کاکایی: ترکیه علیه داعش گام بر نمی دارد/ آنکارا می خواهد به تهران ضربه بزند

سعید جعفری پویا

«ترکیه از داعش حمایت نکرده است و هر کس چنین اتهامی را به دولت وارد کند خیانتکار است.»

 این ادبیات آشنای رئیس جمهور این روزهای ترکیه است. ساکن کاخ سفید چند سالی است که همه مخالفان خود را خیانتکار می خواند و هر که با او به مقابله می پردازد این چنین تخریب و تحقیر می کند. رجب طیب که سیاست های دولتش در خصوص داعش تردیدهای فراوانی را عرصه داخلی، منطقه ای و بین الملل برانگیخته است تلاش دارد پتانسیل های خود و دولتش را در تحولات منطقه ای در پرتو موضوع خطر دولت اسلامی پررنگ کند. سیامک کاکایی در گفتگو با خبرآنلاین می گوید: «ترکیه به هیچ وجه وارد عملیات نظامی علیه داعش نخواهد شد و از این ظرفیت برای افزایش توان خود در رقابت با ایران بهره خواهد برد.» در ادامه مشروح گفتگوی خبرآنلاین با کارشناس مسائل ترکیه را می خوانید:

رابطه میان ترکیه و داعش چگونه قابل تحلیل است. روندی که پیچیدگی های فراوانی در آن مشاهده می شود.

مسئله رابطه ترکیه و موضوع داعش در جوار مرزهای خود در عراق و سوریه بحث های زیادی را مطرح کرده و اینکه چرا ترکیه هرگز وارد فضایی نشد که از آن زمینه تقابل با داعش استنباط شود. بعد از آن که داعش موصل را به تصرف درآورد و در بخش های غربی و شمال غربی عراق استقرار بیشتری یافت این پرسش به صورت جدی مطرح شد که سیاست ترکیه در ارتباط با داعش چیست. همان زمان دو اتفاق افتاد. اول گروگان گیری 49 تبعه و دیپلمات ترکیه در موصل توسط داعش و دوم رویکرد ترکیه مبتنی بر نوعی مماشات نسبت به کلیت مسئله داعش. در همان زمان بود که احمد داوود اوغلو وزیر خارجه وقت ترکیه اظهار داشت پیش روی داعش در مناطق شمالی عراق نتیجه نارضایتی و خشم اهل سنت در عراق است و همان زمان مقامات ترک انتقادات تندی را متوجه دولت مالکی کردند که میدان و فضای کافی برای حضور اهل سنت در سیاست و قدرت نداده و به زعم آنها در حقیقت شیوه رفتار سیاسی عراق نسبت به اهل سنت منجر به گرایش لایه هایی از آن نسبت به تقابل با دولت شده است.

اما این روند تنها به عراق منحصر نماند و در خصوص تحولات سوریه و کوبانی هم چنین رویکردی از سوی ترکیه مشاهده شد. این روند را چگونه تحلیل می کنید؟

همینطور است. این تمام موضوع و گفتمان مقامات ترکیه در ارتباط با داعش نبود. پس از آن و هنگام حرکت داعش به کردستان عراق و در سوریه به سمت کوبانی و مناطق کردنشین ائتلاف جهانی تصمیم به انجام عملیات گسترده تر نظامی گرفت و فشارها به ترکیه در سه سطح برای روشن کردن دیدگاهش در مورد داعش افزایش یافت. یکی داخل ترکیه و انتقادات مردمی نسبت به مماشات دولت نسبت به داعش که به تظاهرات گسترده کردها هم منجر شد. دیگری سطح منطقه ای و انتقاداتی که به دو دلیل متوجه ترکیه شد. یکی اینکه دولت ترکیه مصوبه ای را در پارلمان گذراند که بر اساس آن ترکیه می توانست در سوریه عملیات نظامی انجام دهد. دوم اینکه ترکیه مانع از کمک رسانی انسان دوستانه داوطلبان جنگ در کوبانی بود. این مسئله از دید منتقدان و کسانی چون قلیچ دار اوغلو باعث شد تا ترکیه عملا اگر هم از داعش حمایت مستقیم نکرده باشد  اما رویکردش منجر به تسهیل اقدامات خشونت بار این جریان در سوریه و عراق شده است. سومین سطح از انتقادات هم در بخش بین المللی آنجایی بود که ائتلاف یبن المللی علیه داعش به رهبری آمریکا از ترکیه خواستند وارد این ائتلاف شود و ترکیه ممانعت کرد و در نتیجه فشاهاری بین المللی ترکیه تعدیل محدودی در موضع خود نسبت به مسئله کوبانی ایجاد کرد و این زمانی بود که از شدت حملات داعش در کوبانی به دلیل مقاومت ها در این شهر کاسته شده بود. در آن زمان ترکیه موافقت کرد از کوبانی پیشمرگه اعزام شود و این مسئله برای ترکیه به دلیل انتقادات اجتناب ناپذیر بود.

اساسا دلیل اصلی مخالفت ترکیه با ورود نیروهای کرد به کوبانی را چه می دانید؟

 ترکیه به دو دلیل مخالف مقابله با داعش بود. مبنای نظری و حرکت داعش در سوریه می توانست مبتنی بر نگرش های ایدئولوژیک مدار ترکیه در خاورمیانه باشد. دوم اینکه ترکیه هرگونه کمک در تقابل با داعش را به منزله حمایت از کردها در ترکیه و پ.ک.ک قلمداد می کرد. ضمن آنکه مقامات ترک معتقد بودند سرکوب داعش شرایط را برای قوت گرفتن اسد هموار می کند. به همین دلیل به لحاظ مبنایی از ورود به یک رویارویی با داعش خودداری کرد.

در ادامه اردوغان طرحی را برای مقابله با داعش ارائه داد که در آن اشاره هایی هم به اوضاع سوریه شده بود و حتی دخالت ترکیه را به برقراری دموکراسی در سوریه مرتبط و وابسته دانسته بود. طرح اردوغان به چه نیتی ارائه شد؟

روند تحولات منطقه ای و ادامه اقدامات ترکیه به آنجا رسید که دولتمردان ترکیه و به ویژه اردوغان طرحی را ارائه کرد که در آن چگونگی مقابله با داعش مورد توجه قرار گرفته بود. این طرح نشان می دهد ترکیه نمی خواهد وارد جنگ شود. این طرح یک اعلان منطقه پرواز ممنوع و دوم ایجاد منطقه امن و حائل در خصوص  نقاط مماس و مرزی ترکیه و سوریه به سمت مرزهای سوریه و در خاک سوریه است. سوم اجرای طرح های آموزش و تسلیح مخالفان سوری و مقابله همزمان با دولت اسد است. اما واقعیت این است این طرح اردوغان نتوانست نظر ائتلاف بین المللی ضد داعش و آمریکا را جلب کند و با آن مخالفت شد. اما در نگاه تحلیلی چنین طرحی نشان از راهبرد ترکیه در سوریه دارد و ترکیه نمی خواهد به رویارویی نظامی با داعش اقدام کند چون شروط دشوار ترکیه به معنای عدم مقابله است و از همین رویکردها استنباط می شود که ترکیه سیاست مماشات و به موازات آن حمایت معنوی از داعش را پیش برده است. از این رویکرد ترکیه اینگونه تلقی می شود که ترکیه ایدئولوژی سنتی و مذهبی خود را در سوریه و عراق پی می گیرد. با این توصیف ترکیه و اردوغان اعلام کردند به داعش کمک نکرده و حتی آنهایی که ترکیه را متهم به حمایت از داعش کردند خیانت کار هستند. نگاه منتقدین ترکیه به منتقدین داخلی بود.

ترکیه چه موضع مشخصی در قبال تحولات سوریه و عراق دارد. آنکارا به دنبال چیست و می خواهد چه رویکردی را دنبال کند؟

 به طور کلی تحولات داخلی دو ماه اخیر در بخش های شمالی عراق و سوریه نشان داد ترکیه همچنان تلاش می کند در حاشیه مسائل مربوط به داعش قرار گیرد. پیش از افزایش این تحرکات از سوی داعش و زمانی که دیپلمات های ترکیه در گروگان داعش بودند ترکیه مسئله حفظ جان دیپلمات ها را دلیل اصلی عدم ورود به مسئله اعلان کردند و رهبران این کشور صراحتا اعلام کردند مسئله حفظ جان شهروندانش اصلی ترین مولفه آنها در سیاست خارجی است. اما بعد آن هم تحول محسوسی ایجاد نشده و همچنان گمانه و تردیدها در خصوص اقدام ترکیه نسبت به داعش وجود دارد. به نظر می رسد نگاه ترکیه این باشد شرایط سوریه و عراق به نوعی با رقابت میان قدرت های منطقه ای در هم تنیده است و در نتیجه تلاش می کند از این جایگاه برای رقابت و افزایش ظرفیت ها و پتانسیل های خود در مقابل ایران که در این کشور نفوذ و قدرت بالایی دارد بهره ببرد.

49308