسطه دیپلماسی ایران و رویکرد قدرتمندانه دولت یازدهم با چالشی جدی رو به روست. از یکسو پیشتیانی سعودی یعنی آمریکا جهت گیری عربستان را پشتیبانی نمی کند از سوی دیگر موضع عربستان به موضع اسرائیل منطبق شده و از جهت دیگر این ایران است که مورد توجه پایتخت های اعتدال گرای جهان اسلام قرار می گیرد.
یعنی تغییری در الگوهای اسلام اعتدالی و رادیکالی شکل گرفته است؟
امروز اسلام انقلابی تهران با دولت یازدهم نشان می دهد هم میانه روی و ارزش های انقلابی را در دکترین اعتدال حفظ کرده است. این تا حدودی گذاره های معنادرار این دولت زیر سوال برده. چرا که با وجود دولت نهم و دهم با رادیکالیسم این دولت و رفتارهای به ظاهر تهاجمی آقای احمدی نژاد، اسلام تندرور در تهران معرفی میشد و از سوی دیگر با فقدان سیاست خارجی حفظ وضع موجود در پرونده هسته ای باعث شد ایران جنبه انفعالی پیدا کند در حالیکه از خود ظاهری نمایشی به نمایش گذاشت. امروز بعد از آمدن روحانی رویکرد دیپلماسی و حمایت های رهبری در گذرگاه خطرناک در عین ناباوری هایی که بسیاری بر آن صحه می گذاشتند باعث شده دولت هایی چون عربستان با چالش جدی مواجه شوند و حالا جهان به خوبی دریافته که الگوی اسلام رادیکالی از سوی عربستان سعودی به نمایش گذاشته می شود.
49308
نظر شما