از افشاگری‌های اسنودن تا خودکشی جوان 22 ساله / فهرست‌نامزدهای اسکار مستند اعلام شد

محمدرضا رستمی: 15 مستند وارد رقابت شدند، برای گذشتن از خان دوم و راه یافتن به فهرست نهایی نامزدهای هشتادوششمین دوره اسکار.
این فیلم‌ها البته برای رسیدن به همین مرحله هم راه دورودرازی را طی کرده‌اند، 119 فیلم از مجموع 134 مستند حائز شرایط امسال راهی به فهرست کوتاه این بخش نیافتند تا هم نویسنده سینمایی ورایتی و هم نویسنده سینمایی هالیوود ریپورتر در نوشته‌های خود به‌جای خالی چند فیلم در این فهرست کوتاه اشاره کنند. اگر فیلمی مثل «شهروند چهار» با موضوع جذابش - افشاگری‌های اسنودن و دردسرهای سازمان امنیت ملی آمریکا- راهی مرحله دوم رقابت‌ها شده، فیلم‌های دیگری هم بوده‌اند که در جشنواره‌های ریزودرشت سینمایی درخشیده‌اند، اما نتوانسته‌اند، به‌اندازه این 15 فیلم نظر اعضای رأی‌دهنده شاخه مستند آکادمی علوم و هنرهای سینمایی را جلب کنند.
بااین‌حال اما تنوع و جاذبه سوژه‌های همین 15 مستند هم به‌اندازه‌ای هست که طرفداران روایت‌های واقعی و خلاقانه از هنرمندان، اتفاقات جنجالی، حیات‌وحش و حوادث ریزودرشت را راضی کند.

راجر ایبرت فقید که زمانی صابون نقدهایش به تن سینماگران می‌نشست، حالا در این فهرست با فیلم «خود زندگی» به کارگردانی استیون جیمز حضور دارد. شاید زندگی و دنیای فکری این منتقد سینما فقط برای عاشقان هنر هفتم جذابیت داشته باشد، اما فیلم‌های که با مایه‌های سیاسی ساخته‌شده‌اند و تعدادشان هم در این فهرست کم نیست، می‌توانند عامه مردم را همراه روایت‌هایشان کنند، از «پسر اینترنت» که روایت زندگی و مرگ آرون استوارتز فعال مدنی و برنامه‌نویس وب است، بگیر تا «آخرین روزها در ویتنام» به کارگردانی روری کندی که نگاهی دارد به بازگشت آمریکایی‌ها از سایگون در پایان جنگ ویتنام.

کارل دییل و تیا لسن هم در «همشهری کخ» به سراغ موضوع چالش‌برانگیزی رفته‌اند. آن‌ها در این مستند به بررسی پول‌های پشت پرده «جنبش مهمانی چای»(Tea Party movement) پرداخته‌اند. جنبشی که از سال ۲۰۰۹ و در پی مجموعه‌ای از اعتراضات محلی و ملی در آمریکا به وجود آمد.

نمایی از مستند همشهری کخ

این جنبش، سیاسی و متمایل به تفکرات محافظه‌کاران، در مقابل سیاست‌های باراک اوباما ایستاد. طرفداران این جنبش، سیاست‌های او را چپی و سوسیالیستی می‌خواندند.
«گروه کشتار» دن کراس هم روایت دیگری از افغانستان و ماجرای افشای جنایت‌های یک جوخه آمریکایی در این کشور است. ماجرایی که یک سرباز 21 ساله باعث شد برملا شود.

هنرمندان و فرایندهای خلق آثار هنری هم در این فهرست جایگاه خودشان را دارند. آلن هیکس در Keep On Keepin' On کلارک تری چهره افسانه‌ای جاز حرف می‌زند. فرانک پاوچ در «تلِ ماسه‌ی خودوروفسکی» داستان تلاش‌های آلخاندرو خودوروفسکی کارگردان شیلیایی را بازگو می‌کند که می‌کوشد تا فیلمی بر اساس رمان «تلِ ماسه» نوشته فرانک هربرت بسازد. «تل ماسه» نام کلی یک سری -هشت عنوان- رمان علمی-تخیلی است که با اثر فرانک هربرت (۱۹۶۵) آغاز شد و بعدها توسط پسرش برایان هربرت و کوین جی. اندرسن ادامه داده شد. بسیاری از هواداران علمی-تخیلی این اثر را یکی برترین داستان‌های این ژانر برای تمام اعصار می‌دانند.

دنیای هنر اما دو نماینده عجیب‌وغریب هم در این فهرست دارد؛ اولی مستند «کشف کردن ویویان مایر» است که کارگردانی‌اش را جان مالوف و چارلی سیکس باهم انجام داده‌اند. در کار عکاس خیابانی را تقدیس می‌کنند که در زمان حیاتش ناشناخته ماند و به شکلی تصادفی عکس‌هایش کشف شد.

ژانويه 2011 (بهمن 1389) کتی بک خبرنگار بی‌بی‌سی گزارشی از یک کشف منحصربه‌فرد در دنیای عکاسی را نوشت. گزارشی که همزمان با او خبرنگاران دیگری هم روی آن کارکردند.

او نوشت که در سال ۲۰۰۷، جان مالوف که آن زمان ۲۶ ساله بود و درزمینهٔ خریدوفروش املاک فعالیت داشت، روی کتابی درباره محله‌اش در شمال غرب شیکاگو کار می‌کرد.

او در حراج وسایل یک انباری متروکه، بابت جعبه‌ای که فکر می‌کرد حاوی نگاتیو عکس‌هایی از ساختمان‌ها و معماری تاریخی محله است، ۴۰۰ دلار (معادل ۲۵۲ پوند) پرداخت کرد.

اما پس از وارسی جعبه و نگاتیوهای درون آن دریافت که هیچ‌کدام از ۳۰ هزار نگاتیو، تصویری از معماری و ساختمان‌های تاریخی نیست و درحالی‌که احساس ناراحتی و سرخوردگی می‌کرد، جعبه را کناری گذاشت.

حدود دو سال بعد، از روی کنجکاوی بار دیگر سراغ جعبه رفت و این بار شروع کرد به‌ظاهر کردن فیلم‌ها و اسکن تک‌تک نگاتیوها روی کامپیوترش. او آهسته‌آهسته متوجه شد که چه گنجینه قابل‌توجهی را کشف کرده است.

مالوف حالا در این مستند داستان کشف هنر عکاسی زنی را به تصویر کشیده که «در روزهای تعطیلش در خیابان‌ها قدم می‌زد و عکس می‌گرفت؛ عکس‌هایی خنده‌دار با طنزی تلخ از زندگی روزمره. مردی خوابیده در ساحل، بچه‌هایی که لبخند می‌زنند و هزاران تصویر دیگر. در عکس‌های سیاه‌وسفیدی که بسیاری از آن‌ها را در سال‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ گرفته است، همان انرژی و احساسی که او به جهان داشته، ثبت‌شده است.» (بی‌بی‌سی)

جنیفر گروسمن، سام کالمن و مارک بکراما روایت دیگری را برای ساختن مستند «هنر و حیله» انتخاب کرده‌اند. آن‌ها به سراغ زندگی و کار مارک لندیس رفته‌اند؛ بزرگ‌ترین جاعل آثار هنری در جهان.

نمایی از مستند هنر و حیله

این نقاش آمریکایی که دانش‌آموخته «مؤسسه هنر شیکاگو» بوده، صدها اثر هنری را از آثار نقاشان به نام جهان در سبک‌های مختلف را جعل کرده -از پابلو پیکاسو گرفته تا والت دیزنی- و بامهارت تمام این آثار را به گالری داران و موزه‌های مختلف آمریکا فروخته است. در سال 2012 که بالاخره پرده از روی واقعیت کنار رفت و مشخص شد فردی که در لباس کشیش آثار نقاشان سرشناس جهان را به نمایش می‌گذارد، شیادی است که البته هنرمندانه این آثار را جعل می‌کند، حدود 46 موزه آمریکا با شرمساری تمام تابلوهایی را که او به آن‌ها قالب کرده بود، از دیوار پائین آوردند.
این‌ها، تنها فیلم‌های مطرح فهرست کوتاه اسکار 2015 نیستند، در این فهرست ویم وندرس با مستند تحسین‌شده «نمک زمین» هم حاضر است.
مستندی که آن را با همکاری جولیانو ریبرو سالگادو ساخته و شرح فعالیت‌های چندین و چندساله سباستیائو سالگادو عکاس برزیلی برای به تصویر کشیدن زمین و تغییرات آن است. روایت شاعرانه و زیبای وندرس از این عکاس شهیر و عاشق فوتبال آن‌قدر خوب بود که باعث شد هیئت‌داوران بخش نوعی نگاه جشنواره کن برای دادن جایزه ویژه به این مستند تردید نکنند.

ماجرای «وحشت خفته» (Grim Sleeper) هم آن‌قدر بار دراماتیک داشت که نیک بومفیلد را وسوسه کند تا به سراغ روایت آن برود. لونی فرانکلین جونیور زمانی که از سوی پلیس لس‌آنجلس بازداشت شد، ۵۸ ساله داشت. او متهم بود که ۱۰ زن را در فاصله سال‌های ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۷ به قتل رسانده است. هرچند در مراحل تحقیق و بعدها دادگاهی او عکس‌های بیش از 100 زن از خانه او کشف شد و پلیس را با یکی از عجیب‌وغریب‌ترین پرونده‌های جنایی مواجه کرد. همان موقع بود که به دلیل فاصله هفت سال بین تعدادی از قتل‌ها، ماجرای او به‌عنوان جنایی «وحشت خفته»(Grim Sleeper) را پیدا کرد. بومفیلد در مستند «داستان‌هایی از وحشت خفته» پرونده این قاتل سریالی و قتل‌های او را دوباره گشوده است.

از این 15 فیلم اما تنها 5 فیلم شانس راه‌یابی به مرحله نهایی شاخه مستند را در اسکار سال 2015 دارند. نامزد‌های بخش‌های مختلف هشتاد و ششمین دوره جوایز اسکار 15 ژانویه 2015 اعلام می‌شود و برندگان جوایز آکادمی هم 22 فوریه معرفی خواهند شد. زمانی که بالاخره معلوم می‌شود کدام روایت از بین این روایت‌های متنوع رأی بیشتری را از رأی‌دهندگان بخش مستند جمع می‌کند.

فهرست‌ 15 فیلم بخش مستند اسکار

5757