سینمای مستند؛ سینمایی که شرافت دارد

کیوان کثیریان

یک. سینمای مستند ایران چند گام از سینمای داستانی‌مان جلوتر است. این جمله را خیلی‌ها می‌گویند و به نظرم درست هم هست. سینمای مستند ایران شاید از این رو که درگیر مناسبات اکران عمومی نیست و از این بابت که تلاش می‌کند به حقیقت دست یابد، شرافت بیشتری دارد و پاکیزه‌تر است. هرساله ده‌ها مستند دیدنی ساخته می‌شود که می‌توان تصویر - تا حد زیادی - واقعی آدم‌ها و رویدادها و موضوعات عصر ما را در آن دید. مستندسازان بی‌آنکه فکر گیشه باشند و دغدغه سلیقه و ذائقه مخاطب داشته باشند زمانه شان را ثبت می‌کنند و این استغنا از بسیاری جهات برای سینمای مستند، امتیاز به حساب می‌آید.

دو. جشنواره سینماحقیقت بی‌شک مهم‌ترین جشنواره سینمایی کشور است. جشنواره‌ای که به معنای واقعی کلمه بین‌المللی است. میهمانان معتبر خارجی دارد، کارگردان‌های خارجی که در جشنواره فیلم دارند در جشنواره حاضر می‌شوند، بخش مسابقه بین‌الملل اش واقعی است، بزرگان سینمای مستند جهان دعوت می‌شوند، چند خبرنگار خارجی واقعی در جشنواره شرکت دارند و مواردی نظیر این. بخش ملی جشنواره هم پروپیمان است. خوشبختانه به نظر می‌رسد فضای سینمای مستند تا حدی به آرامش رسیده و مستندسازان در فضای مساعدتر و با رغبت بیشتری فیلم می‌سازند.

سه. امسال انجمن منتقدان مشارکت گسترده تری در جشنواره سینماحقیقت دارد. علاوه بر برگزاری نشست‌های نقد، امسال منتقدان انجمن طی قراردادی با مرکز گسترش روی تمامی فیلم‌های بخش مسابقه ملی و بخش عمده‌ای از فیلم‌های بخش بین‌الملل، نقد نوشتند. مهم‌ترین ویژگی این اتفاق آن است که برای نخستین بار به یکباره روی بیش از یکصد و پنجاه فیلم مستند توسط معتبرترین منتقدان، نقد نوشته شد. این اقدام نشانه‌ای از توجه گسترده منتقدان به سینمای مستند است که معمولاً از نقد نشدن و بی‌اعتنایی منتقدان گلایه دارد. نکته مهم آن است که نه کسی توقع نگاه لزوماً مثبت منتقد بر فیلم‌ها را داشت و نه کسی برای او تکلیف تعیین کرد. بیش از شصت منتقد با استقلال کامل روی فیلم‌ها نقد نوشتند که البته طبیعتاً خیلی از این نقدها منفی است. هدف، تنها نوشته شدن تعدادی نقد است و بیشتر دیده شدن فیلم مستند. این اتفاق خوب و بزرگ باعث شد از فهیم و مستغاثی و خرازیها تا پوریا و عقیقی و دانش و از تهامی‌نژاد و طالبی‌نژاد تا طوسی و دهقان و سیف و از عظیمی و قطبی‌زاده و شهبازی و جلالی فخر و نقیبی تا حاجی مشهدی و سلطان محمدی و سلیمانی و طیف وسیعی از منتقدان روی فیلم‌های جشنواره نقد بنویسند.

چهار.

همیشه گفته‌اند و گفته‌ایم سینمای مستند نیاز به حمایت دارد. اما این حمایت تنها وظیفه دولت نیست، منتقدان و مردم هم باید پشت این سینما بایستند. جشنواره سینماحقیقت بهانه خوبی برای بروز این حمایت است؛ دیدن فیلم مستند در روزهای جشنواره و البته پس از آن کمک می‌کند سینمای مستند نفس بکشد و حمایت از اکران عمومی آن به شیوه‌های مناسب و سپس عرضه در شبکه ویدیویی می‌تواند سینمای مستند را به هم به لحاظ اقتصادی رونق دهد و هم به مرحله جذب مخاطبان مؤثر برساند.

این یادداشت در روزنامه ایران 10 دی به چاپ رسیده است.